آسمانی‌هایی که چند سالی مهمان زمین هستند

«از آسمان» ویژه‌برنامه‌ای است با محوریت دفاع مقدس که عمرش به سال 1378 و خاستگاهش به شبکه دو باز می‌گردد؛ عنوان کلی‌اش ابتدا «ویژه‌های دفاع مقدس» بود، هر قسمتش اما به تناسب موضوع یک نام فرعی داشت. در این برنامه از جانبازان، شهدا، خانواده‌هایشان و هر آنچه به جنگ تحمیلی و دفاع مقدس مربوط می‌شد، سخن به میان می‌آمد. در همان سال 78 اولین برنامه ویژه «راهیان نور» هم در شبکه دو کلید خورد و جان گرفت. پخش ویژه‌های دفاع مقدس ادامه داشت تا عنوان دیگری برای آن انتخاب شد؛ از آسمان. از آسمان از آن روز تا به حال جمعه ساعت 20 و 30 دقیقه با دوستدارانش وعده ملاقات دارد؛ متعهد و مسئول. برگزیده شدن چنین نامی برای این برنامه دفاع‌مقدس‌محور هم حکایت جالبی دارد که شنیدن آن خالی از لطف نیست؛ زمانی که اعضای گروه برنامه‌ساز به یکی از منطقه‌های عملیاتی در غرب کشور (میمک) می‌روند به شهیدی گمنام برمی‌خورند. او را کنار آمبولانس گذاشته و مشغول به جای آوردن نماز ظهر می‌شوند. در آن زمان عنوان از آسمان به معنای شهدای آسمانی که اهل آسمان‌اند و زمین برای آنها بسیار ناچیزاست به فکر و ذهن عوامل خطور می‌کند و از آن به بعد این نام برای برنامه انتخاب می‌شود.

از آسمان تا به حال بارها از سوی مدیران سازمان صدا و سیما مورد تقدیر قرار گرفته و از سوی بنیاد شهید و امور ایثارگران به عنوان برتر رسانه ملی در حوزه ترویج فرهنگ شهید و شهادت برگزیده شده است.

سوژه‌ها باید حرفی برای گفتن داشته باشند

امیر خورشیدی‌‌فرد، تهیه‌کننده و کارگردان از آسمان است؛ کار تهیه را از همان ابتدا برعهده داشته اما کارگردانی‌اش بازمی‌گردد به پس از شهادت عباس گودرزی، کارگردان قبلی برنامه که در سیستان و بلوچستان به شهادت رسیده است.

خورشیدی‌فر درباره چگونگی شکل‌گیری و تولید این برنامه توضیح می‌دهد: ابتدا برای گروه شاهد شبکه یک برنامه‌ای را با عنوان «ره یافتگان وصال» تولید می‌کردم. بعد از سال 1378 به شبکه دو آمدم و ساخت از آسمان را آغاز کردم. از پنج شش سال گذشته تولید آثاری را در دستور کار قرار دادیم با محوریت حاشیه‌های سفر رهبر معظم انقلاب به شهرهای مختلف. از همان آغاز ساخت برنامه تا امروز همچنان راهیان نور را هم داریم. در سال 1388 که سردار شهید شوشتری به سیستان و بلوچستان رفت گروه از آسمان هم به این استان سفر کرد. هنگام وقوع انفجار شهادت سردار شوشتری، محمد فراهانی، تصویربردار و عباس گودرزی، کارگردان برنامه هم شهید شدند.

وی ادامه می‌دهد: موضوع برنامه معمولا به روز است. هر جایی که ضرورت داشته باشد حضور پیدا می‌کنیم. به طور مثال هر گاه لازم بوده برنامه‌هایی با محوریت بحث امنیت در شمال غرب و جنوب شرق کشور داشته‌ایم یا مثلا در طول یک‌سال 17 برنامه با رویکرد وحدت شیعه و سنی و امنیت در منطقه سیستان و بلوچستان تولید کردیم.

تهیه‌کننده از آسمان در مورد چگونگی انتخاب سوژه‌های برنامه نیز تصریح می‌کند: سوژه‌ها و موضوعاتی برایمان اولویت دارد که حرفی برای گفتن داشته باشد و چیزی بر معلومات و داشته‌های مخاطب بیفزاید. خودمان به دلیل آشنایی و ارتباط قبلی با بچه‌های جنگ کسانی را می‌شناسیم، گاهی هم دوستان بعضی‌ها را برای مصاحبه معرفی می‌کنند. در عین حال بینندگان هم از طریق پیامک برنامه سوژه‌های خوبی را پیشنهاد می‌دهند.

خورشیدی‌فر می‌افزاید: برای مثال، برنامه‌ای تهیه کردیم درباره یک جانباز 70 درصد شیمیایی اهل شیراز که کتابی نوشته با نام «چشم‌های خردلی» و به عنوان کتاب سال دفاع مقدس انتخاب شده است.

16 سال برنامه ساختن خیلی سخت است

16 سال و 850 برنامه تا امروز، بی‌گمان باید کار سختی باشد. این استمرار همانند تیغ دو لبه است؛ در عین حال که می‌تواند نقطه قوت و امتیاز برای یک برنامه هفتگی محسوب شود، ممکن است زنگ خطر تکرار و یکنواختی را هم برای آن به صدا درآورد.

تهیه کننده از آسمان درباره تولید 850 برنامه می‌گوید: خیلی سخت است. به قول شهید گودرزی ساخت هر قسمت برنامه شیره وجود انسان را می‌کشد. ما به استان‌های مختلف سفر کرده‌ایم، حتی به شهرهایی سر زده‌ایم که تا آن روز دوربین نرفته بود.

وی درباره تمهیدات صورت گرفته برای تکراری نشدن برنامه در چشم مخاطب هم اظهار می‌کند: از جهات هنری سعی می‌کنیم نوآوری‌هایی در برنامه داشته باشیم. مثلا اگر قرار است با یک جانباز گفت‌وگو بگیریم ابتدا شهر محل سکونتش را به بینندگان معرفی می‌کنیم. با سوژه همراه می‌شویم و سعی می‌کنیم از او بازی بگیریم. تلاش داریم فقط متکی به مصاحبه‌های انجام شده در منزل نباشیم. همچنین برای آن که تنوع تصویری برنامه حفظ شود کلیپ‌هایی در لابه‌لای قسمت‌های مختلف پخش می‌کنیم.

این تهیه‌کننده در پاسخ به این پرسش که برنامه از آسمان چه تغییرات ساختاری و محتوایی را در این 16 سال به خود دیده است، بیان می‌کند: از نویسنده برنامه خواسته‌ایم متن‌ها متفاوت باشد. مصاحبه‌ها هم کوتاه‌تر شده است. تنوع تصویری هم نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته. به هر حال این را در نظر داشته باشید که این برنامه مشارکتی نیست و گاهی بر سر بودجه و مسائل مالی با مشکلاتی مواجه می‌شویم.

خورشیدی‌فر تاکید می‌کند: شاید موضوعات برنامه تکراری باشد اما سوژه‌ها نه. هر سوژه جذابیت خودش را دارد. سعی می‌کنیم به کار تنوع دهیم. البته در این نوع سوژه‌ها خیلی هم نمی‌توان دستکاری کرد. تاکید شده ساختار مستندگونه برنامه حفظ شود.

تهیه‌کننده از آسمان یادآور می‌شود: نظرات پیامکی نشان می‌دهد مردم از این نوع سوژه‌ها خسته نمی‌شوند. اگر 50 گروه شبیه ما درباره دفاع مقدس برنامه بسازند باز هم خیلی عقب هستیم. با چه بزرگوارانی گفت‌وگو کردیم که بعدها به رحمت خدا رفتند؛ پدر شهید خرازی، مادر شهید بروجردی و جانبازان شیمیایی و قطع نخاعی که شهید شدند.

وی تصریح می‌کند: حفظ کردن این برنامه دست ما نیست. مطمئن هستیم کار به جای دیگری وصل است. گاه حتی به مو هم رسیده، اما پاره نشده است. تا شهدا خودشان اذن ندهند اتفاقی نمی‌افتد.

گفت و شنود با جوانان

بیش از یک ربع قرن از پایان جنگ تحمیلی گذشته است. دو نسل پس از جنگ آمده‌اند که شناخت چندانی از آن حماسه بزرگ ندارند. حتی با عوارضش هم چندان دست به گریبان نبوده‌اند. حال و هوا و شرایط روحی و روانی آنها هم به اقتضای زمانه و دورانی که در آن حضور دارند متفاوت است با مردمان دوره جنگ و حتی یک دهه پس از آن. برای معرفی دفاع مقدس و تبیین رشادت‌ها و حماسه‌هایی که در آن مقطع آفریده شد به جوانان و نوجوانان و حتی کودکان امروزی باید به فضای روحی آنها نزدیک شد و به زبان خودشان صحبت کرد.

تهیه‌کننده از آسمان درباره استقبال جوانان از این برنامه می‌گوید: یکی از برنامه‌های ما درباره جانباز قطع نخاع گردنی بود. حاصل کار آنچنان تاثیرگذار بود که حتی رئیس‌جمهور به دیدار او رفت. از بین پیامک‌هایی که نسبت به این جانباز اظهار ارادات و محبت کرده بودند به طور اتفاقی شماره‌هایی را انتخاب کردیم و با صاحبان آنها تماس گرفتیم. بیشترشان جوان بودند.

در زمان فیلمبرداری قسمت دوم تعدادی از این جوانان را به خانه جانباز مذکور دعوت کردم. آنها هم آمدند با دسته گل و شیرینی. کلی با آن جانباز صحبت کردند که همه را ضبط کردیم و هفته بعد در برنامه به نمایش درآمد. ارتباط نسل جدید و قدیم را می‌شد در برنامه دید. سعی می‌کنیم با گفت و شنود با جوانان پی به عواملی ببریم که در جذب آنها موثر است و بعد در حد توان در برنامه اعمال کنیم. ایده‌هایی هم داریم که قشر جوان را بیشتر در برنامه مشارکت بدهیم که البته امکان به فعل رساندن همه آنها فراهم نیست.

خورشیدی فر با تاکید بر این که همچنان شهدای زیادی هستند که می‌توان درباره آنها سخن گفت و برنامه ساخت، تصریح می‌کند: برای معرفی شهدا به روستاهایی سفر کرده‌ایم که در مناطق صعب‌العبور بوده است. گاهی اهالی باورشان نمی‌شد یک گروه فیلمبرداری به روستای آنها آمده است.

وی درباره نحوه نگارش متن برنامه نیز توضیح می‌دهد: نویسندگان برنامه در گذشته چهار پنج نفر بودند اما پنج سالی می‌شود که فقط با حمید بناء کار می‌کنیم. تعدد نویسنده را امتحان کردیم اما جواب نداد. حتی گوینده‌مان را هم تغییر دادیم اما حال و هوای برنامه عوض نشد. نویسنده کنونی برنامه با این که جوان است و سال‌های دفاع را درک نکرده اما مطالعات و تحقیقات مفصلی در این باره دارد.

خورشیدی‌فر در مورد تولید ویژه برنامه‌هایی به مناسبت‌های مختلف نیز اظهار می‌کند: معمولا در هفته دفاع مقدس هفت برنامه تولید می‌کنیم، به مناسبت‌های دیگر هم همچنین مثل عملیات مرصاد یا فتح خرمشهر.

این تهیه‌کننده درباره کلیپ‌هایی که در لابه‌لای قسمت‌های برنامه از آسمان پخش می‌شود، بیان می‌کند: این کلیپ‌ها از تولیدات خودمان است و ایده‌هایش هم معمولا از سوژه برنامه نشات می‌گیرد. تعبیه‌شان در میان برنامه‌ها برای اجتناب از دلزدگی بیننده است. گاهی این کلیپ‌ها آنچنان با استقبال مواجه می‌شود که در فضای مجازی هم انتشار می‌یابد.

به گفته تهیه کننده از آسمان، توجه این برنامه فقط معطوف به شهدا، جانبازان و آزادگان نیست و به مادران، همسران، خواهران و بازماندگان شهیدان نیز پرداخته خواهد شد.

وی می‌گوید: برنامه‌های زیادی با محوریت خانواده شهدا ساخته‌‌ایم. مثلا درباره مادر شهیدی که پس از گذشت 30 سال همچنان چشم به راه بازگشت فرزندش است. بسیاری از این مادران به رحمت خدا رفته‌اند.

جمجمه‌ای که معطر بود

خورشیدی‌فر در پایان و در پاسخ به این پرسش که در طول سال‌ها فیلمسازی درباره شهدا و خانواده‌هایشان کدام واقعه بشدت تحت تاثیرش قرار داده است، اظهار می‌کند: بچه‌های تفحص پیکر شهیدی را پیدا کرده بودند که فقط جمجمه‌ای از آن باقی مانده بود. جمجمه بوی عجیبی می‌داد. از بچه‌های تفحص سوال کردم آیا مواد معطر به آن زده‌اند، قسم یاد کردند که چنین کاری نکرده‌اند. برایم مهم بود که ببینم خاستگاه این شهید کجاست و از چه خانواده‌ای می‌آید. وقتی پیکر آن شهید که محمدصادق شبیری نام داشت به تهران منتقل شد، تصمیم گرفتند به خانواده‌اش اطلاع ندهند تا در یک مراسم ویژه تشییع شود. در این فرصت با عوامل برنامه به شهر جهرم، زادگاه شهید رفتیم البته در پوشش مصاحبه و نه برای اعلام کشف پیکر او. آنجا بود که متوجه شدیم این خانواده دو شهید دیگر هم تقدیم اسلام و انقلاب کرده است.

محسن محمدی / گروه رادیو و تلویزیون