بحرانی خطرناک به نام بوکوحرام

اولین پرسشی که در این زمینه پیش می‌آید این است که چرا بوکوحرام تا این اندازه خطرناک است. گفته می‌شود این گروه به شاخه‌های متعددی تقسیم شده که هر یک از آنها به صورت مستقل در مناطق شمالی و مرکزی نیجریه دست به اقدامات تروریستی می‌زنند. بنا بر اعلام گروه بحران بین‌المللی، بوکوحرام شش زیرشاخه‌ داخل نیجریه دارد که سازمان یافته‌ترین و خطرناک‌ترین آن در ایالت بورنو است که بخش‌های زیادی از این ایالت را به تصرف خود درآورده‌اند.

این گروه پیش از آغاز حمله، صدها سرباز پیاده نظام خود را به شهر یا روستای مورد نظر می‌فرستد. زمانی که مکان مورد نظر سقوط کرد و نیروهای ارتش فرار کردند، راه برای ورود مبارزان رده بالای بوکوحرام و اشغال کامل آنجا باز می‌شود. این در واقع یک موفقیت بزرگ برای این گروه به حساب می‌آید. چند ماه پس از آن که بوکوحرام حملات خود را ‌ اوایل سال 2009 آغاز کرد، نیروهای امنیتی نیجریه پس از کشتن تعداد زیادی از اعضای این گروه در جریان عملیات در شهر مایدوگوری و قتل موسس آن، خبر پیروزی و انهدام این گروه را اعلام کردند. برخی از اعضای نجات یافته این گروه برای آموزش‌های نظامی به الجزایر، سودان و حتی افغانستان رفتند. تحلیلگران می‌گویند:‌ ابتدا مردم برخی مناطق از این گروه حمایت کرده و آنها را گزینه‌ای در مقابل مقامات فاسد دولتی یافتند، اما این روزها اقدامات خشونت‌آمیز بوکوحرام باعث از دست رفتن حمایت‌های پیشین شده است.

نحوه یارگیری بوکوحرام نیز به این ترتیب است که افراد روستاهای تسخیر شده مجبورند به استخدام تروریست‌ها درآیند، در غیر این صورت با قتل‌عام گسترده روبه‌رو خواهند شد. بنا به گزارش گروه بحران بین‌المللی، این گروه، مجرمان و خلافکاران را با پرداخت هزینه یا دادن اموال مسروقه، به خدمت خود درمی‌آورد. با توجه به روابط قوی قومی و قبیله‌ای در نیجریه، بخش زیادی از مبارزان این گروه وابسته به قبیله کانوری هستند؛ کانوری در واقع همان قبیله‌ای است که ابوبکر شیکاو، رهبر بوکوحرام به آن تعلق دارد. این موضوع نشان می‌دهد رهبر بوکوحرام کنترل فراوانی بر رهبران منطقه‌ای در شمال شرقی نیجریه دارد. در این میان آمار و اطلاعات دقیقی در مورد تعداد مبارزان بوکوحرام وجود ندارد، اما تام‌کیتینگ، تحلیلگر مسائل امنیتی در انگلیس تخمین می‌زند که حدود 9000 نفر عضو بوکوحرام باشند.

بوکوحرام زمانی که به شهرها حمله می‌کند، در وهله نخست بانک‌ها را غارت می‌کند. سال 2012 نیروهای امنیتی نیجریه اعلام کردند بوکوحرام با تهدید تجار، سیاستمداران و مقامات دولتی مبالغ فراوانی را به دست آورده و در این میان افرادی که از این کار امتناع کردند، کشته شدند. بنا به گفته کیتینگ، این گروه برای آزادی یکی از تجار ثروتمند نیجریه حدود یک میلیون دلار دریافت کرد.

این مبالغ برای آزادی گروگان‌های خارجی به مراتب بالاتر است؛ بنا به اعلام مقامات دولتی نیجریه، بوکوحرام برای آزادی یک خانواده هفت نفره فرانسوی که فوریه 2013 در شمال کامرون گروگان گرفته شدند، نزدیک به سه میلیون دلار دریافت کرد. بنا به اعلام کیتینگ، درآمد خالص سالانه بوکوحرام ‌ حدود ده میلیون دلار است. کیاری محمد، تحلیلگر نیجریه‌ای عقیده دارد این گروه با هزینه پایین اداره می‌شود زیرا بیشتر اعضای آن را افراد جوان و ساکن در مناطق روستایی تشکیل می‌دهند.

موضوع دیگری که باید مورد بررسی قرار گیرد، چگونگی تجهیز نظامی بوکوحرام است. این گروه تاکنون ایستگاه‌های پلیس و پایگاه‌های نظامی متعددی را در نیجریه تصرف کرده که همین موضوع تجهیزات فراوانی را برای آنها فراهم کرده است؛ ماشین‌های نظامی، مسلسل‌های مختلف، خمپاره‌اندازها و مین‌های متعدد فقط بخشی از تسلیحاتی است که بوکوحرام به دست آورده است. بنا به اعلام گروه بحران بین‌المللی، این گروه همچنین سعی کرده با قاچاقچیان سلاح در مناطق پر آشوب ساحل ارتباط برقرار کند.

لیبی نیز به یکی از بازارهای اصلی خرید سلاح برای این گروه تروریستی تبدیل شده است؛ پس از سقوط قذافی در سال 2011 و شکل‌گیری ناآرامی در مناطق مختلف لیبی، این کشور به محلی برای خرید و فروش سلاح‌های قاچاق تبدیل شد. البته گفته می‌شود بخشی از بمب‌های استفاده شده توسط بوکوحرام دست‌ساز بوده که با هزینه‌ای اندک و به دست نیروهایش درست شده است. بنا به گفته باوا عبدالله واعظ، تحلیلگر مسائل امنیتی در نیجریه، تعدادی از این سازندگان بمب‌ها در واقع فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بوده که پس از ناتوانی در پیدا کردن شغل، به این گروه پیوسته‌اند. اخیرا این گروه حملاتی را به کارخانه‌های سیمان انجام داده تا بتواند برای بمب‌های مدنظر خود، مواد منفجره پیدا کند.

دولت نیجریه سال 2013 در سه استان شمالی این کشور که بشدت تحت تاثیر این حملات قرار گرفته بود، وضع فوق‌العاده اعلام کرد. ارتش همچنین در برخی مناطق که نیروهای نظامی کمتری حضور داشت، گروه‌های کوچکی ایجاد کرد. حملات ارتش باعث شد این گروه از مایدوگوری و روستاهای اطراف خارج شده و تا جنگل وسیع سامبیسا در مرز کامرون عقب‌نشینی کند؛ البته این گروه تروریستی توانست با یک حمله جدید نسبت به این اقدامات پاسخ دهد که بنا به اعلام آسوشیتدپرس، کنترل منطقه‌ای به وسعت کشور بلژیک را در دست گرفته است.

اگر بوکوحرام در تحقق آرزوهای خود موفق شود (تصرف شهرها در نیجر، چاد و کامرون همان‌گونه که رهبرش تهدید کرده است)، این جنگ و نبرد می‌تواند جنبه بین‌المللی جدیدی به خود بگیرد. به احتمال زیاد فرانسه در مقایسه با دیگر کشورها، بیشتر درگیر این موضوع می‌شود. در این میان کامرون با آن که ارتش و نیروهای نظامی کمتر و کوچک‌تری در مقایسه با نیجریه دارد، اما توانسته حملات بوکوحرام را با موفقیت دفع کند.

سوالی که ذهن تحلیلگران را به خود مشغول کرده این است که آیا بوکوحرام با دیگر گروه‌های تروریستی و بخصوص داعش هم پیمان شده است؟ابوبکر شیکاو در ویدئویی که سال گذشته توسط این گروه منتشر شد، ابوبکر البغدادی، رهبر داعش را ستایش کرد و از او به عنوان خلیفه یاد کرد. او همچنین اقدامات و فعالیت‌های ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده را تحسین می‌کند. با این حال، او هنوز با هیچ کدام از این افراد بیعت نکرده است.

در حالی که در ویدئوهایش تلفیقی از زبان‌های هوسایی، عربی و کانوری را استفاده می‌کند، اما در ویدئوی اخیرش که به ستایش حملات پاریس پرداخت، به عربی سخن گفت. تحلیلگران می‌گویند این موضوع نشان‌دهنده این است که بوکوحرام به دنبال جلب توجه بین‌المللی است. بسیاری هشدار می‌دهند که ارتباط بوکوحرام با شبکه‌های افراطی در سراسر دنیا می‌تواند زمینه‌ساز خشونت بیشتر از سوی این گروه تروریستی باشد.

بی‌.بی‌.سی انگلیسی/ مترجم: حسین خلیلی