روزنامه ای که مروج باستان گرایی بود

انتشار نشریه کاوه را نتیجه سرخوردگی نویسندگان و روشنفکران عصر مشروطه از تحقق شعارهای نهضت مشروطیت قلمداد کرده اند . کاوه در شرایطی منتشر شد که از یکسو بحرانهای عظیم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ناشی از بن بستهای مشروطه سراسر ایران را در بر گرفته بود و از سوی دیگر گسترش اکتشافات باستان شناسی در ایران سبب تلاش برنامه ریزی شده گروهی از روشنفکران برای توجه دادن عموم به فرهنگ تاریخ ایران قبل از اسلام شده بود . در خارج از ایران نیز تعداد زیادی کتاب تاریخی از سوی محققان و مورخان اروپایی در رابطه با این موضوع منتشر شده بود . چاپ و انتشار این آثار در شرایط بحرانی ایران تاثیر بسزایی در رویکرد روشنفکران ایرانی مقیم خارج از کشور به سمت انتشار نشریه کاوه که باستانگرایی و لائیسم را تبلیغ می کرد ، داشت .

نشریه کاوه در جریان جنگ جهانی اول توسط مجموعه ای سیاسی با نام « کمیته دفاع ملی » منتشر می‌شد تا در پوشش باستانگرایی احساسات ملی گرایانه و ضد روسی و موافق با آلمان را در میان ایرانیان تقویت کند. یکی از دلایلی که تقی‌زاده درفش کاویانی را به عنوان نشان نشریه خود انتخاب کرده بود این بود که وی عقیده داشت درفش کاویانی باید بجای نشان شیر و خورشید نشان ملی ایرانیان باشد. زیرا مدعی بود که قدمت درفش کاویانی برخلاف شیر و خورشید به پیش از اسلام می‌رسد.

چاپ و نشر کاوه به دو دورهٔ اول و دوم تقسیم می‌گردد. دورهٔ اول چاپ مجله از روز 18ربیع‌الاول ۱۳۳۴ (سوم بهمن 1294 شمسی – 24 ژانویهٔ ۱۹۱۶ میلادی ) آغاز شد و تا 15شمارهٔ انتشار یافت. این دوره مقارن بود با جنگ جهانی اول. در این مدت، کاوه یک نشریهٔ سیاسی بود که بیشتر محتوای آن طرفداری از آلمان و متحدانش (عثمانی، اتریش و بلغارستان) بود. این نشریه در دورهٔ جدید خود از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۰ ه‍. ق. به طور منظم هر ماه یک شماره منتشر می‌شد.

کاوه در نخستین دوره چاپ خود در واقع ارگان حزب دموکرات به شمار می رفت و محتوایی سیاسی و تبلیغاتی داشت. دوره دوم انتشار کاوه در قالب ماهنامه‏ای تحلیلی در برلین آغاز گردید و برعکس دوره نخست که رویکردی صرفا سیاسی داشت، این‏بار مجله با رهیافتی انتقادی به مسائل اجتماعی ـ سیاسی ایران و با رویکردی روشنفکرانه منتشر می شد. «کمیته دفاع ملی» ایرانیان در برلین، متشکل از نخبگان ملی گرای پراکنده در اروپا بود که تقی زاده، آن ها را در حلقه نشریه کاوه گرد هم آورد. کسانی چون حسینقلی‏خان نواب سفیر ایران در آلمان، علامه محمد قزوینی، کاظم‏زاده ایرانشهر، میرزا محمود غنی‏زاده، محمد علی جمالزاده،ابراهیم پورداوود، عباس اقبال آشتیانی، محمدعلی فروغی و ... در تدوین و تحریر مقاله های کاوه مشارکت داشتند و ایران شناسان مشهوری چون ادوارد براون، هانری ماسه و آرتور کریستین سن با آن همکاری می کردند.

آرمان های کاوه در اندک مدت با استقبال گرم محافل روشنفکری ایران روبرو گردید و توانست از حد و حدود یک نشریه صرف خارج شده و باور های خود را تبدیل به دیدگاه فکری رایج نماید که در نهایت بعد از کودتای اسفند 1299 سرنوشت نیمه نخست قرن جدید ایران را رقم زد. با خاتمهٔ جنگ جهانی، کاوه دیدگاه سیاسی خود را رها کرده و محتوایی ادبی - فرهنگی به خود گرفت. در این دوره مقالاتی راجع به ادبیات و تاریخ ایران باستان درج می‌کرد.

هزینه ویرایش و چاپ این مجله غالباً به عهده دولت آلمان بود و این امر هویت یارانه سیاسی فرهنگی داشت.

انتشار کاوه باعث شد تا بسیاری از ایرانیان از یک سو به واپس ماندگی نظام قاجاری آگاهی یابند و چاره را در اخذ «تمدن جدید» جستجو نمایند و از سوی دیگر بتوانند به دولتی بیاندیشند که به استقلال و منافع ملی و عرض اندام در برابر نیروهای استعماری علاقه نشان می دهد.

روزنامه کاوه معتقد بود که انحطاط ایران در عرصه علمی، فرهنگی و حتی اخلاقی باعث شده است که کشورما «صد هزار فرسنگ» از ملل متمدن اروپا عقب بماند. کاوه «سنت» و مظاهر آن را به چالش می کشید و با پرسش جدی از سنت، در صدد بود مبانی نظری نوسازی جامعه ایرانی را محقق سازد.

در کنار علاقه به تجدد، مسائلی مانند حقوق زنان و اقلیت های دینی، ایجاد دولت نیرومند مرکزی، آموزش همگانی، نخبه گرایی و ناسیونالیسم برای کاوه و گردانندگان آن موضوعیت داشت. سید حسن تقی زاده در نخستین شماره دوره جدید کاوه چنین آورده است:

«خط مشی و روش تازه کاوه ... نسبتی با کاوه سابق ندارد و مندرجات آن علمی، ادبی و تاریخی است و مسلک و مقصدش بیش‏تر از هر چیز ترویج تمدن اروپایی است در ایران، جهاد بر ضد تعصب، خدمت به حفظ ملیت و وحدت ملی ایران، مجاهدت در پاکیزگی و حفظ زبان و ادبیات فارسی از امراض و خطرهای مستولیه بر آن و به قدر مقدور تقویت به آزادی داخلی و خارجی آن» (کاوه، دوره جدید، سال اول، شماره 1، 1ـ2).

اما جنجالی ترین رویکرد کاوه با توجه به این که بیشتر گرانندان و نویسندگان آن از مبارزان بزرگ مشروطه به شمار می رفتند ، تجدید نظر طلبی آن ها بعد از جنگ جهانی نخست و سرخوردگی از اوضاع کشور بود. این عده از نخبگان چاره گذار از آن وضعیت بحرانی را در مقوله ای به نام «استبداد منور» جستجو می کردند.

بی‏تردید این تجدید نظر طلبی تأثیر بسزایی بر فضای سیاسی آن دوره گذاشت و اندیشه حاکمیت متمرکز و مقتدر ملی را به‏ مثابه آرمان روشنفکران و سیاستمداران مطرح نمود و در فضای آن روزگار به شکل مطالبه ملی جلوه گر شد. با کودتای 1299 و برآمدن سردار سپه ، این طیف ها و نحله ها به پشتیبانی از وی پرداخته و رضاشاه را به عنوان گم شده و مرد نجات بخش آرمان ملی خود قلمداد کردند و به ساختار قدرت و حکومت جدید پیوستند. از سوی دیگر رضا شاه نیز با پذیرفتن اندیشه های اصلاحی این نحله فکری بسیاری از آرمان های آنان را جامه عمل پوشانید و به واقع ساختار اجتماعی ایران و تجربه دولت ملی، از درون روشنفکران نسل دوم ایران سربرآورد.

کاوه علاوه بر محتوا در شکل و ظاهر نیز بر تاریخ باستانی ایران تاکید داشت. عکس صفحه نخست آن تصویری از خیزش کاوه آهنگر با درفش کاویانی به همراه عده ای مردم بر علیه ضحاک را نشان می داد و بر استفاده از گاهشماری خیامی و ماه های اوستایی تاکید داشت. کاوه در یکی از نوشته های خود لزوم رسمی شدن ماه های ایرانی به جای ماه هایی چون عقرب و حوت و استفاده از گاهشماری خورشیدی(خیامی) به جای تقویم قمری را پیشنهاد می کرد.

سید حسن تقی‏زاده که موسس نشریه کاوه بوده و بیشترین نقش را در گردآوردن منورالفکر های عصر مشروطه حول این نشریه بر عهده داشته ، باور خود را در همین نشریه چنین می‏نگارد:

«به عقیده نویسنده سطور، امروز چیزی که به حد اعلا برای ایران لازم است و همه وطن دوستان ایران با تمام‏ قوا باید در آن راه بکوشند و آن را بر هر چیز مقدم دارند، سه چیز است که هر چه درباره شدت لزوم آنها مبالغه شود کمتر از حقیقت گفته شده: نخست قبول و ترویج تمدن اروپا بلا شرط و قید، و تسلیم مطلق شدن به اروپا و اخذ آداب و عادات و رسوم و تربیت و علوم و صنایع و زندگی و کل اوضاع فرنگستان بدون هیچ استثنا (جز از زبان) و کنار گذاشتن هر نوع خودپسندی و ایرادات بی معنی که از معنی غلط وطن پرستی ناشی می‏شود و آن را «وطن پرستی کاذب» توان خواند. دوم اهتمام بلیغ در حفظ زبان و ادبیات فارسی و ترقی و توسعه و تعمیم آن. سوم نشر علوم فرنگ و اقبال عمومی به تأسیس مدارس و تعمیم تعلیم و صرف تمام منابع قوای مادی و معنوی از اوقاف و ثلث وصیت تا مال امام و احسان و خیرات از یک طرف و تشویق واعظین و علما و سیاسیون و جراید و انجمنها و غیره و غیره از طرف دیگر در این خط تا کار به جایی رسد که مجلس شورای ملی که محض مقبولیت میان عوام سالی ده روز در بهارستان روضه خوانی می‏کند، سالی یک ماه مجلس درس اکابر شبانه در بهارستان ترتیب دهد. این است عقیده نگارنده این سطور در خط خدمت به ایران و همچنان رأی آنان که به واسطه تجارب علمی و سیاسی زیاد با نویسنده هم عقیده‏اند. ایران باید ظاهرا و باطنا جسمً و روحاً فرنگی مآب شود و بس»(نشریه کاوه، دوره جدید، 14 شهریور 1289، چاپ برلن)

منابع :

زندگی و زمانه سید حسن تقی ‏زاده ، سید علی علوی ، مؤسسه مطالعات و پژوهش‏های سیاسی
نشریه یاد ، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ، جریان شناسی تحلیلی جراید فارسی اروپا ، سال 23 ش 87

برگرفته از سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی