داعش چگونه حکومت می‌کند؟

اطلاعات بسیار محدودی در مورد محل سکونت ابوبکر البغدادی، رهبر داعش و معاونانش وجود دارد، اما شهر رقه به‌عنوان پایتخت این گروه تروریستی در سوریه شناخته می‌شود و به مهم‌ترین مظهر این گروه تبدیل شده است.

براساس تحلیل تصاویری که توسط این گروه در فضای مجازی منتشر می‌شود، رقه شهری است که ساکنانش برداشتی افراط‌گرایانه از تعالیم اسلام داشته، از مشاهده اعدام افراد در انظار عمومی لذت می‌برند و بشدت از رهبران خشن خود حمایت می‌کنند؛ گفته می‌شود سر بریدن جیمز فولی، خبرنگار آمریکایی توسط داعش در تپه‌های نزدیک به این شهر انجام شده است. در واقع اطلاعات اندکی در مورد این شهر 500 هزار نفری وجود دارد. حقیقت این است که رقه تا سال 2013 وارد درگیری‌های سوریه نشده بود.

پیش از آغاز جنگ، اگر به رقه می رفتیم و همه چیز روال عادی خود را داشت. یک شهر غبارآلود که فاصله زیادی از دیگر شهرهای مهم سوریه داشت، امکانات رفاهی اندکی به شهروندانش ارائه می‌کرد و به همین دلیل بیشتر مردم از این وضع شکایت می‌کردند. درست است که جمعیت غالب این منطقه را سنی‌ها تشکیل می‌دادند، اما برخلاف دیگر شهرها همچون حلب و حما فعالیت‌های اسلام‌گرایانه در آن دیده نمی‌شد. درواقع یکی از مشخصات اصلی مردم این شهر این بود که عده بسیار کمی نماز می‌خواندند.

اما وسعت چشمگیر، موقعیت مناسب و دور بودن از مناطق اصلی درگیری، موجب شد داعش از آن به‌عنوان یک دولت متمرکز استفاده کند. این گروه اکنون زمین‌هایی را در اختیار دارد که از حومه حلب در غرب سوریه تا نزدیکی مرزهای شرقی عراق کشیده شده است. گرچه نیروهای داعش طی چند ماه گذشته از شهر کوبانی در مرز ترکیه و سوریه به عقب رانده شدند، اما آنها توانسته‌اند باوجود بمباران نیروهای ائتلاف، شهر حیت در استان الرمادی عراق را به تصرف خود درآورند.از زمان تصرف موصل (دومین شهر بزرگ عراق) به دست داعش از ماه ژوئن، برخی تحلیلگران تصور کردند، این شهر به پایتخت داعش تبدیل می‌شود. اما در موصل که بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد، جنگ قدرت میان دیگر گروه‌های سنی در جریان است و در بسیاری از مناطق عراق نیز داعش با خطر نیروهای شبه‌نظامی شیعه و نیروهای پیشمرگه کرد روبه‌روست. قبایل سنی و حملات نیروهای ائتلاف را نیز باید به این جریان اضافه کرد.

برای نیروهای خارجی که به عضویت داعش درمی‌آیند و بیشتر از مرز ترکیه وارد سوریه می‌شوند، رقه محلی آسان برای عبور و مرور است. گرچه حملات نیروهای ائتلاف و جنگنده‌های سوری شرایط سختی را برای ساکنان این شهر ایجاد کرده است، اما این شهر همچنان به‌عنوان پایگاه و مرکز اصلی این خلافت به حساب می‌آید. سرمد جیلانی، یکی از شهروندان سوریه است که اکنون در ترکیه ساکن بوده و مدیر یک سایت تحت عنوان «نابودی آرام رقه» است. وی می‌گوید باور عمومی این است که این شهر پایتخت اصلی داعش است.

رهبران داعش که تعدادی از آنها نظامیان رژیم بعث عراق یا جهادی‌های کارکشته هستند، تعدادی از ساختمان‌ها در رقه را به‌عنوان مرکز دولت، ساختمان شهرداری و محل دفن کشته‌شدگان مورد استفاده قرار می‌دهند.

گفته می‌شود یکی از پایگاه‌های پیشین ارتش سوریه به نام «گردان هفدهم» محل اعدام یا نگهداری گروگان‌ها و مخالفان داعش است. دادگاه‌های جدید، نیروهای محلی پلیس، مرکز اجرای امور اقتصادی و سیستم‌های بهداشتی از دیگر اقدامات جدید داعش در این شهر است.

براساس قوانینی سفت و سختی که داعش در این شهر وضع کرده، تمام زنان باید نقاب بر صورت بزنند، نباید روی لباس‌های مردان عکس باشد، سیگار کشیدن ممنوع است، مغازه‌ها باید در پنج نوبت نماز بسته باشد، در فروشگاه لباس‌های زنانه فقط زنان باید فروشنده باشند و زنان تنها با محارم خود به خیابان‌ها بیایند. گردانی از زنان به نام الخنسا و گردانی از مردان به نام الحسبه، وظیفه نظارت بر انجام دقیق این دستورات در شهر را به عهده دارد.

سیستم مالیاتی

رقه همچنین به الگویی برای سیستم مالیات‌دهی تحت حکومت داعش تبدیل شده است؛ مغازه‌داران باید 2.5 درصد از درآمد خود را به‌عنوان زکات به داعش بدهند و در کنار آن باید ماهانه 1500 پوند سوریه بدهند که اصلا به‌عنوان مالیات به حساب نمی‌آید. داعش همچنین از هر خط تلفن در رقه حدود 400 پوند می‌گیرد و این در حالی است که هزینه‌های آن بر دوش دولت سوریه است. بنا به گفته افراد محلی، در هر ماه به صورت منظم حدود 400 دلار به کارگران شهری و مبارزان داعش داده می‌شود و در این میان قیمت کالا و اجناس شدیدا توسط داعشی‌ها کنترل می‌شود.

شاید تصورش سخت باشد که تمام این اتفاقات فقط در طول دو سال گذشته به وجود آمده است. رقه ازجمله شهرهایی بود که از آغاز درگیری‌ها در سوریه، همچنان به دولت سوریه وفادار بود. در ماه مارس 2013، نیروهای وابسته به گروه‌های تروریستی همچون احرار الشام و جبهه النصره، کنترل این شهر را از دست نیروهای دولتی گرفتند. این نیروها از خارج آمده بودند و مردم رضایتی نسبت به این موضوع نداشتند.

‌یک ماه بعد در ماه می‌‌، پرچم سیاه جبهه النصره بر بالای ساختمان فرمانداری رقه بود، اما هیچ گروه تروریستی به طور کامل کنترل این شهر را در دست نداشت. به نظر می‌رسید شبه نظامیان بیشتر به دنبال جلب نظر مردم بودند و در همین حال به مبارزه با فعالانی می‌پرداختند که به‌دنبال برقراری دموکراسی در این شهر بودند. در آن زمان شورای شهر توسط یک وکیل اداره می‌شد و ارائه خدمات بهداشتی و شهری بسیار مطلوب بود.

اما رقابت میان گروه‌های مسلح و نبود سرمایه‌گذاری مناسب برای شورای شهر، مانع از شکل‌گیری یک دولت محلی کارآمد شد. این شرایط فرصتی برای داعش به وجود آورد تا کل شهر را تحت کنترل خود بگیرد. در آوریل 2013 و پس از آن‌که شهر رقه توسط جبهه النصره سقوط کرد، داعش رسما وارد جنگ داخلی سوریه شد. داعش همان زمان اعلام کرد با جبهه النصره، ادغام شده است، اما جبهه النصره با این موضوع مخالفت کرد که دلیل اصلی آن اولویت‌های متفاوت داعش بود؛ برخلاف جبهه النصره، داعش سریعا اعلام کرد که هدف اصلی‌اش علاوه بر مبارزه با حکومت سوریه، ایجاد یک حکومت و اداره آن براساس قوانین شریعت است و در این راه از خشونت بیشتری بهره می‌گیرد.

در آگوست 2013، نیروهای داعش حمله همه‌جانبه‌ای را علیه دیگر گروه‌های شبه نظامی در رقه انجام داده و به طور کامل کنترل این شهر را به دست گرفتند. داعش با افتتاح مراکزی جدید در رقه، کنترل آن را به سوری‌ها، عراقی‌ها و مبارزان خارجی داد. پس از تصرف موصل در ماه ژوئن 2014 به دست داعش، ورود این نیروهای خارجی به شهر رقه بیش از پیش افزایش یافت.

تحولات پس از سیطره داعش بر رقه

در روزهای نخست حکومت داعش در رقه، برخی از مردم محلی از خشونت بیش از اندازه داعش ناراضی بودند، اما برخی نیز می‌گفتند با حضور داعش درگیری و آشوب میان نیروهای مسلح در این شهر پایان یافته و به همین دلیل از این وضع راضی بودند. این گروه با حفظ کارمندان و اعضای متخصص در نهادهای خدماتی، اعلام کردند این افراد تحت حکومت داعش به مردم خدمات می‌رسانند. به معلمان مدارس اجازه داده شد به فعالیت خود ادامه دهند، اما محتوای درسی آنها توسط داعش تغییر یافت و به‌عنوان مثال دروس شیمی و زبان فرانسه از محتوای درسی مدارس حذف شد.

اما بسرعت مشخص شد که توانایی داعش در حفظ قدرت بستگی به میزان خشونت این گروه دارد. ابوحمزه یکی از اعضای اطلاعاتی داعش که بتازگی از این گروه جدا شده می‌گوید، هدف اصلی داعش برقراری حکومت از طریق اعمال شیوه‌های امنیتی است. بنا به گفته او، نیروهای امنیتی داعش متشکل از ملیت‌های مختلف هستند، اما تعداد زیادی از آنها را سوری‌هایی تشکیل می‌دهند که از حکومت سوریه جدا شده و آشنایی کاملی به مناطق کشور دارند.

از سوی دیگر، اعمال مجازات‌های وحشیانه از سوی این گروه موجب ترس و وحشت مردم این شهر شده است. در میدان اصلی رقه سرهای جدا شده قرار دارد و بالای آن این نوشته به چشم می‌خورد: مجازات متخلفان از قوانین. نام قبلی این میدان بهشت بود، اما با کنترل داعش بر شهر، به میدان جهنم تغییر نام داد. بسیاری از شهروندان رقه می‌گویند هدف از اعمال این مجازات‌های شدید، ایجاد ترس و دلهره میان مردم است. به‌عنوان مثال، چندی پیش یک راننده به صورت تصادفی در حالی که سیگار می‌کشید، با ماشین خود وارد مناطق تحت کنترل داعش شد. اعضای این گروه با مشاهده سیگار کشیدن او، به سرعت وارد ماشینش شده و در یک لحظه سرش را جدا کردند.

گرچه این گروه نتوانسته به صورت فنی خطوط تلفن و اینترنت این شهر را کنترل کند، اما اطلاعات همه افراد را جمع‌آوری کرده، هر فردی را که در شهر تصویربرداری کند به شدیدترین شکل مجازات می‌کند و اعضایی دارد که رفت و آمد شهروندان در معابر عمومی را کنترل می‌کند. از ماه پیش تاکنون دستورالعمل‌هایی منتشر شد‌ مبنی بر این‌که نیروهای جهادی خارجی چگونه می‌توانند خانواده‌های خود را به رقه آورده یا با زنان این شهر ازدواج کنند. داعش به نیروهای خود خانه می‌دهد و زنان بیوه این نیروها نیز براساس تعداد فرزندان خود، حقوق و مزایا دریافت می‌کنند. در شهری که تا سال گذشته، همسایه ها با هم‌ آشنا بودند، حال بسیاری از افراد حتی زبان یکدیگر را هم نمی‌فهمند.

داعش و رسانه‌ها

هنوز مشخص نیست که ویدئوهای این گروه و مجله انگلیسی زبان آن با عنوان «دابق» در کجا تولید می‌شود، اما شهروندان رقه از وجود تجهیزات پیشرفته ارتباطی در شهر خبر می‌دهند به گونه‌ای که مغازه‌های محلی ماهواره‌های اینترنتی می‌فروشند.

بنا به گفته ابو حمزه، یک فیلمساز ایسلندی که به عضویت این گروه درآمده مسئول تهیه فیلم‌های ویدئویی برای جذب افراد بیشتر است. مطالب دابق نیز نشان می‌دهد شهروندان انگلیسی زبان، مسئول تهیه و تولید مطالب آن هستند. با وجود تمام این مسائل، بسیاری از اهالی رقه می‌گویند نیروهای داعش نتوانسته‌‌اند بخوبی این شهر را اداره کنند. برق در بیشتر ساعات روز قطع است، آب آشامیدنی سالم بندرت یافت می‌شود، خدمات بیمارستانی بسیار وخیم است، بیشتر مدارس بسته بوده و زباله‌ها در تمام سطوح خیابان‌ها دیده می‌شود.

به نظر می‌رسد حملات جنگنده‌های ائتلاف ضربات مهلکی به این گروه زده است. بنا به گفته منابع رسمی، تاکنون 16 پالایشگاه کوچک نفتی در سوریه و تحت کنترل داعش با این حملات منهدم شده است. مردم رقه می‌گویند با آغاز حملات جنگنده‌ها، اعضای داعش در میان جمعیت حاضر می‌شوند تا شکار آنها سخت‌تر شود. با پایان یافتن این حملات در عصر، اعضای این گروه بار دیگر ظاهر شده و علیه حملات این جنگنده‌ها تبلیغ می‌کنند. در این میان برخی مردم می‌گویند رهبران داعش سعی دارند با استخدام رهبران محلی سوریه، جمعیت این شهر و مناطق اطراف آن را کنترل کنند. سپردن پست‌‌ها و مسئولیت‌های فراوان یکی از انگیزه‌های این افراد در پیوستن به داعش است. حال بسیاری این پرسش را دارند که چرا مردم علیه حکومت داعش قیام نمی‌کنند. علاوه بر این، بسیاری از مردم رقه تمایل دارند این شهر تحت حکومت سوریه اداره شود، اما مشکل اصلی ترس مردم از اقدام علیه داعش است. آنها در ماه‌های ابتدایی حکومت داعش در رقه قیام کردند که با سرکوب وحشیانه داعش رو‌به‌رو شدند. در ماه آگوست نیز 700 نفر از اعضای قبیله شیطاط علیه داعش در استان دیر الزور قیام کردند که همگی قتل‌عام شدند، اما این جنایت به هیچ وجه مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت.

برخی از سوری‌هایی که تحت حکومت داعش زندگی می‌کنند، عقیده دارند که می‌توانند به آرامی علیه داعش مقاومت کنند. بنا به گفته تحلیلگران، داعش ممکن است در اداره حکومت در شهری همچون رقه ناتوان بوده باشد، اما اکنون آینده مشخصی برای مقابله با آن وجود ندارد.

‌ The newyork review of books ‌ / مترجم: حسین خلیلی