گریزی بر تاریخچه تمبر، اسکناس و سکه

در زمان روم قدیم نیز در سراسر این امپراتوری، جاده‌های مشخصی کشیده شد و پیک‌های درباری از این طریق پیغام مقامات حکومتی را به افراد موردنظر می‌رساندند.

اولین تمبر در جهان‌ سال 1840 میلادی به نام پنی سیاه از سوی سررونالد هیل انگلیسی منتشر شد.

با افزایش مبادلات پستی بین کشورها، انتشار تمبر بتدریج در جهان توسعه یافت. اتحادیه پست جهانی‌ سال 1875 میلادی به‌وجود آمد.

دولت ایران ‌سال 1877 میلادی به عضویت این اتحادیه درآمد. ‌ سال 1865 میلادی مطابق با سال 1244 خورشیدی پس از بازگشت ناصرالدین‌شاه از سفر اروپا، آقای ریستر فرانسوی مامور تهیه تمبر برای ایران شد. چون تمبرها بدون اجازه رسمی دولت ایران تهیه شده بود؛ مورد تائید قرار نگرفت و وی خلع شد.

‌سال 1247 خورشیدی اولین سری تمبر شیر و خورشیدی منتشر شد. دومین سری شیر و خورشیدی نیز در سال 1254 شمسی منتشر شد.

تمبرهای ایران در انگلستان و هلند به چاپ می‌رسید. در سال 1280 خورشیدی اولین تمبرهای موقتی معروف به چاپ تهران در ایران چاپ شد. ‌ سال 1919 میلادی نیز به علت تاخیر در ارسال تمبر به ایران، تمبرهایی با صورت احمدشاه و مهر موقتی 1919 در تهران چاپ شد.

‌ سال 1310 اولین تمبر چاپ ایران در چاپخانه مجلس تهران تهیه و منتشر شد، البته همچنان عمده تمبرهای ایران در دیگر کشورها نظیر انگلستان و هلند چاپ می‌شد، ولی بتدریج چاپ تمبر در ایران افزایش یافت و سپس کاملا بومی شد.

اسکناس: ‌سال 1789 میلادی در دوره انقلاب کبیر فرانسه، دولت پول کاغذی منتشر کرد. بعد از مدتی در روسیه تزاری پول کاغذی منتشر شد. نشر پول کاغذی در ایران به دوران فرمانروایی ایلخانیان به سال 690 شمسی برمی‌گردد. تومان از زبان مغولی در قرن 13 میلادی در زمان چنگیزخان وارد فرهنگ ایران شد که معادل ده هزار دینار (سکه طلا) بوده است. تومان خود به ده قران تقسیم شده است.

اسکناس‌های منتشره ایران هم ابتدا برحسب تومان بود که از یک تومان شروع می‌شد‌ و بعدها قران به ریال تبدیل شد.

‌ سال 1296 شمسی در زمان ناصرالدین‌شاه بانک شاهنشاهی ایران رسما افتتاح و اولین سری اسکناس با واحد تومان در انگلستان چاپ و منتشر شد.

حق انحصاری انتشار اسکناس‌ سال 1309 شمسی از بانک شاهنشاهی به بانک ملی ایران واگذار شد.

از سال 1311 شمسی اولین سری اسکناس‌های بانک ملی با واحد ریال منتشر شد. در سال 1339 شمسی بانک مرکزی ایران تاسیس و انتشار اسکناس به این بانک واگذار شد. اسکناس‌های ایران ‌ ابتدا در انگلستان و سپس فرانسه و دوباره در انگلستان چاپ می‌شدند تا در سال 1360 شمسی این امر به چاپخانه بانک مرکزی ایران واگذار شد.

سکه: از زمان‌های بسیار قدیم ضرب سکه رایج بوده است. عمده سکه‌های قدیم از فلزاتی نظیر طلا، نقره و مس تهیه می‌شد. پادشاهان و حکام در هر منطقه به نام خود و سرزمین تحت سلطه، سکه را ضرب و منتشر می‌کردند. در زمان ناصرالدین شاه و صدور فرمان مشروطیت، ضرب سکه در اختیار دولت قرار گرفت.

در هر شهر بزرگی، ضرابخانه‌ای وجود داشت که از سوی دولت به کسانی که در امر ضرب سکه مهارت داشتند، اجازه داده می‌شد این سکه‌ها به صورت ضربی (چکشی) تهیه شود. سکه‌ها با واحدهای تومان، قران، ریال، شاهی و دینار ضرب و منتشر می‌شدند. در زمان قاجار یک ریال یا قران معادل هزار دینار بود ولی از اوایل پهلوی یک ریال معادل صد دینار شد. از این تاریخ یک تومان معادل ده قران یا ریال و هر ریال معادل 20 شاهی و هر شاهی معادل پنج دینار است.

به همین دلیل است که سکه‌های دو ریالی و پنج ریالی که در زمان قاجار معادل 2000 تا 5000 دینار بوده به دوزاری و پنج زاری مخفف دو هزاری و پنج هزاری مصطلح شده است. نکته قابل توجه این است که سکه‌های رایج که واحد آنها به ریال یا قران است تا سال 1330 شمسی از جنس نقره و از آن تاریخ به بعد از جنس نیکل یا مس هستند.

سکه‌های با واحد دینار و شاهی تا 1330 شمسی هم از جنس نقره و هم نیکل و مس است. تا سال 1306 همه سکه‌ها به صورت ضربی (چکشی) تهیه و از این سال ضرابخانه ماشینی در کشور برقرار و ضرابخانه‌های سنتی برچیده شدند.