رمزگشایی از راز محبوبیت قیصر

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، سال 61 از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بازنشسته می‌شود، برای همین آشنایی او با مرحوم قیصر امین‌پور به اواخر عمر این شاعر فقید محدود می‌شود. محقق می‌گوید: «پیش از آن فقط تعریف او را از زبان دانشجویان می‌شنیدم. در فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود که با قیصر آشنا شدم. تواضع و بزرگواری از ویژگی‌های او بود و افسوس که به صورت نابهنگام دار فانی را وداع گفت.»

به گزارش جام‌جم، گله از استقبال نکردن مخاطبان از این مراسم بخش دیگر سخنان محقق را تشکیل می‌داد: «در بیشتر محافل علمی و ادبی اعلام کردیم این برنامه برگزار می‌شود؛ اما استقبال لازم از این برنامه صورت نگرفته است. مگر ما چند قیصر امین‌پور داریم؟»

محقق، قیصر را شاعر زبردستی می‌خواند که اهل تعهد بود، مداحی نمی‌کرد و برای هدیه شعر نمی‌سرود و به تعبیر ناصرخسرو شعر فروش نبود. به گمان او، قیصر کسی است که باید بیشتر معرفی شود، زیرا آموزنده بود و مورد استقبال نسل جوان قرار می‌گرفت: «شعر او حاکی از شور انقلابی جوانان این مرز و بوم بود که از خون خود برای به ثمر نشاندن انقلاب گذشتند. افسوس که آن سرو به ناوقت از دنیا رفت.»

قیصر را در متن انقلاب شناختیم

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، سخنران دیگر این مراسم بود که سخنانش را با خواندن چند شعر از قیصر امین‌پور آغاز کرد. اما آشنایی حدادعادل با قیصر به سال 60 برمی‌گردد، زمانی‌که حدادعادل مسئول کتاب‌های درسی بود.

حداد می‌گوید: «آن زمان که برای انتخاب شعر کتاب‌ها دچار مشکل بودم، قدر شعر قیصر امین‌پور را دانستم. در شعر او در ناامیدانه‌ترین حالت هم بی‌ایمانی وجود ندارد. شعر او شعر تعالی است.»

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، همچنین از حضور قیصر امین‌پور در فرهنگستان یاد می‌کند و درباره چگونگی عضویت او در فرهنگستان می‌افزاید: «اعضای فرهنگستان اصولا سختگیرند، اما نبوغ قیصر به اندازه‌ای بود که با اکثریت به او رأی دادند.»

جوان‌ترین عضو فرهنگستان در زمان فوتش 48 سال بیشتر نداشت، با وجود این، حدادعادل با اشاره به جدال بر سر شعر نو و کهنه در 50 سال پیش و گذر قیصر از این دعواها، ویژگی‌های او را این‌گونه برمی‌شمرد: «قیصر نشان داد هم در قالب‌های کهن و هم در قالب‌های نو می‌توان شعر سرود و باید فقط فکر، ایمان و جوهر شعر وجود داشته باشد. شعر او نه شعر فاخر قدمایی است و نه زبان مبتذل کوچه و بازار را دارد؛ زبان فصیح معیار امروزی در شعر او آمده است. شعرش از لحاظ مضمون به هیچ‌وجه تقلید پوچ شعر قدما نیست. قیصر زاده انقلاب بود؛ شعر او شعر انقلاب، شعر درد و رنج و شعر جنگ بود. ما او را در متن انقلاب شناختیم.»

راز محبوبیت قیصر

«چرا قیصر امین‌پور در زمان حیاتش و بعد از آن همواره محبوب بود؟» این پرسش را محمدرضا ترکی، شاعر و استاد دانشگاه تهران، دیگر سخنران مراسم بزرگداشت قیصر در ابتدای سخنانش مطرح می‌کند.

ترکی در پاسخش ادعاهایی را که شهرت قیصر را زیر سوال می‌برند، نقد می‌کند و می‌گوید: «برخی می‌گفتند قیصر شاعر بیلبوردها بود و چون شعرش را بر بیلبوردها می‌نوشتند مشهور شد؛ اما در شهر هزار بیلبورد چگونه می‌توان چنین استنباطی کرد؟ می‌گفتند شعر او در کتاب‌های درسی آمده، مگر شعر دیگران در آن کتاب‌ها منتشر نمی‌شود؟»

به باور او، امین‌پور زنده است چون شعر و سبکش زنده است و تنفس می‌کند: «ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که بسیاری از شعرا و هنرمندان پیش از مرگ مرده‌اند و حیاتی ندارند؛ ولی اشعار امین‌پور زنده است و احساس می‌کنیم اشعارش حیات دارد. این محبوبیت‌ها در دست انسان‌ها نیست و خداست که عزت را به‌هر‌کسی بخواهد می‌دهد.»

گله از ناملایمات

در ادامه نوبت به قهرمان سلیمانی، معاون پژوهشی سازمان ارتباطات اسلامی، رسید تا قیصر امین‌پور را سخنور فرهیخته نسل خود بخواند: «قیصر میان همنسلان ما متشخص و برجسته بود و بعید است کسی در نسل ما بتواند ظهور کند که در این عرصه با او همراه شود.

او شاعر، محقق، انقلابی آرمان‌خواه، روزنامه‌نگار، معلم و استاد دانشگاه بود. او جزو معدود دانشگاهیانی بود که حصار دانشگاه را برداشت و نوعی نگاه زنده و جدید را به ارمغان آورد.

بخشی از سخنان سلیمانی نیز گلایه‌آمیز بود، اما نه گله از استقبال نکردن مخاطبان، بلکه او از ناملایمتی‌هایی که در سال‌های پایانی زندگی قیصر با او شد، گله دارد: «توپخانه‌ای در سال‌های آخر عمرش او را هدف گرفته بود و به اسم خدا و ائمه و ارزش‌ها او را می‌رنجاند. ما چه آسان این چیزها را خرج می‌کنیم. این در حالی است که او اهل مدارا و اهل ارزش‌ها بود.»

به گفته او بخش عمده‌ای از اهالی مطبوعات امروز متاثر از قیصر هستند که زمانی سردبیر سروش نوجوان بود: «قیصر دروغ نمی‌گفت و ناراستی را نمی‌پذیرفت و زندگی پاکی داشت.»

تعادل؛ کیمیایی کمیاب

«یکی از ویژگی‌های امین‌پور تعادل او در گفتار و رفتار بود.» این نظر جواد محقق درباره قیصر امین‌پور است که این ویژگی را کیمیای کمیابی می‌داند: «قیصر از هر نظر رفتار متعادلی داشت و ویژگی‌های فراوانی در او بود؛ هم نقاش و هم خطاط خوبی و معدود داستان‌هایش نشان می‌دهد که اگر در داستان‌نویسی وقت گذاشته بود از چهره‌های توانمند می‌شد.»

در ادامه این مراسم علی موسوی‌گرمارودی شعری عاشورایی از قیصر امین‌پور خواند. او در ادامه با مقایسه اشعار محتشم کاشانی با شعر قیصر، راز توفیق محتشم کاشانی را علاوه بر زبان و معنا در اشعارش درک پیام‌های کربلا نیز می‌داند.

به عقیده او، قیصر نیز در اشعار آیینی خویش از عناصر آیینی غفلت نکرده است. موسوی‌گرمارودی با اشاره به «نی‌نامه» امین‌پور، حماسه را از ویژگی‌های شعر قیصر می‌‌خواند که می‌توان بر این مولفه گزینه عرفان را نیز افزود: «به نظرم در عرفان شعر قیصر از محتشم پیشی گرفته است. قیصر تنها شاعری است که عشق، حماسه و عرفان را در اشعارش دارد.»

در پایان هم لوح تقدیری از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به زیبا اشراقی همسر قیصر امین‌پور اهدا شد.