پذیرایی از گردشگران با آیین‌های عاشورایی

به گزارش جام‌جم برخی از این اعمال، باورها و مراسم در کل کشور رواج دارد، اما بسته به فرهنگ منطقه با شورو حال متفاوتی برگزار می‌شود؛ مثل روضه‌خوانی و مرثیه‌سرایی، شبیه‌خوانی، مراسم شام غریبان و ادای انواع نذورات. برخی نیز میان چند استان یا منطقه مشترک است همچون مراسم طشت‌گذاری که خاص آذری زبانان کشور بوده و در استان‌هایی نظیر اردبیل، آذربایجان شرقی و قزوین برگزار می‌شود، یا آیین گهواره گردانی و طوقکشی؛ اما بعضی از این آیین‌ها خاص یک منطقه است و گرچه مشابه آن در برخی نقاط دیگر نیز ممکن است برگزار شود، اما اصل مراسم در خواستگاه اصلی خود از شور و حال خاصی برخوردار بوده، به‌طوری که به نام آن منطقه ثبت ملی نیز شده است؛ همچون مراسم نخل‌گردانی شهرستان تفت استان یزد، مراسم آیین خاکسپاری شهدای کربلا در قزوین و مراسم چهل منبر و گل مالی در استان لرستان.

این آیین‌ها از چنان ظرفیت بزرگ و بی‌نظیری برخوردار است که اگر به‌درستی به جهانیان معرفی شود، می‌تواند به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین آیین‌های مذهبی جهان، گردشگران زیادی را از سراسر دنیا به سوی خود جذب کند.

چناری که خون می‌گرید

آیین نمادین خاکسپاری شهدای کربلا در قزوین در سیزدهم محرم، یکی از چند آیین خاص استان قزوین است که توسط زنان و با چنان شور و حال و اندوه خاصی برگزار می‌شود که بازدیدکنندگان بسیاری از سراسر کشور دارد و حتی گردشگران خارجی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

اجرای این مراسم به صورت نمادین و براساس حکایت خاکسپاری شهدای کربلا توسط زنان طایفه بنی‌اسد صورت می‌گیرد، به این ترتیب که تمام زنان قزوینی در صبح سیزدهم محرم بیل و کلنگ به دست، در مسجد علی‌اکبر خیابان سلامگاه شهر قزوین حاضر شده و در حالی که پیکرهای نمادین شهدا را نیز بر دوش دارند، همگام با پخش نوای موسیقی از آنجا نوحه خوان و سینه‌زنان در تمام شهر چرخیده و پس از توقفی در حسینیه آقاسیدجمال، به مسجد علی‌اکبر باز می‌گردند و عزاداری مفصلی انجام می‌دهند.

اما یکی از پرشورترین و پربازدیدترین آیین قزوین و حتی کشور، مراسم عزاداری است که از عصر تاسوعا تا ظهر عاشورا در روستای زرآباد الموت برگزار می‌شود. به گفته فاطمه آسیابان‌ها، مدیر روابط عمومی میراث فرهنگی استان قزوین، شکل‌گیری این عزاداری که به صورت حلقه‌وار از عصر تاسوعا تا ظهر عاشورا در گرداگرد امامزاده اجرا می‌شود، به دلیل وجود چنار کهنسال امامزاده در یک روستای کوچک است که هرساله در سحرگاه صبح عاشورا، از شاخ و برگ آن مایعی سرخ‌رنگ تراوش می‌کند. وجود این درخت نه‌تنها مورد توجه ایرانیان، بلکه گردشگران خارجی نیز هست و گاهی تا 20 هزار نفر گردشگر را به سوی این روستا می‌کشاند.

دست‌های نیاز خرم‌آبادی‌ها به سوی چهل منبر

در کنار عزاداری‌های مرسوم و معمول لرستان، سه آیین «چهل‌منبر»، «گل مالی» و «سقاخانه‌های خانگی بروجرد» که همگی ثبت ملی شده است، از شور و حال خاصی برخوردار بوده و عکاسان و گردشگران زیادی را در این ایام به سوی خود جذب می‌کند.

آیین چهل‌منبر توسط زنان و روز تاسوعا در خرم‌آباد برگزار می‌شود، به گونه‌ای که زنان و دخترانی که حاجت و نذری دارند، با صورتی پوشیده، پای برهنه و مهر سکوت بر لب و در حالی که چهل شمع و چهل حبه قند در دست دارند، از صبح تاسوعا تا غروب این روز، پای چهل منبر روضه حاضر شده و با روشن کردن شمع و گذاردن حبه قند در آنجا، حاجت خود را طلب می‌کنند.

به گفته حسن‌پور، مدیر روابط عمومی میراث لرستان، طی سال‌های اخیر و به دلیل گسترش اطلاع‌رسانی از طریق شبکه‌های اجتماعی، این آیین اکنون با استقبال زیادی روبه‌رو شده و زنان و دختران زیادی از سراسر کشور برای بازدید و همچنین شرکت در این آیین خود را در روز تاسوعا به خرم‌آباد می‌رسانند.

این کارشناس ارشد باستان‌شناسی لرستان ضمن اشاره به افزایش استقبال کشوری از آیین گل‌مالی این استان که تقریبا برای همه هموطنان آشناست، به تشریح آیین خاص بروجردی‌ها می‌پردازد و نیز می‌افزاید: طبق این آیین، ساکنان این شهر تاریخی که بیشتر خانه‌های آن دارای حیاط است، یکی از اتاق‌های خود را که به حیاط ربط دارد، سیاهپوش کرده و وسایل پذیرایی با چای و شربت را در آن مستقر کرده و در این اتاق را در روز تاسوعا و عاشورا یا دهه اول یا برخی در تمام ایام محرم و صفر باز می‌گذارند تا از رهگذران و عزاداران حسینی پذیرایی کنند.

مسئول ثبت آثار معنوی لرستان با بیان این‌که میزان استقبال از آیین‌های گل‌مالی و چهل‌منبر خرم‌آباد طی یکی دو سال اخیر به حدی افزایش یافته که سال گذشته ضریب اشغال هتل‌های این شهر نسبت به سال پیش از آن، 45 درصد افزایش یافته است، تصریح می‌کند: اخیرا کتابی درباره توصیف و معرفی آیین‌های مذهبی لرستان تالیف شده که علاوه بر عرضه در بازار، چندی پیش در همایش بین‌المللی میراث ناملموس اصفهان و بویژه میان مهمانان خارجی همایش توزیع شد.

اشک گردشگران خارجی به دنبال نخل​های یزد

آیین نخل‌برداری در روز عاشورا در استان یزد گرچه در بسیاری از شهرهای این استان همچون مهریز، میبد، تفت و شهر یزد رواج دارد و البته در هر کدام به شکلی متفاوت، اما در شهرستان تفت بسیار باشکوه‌تر از دیگر مناطق و با جمعیت چند ده هزار نفری برگزار می‌شود.

معاون گردشگری میراث فرهنگی یزد با اشاره به این‌که نخلی که در این آیین به کار می​رود، به شکل سرو و مصداقی از تابوت امام حسین(ع) و همچنین تلفیقی از تفکر ایران باستان و اسلام است، یادآور می‌شود که اجرای این مراسم در شهرستان تفت با چنان شور و حال معنوی و حزن انگیزی همراه است، که حتی به گردشگران خارجی نیز منتقل شده و آنها را نیز شگفت‌زده کرده و تحت تاثیر قرار می‌دهد، به‌طوری که یک گردشگر آلمانی که سال گذشته در این مراسم حضور یافته بود، دراین باره به ما گفت، من در مراسم مذهبی و غیرمذهبی زیادی در سراسر جهان شرکت کرده‌ام، اما تاکنون هیچ کدام نتوانسته بود، به اندازه این مراسم و بدون برقراری ارتباط زبانی مرا تحت تاثیر قرار داده و حس و پیام آیین را به من منتقل کند.

سیدمصطفی فاطمی با بیان این‌که آنچه این مراسم را از دیگر آیین کشور متفاوت کرده است، حضور بازدیدکنندگان نه به‌عنوان یک تماشاگر، بلکه به‌عنوان عضوی از جمعیت برگزارکننده است، می‌افزاید: این آیین امسال با استقبال بیشتری همراه خواهد بود، زیرا از هم‌اکنون تمام هتل‌های استان از چند روز قبل و پس از ایام تاسوعا و عاشورا توسط گردشگران داخلی و خارجی رزرو شده است، که این امر هم به شرایط آب و هوایی مناسب در این فصل در استان یزد و هم بهتر شدن ارتباطات با کشورهای جهان برمی‌گردد. فاطمی معتقد است، گرچه مراسم مذهبی این استان هم‌اکنون نیز بازدیدکنندگان زیادی از سراسر کشور و خارج از کشور دارد، اما تبلیغات بیشتر برای این مراسم بین دیگر کشورهای جهان، منوط به توسعه و اصلاح زیرساخت‌های گردشگری است که هنوز کار چندانی روی آن انجام نشده است.

باغ‌های برزک کاشان نذر امام حسین( ع)

کاشان نیز از جمله مناطقی است که برخی آیین آن در ایام محرم از جمله مراسم روستای ابیانه زبانزد خاص و عام است و احتیاجی به معرفی ندارد. اما کاشانی‌ها مراسم مذهبی جالب دیگری نیز دارند که اجرای آیین چاووشیان در شب اول محرم، آیین سقاها روز دوم محرم، آیین ششم امام حسین( ع)، حمل نخل سرفره، اجرای آیین‌های خیل عرب و مراسم نمادین خاکسپاری به ترتیب در روز یازدهم و دوازدهم محرم در نوش‌آباد از جمله این مراسم است.

به گفته تراب‌زاده، کارشناس مسئول میراث فرهنگی کاشان، در میان این مراسم، آیین روز ششم شهادت اباعبدالله یا شب هفت آن حضرت در شهر برزک که به ثبت ملی نیز رسیده، از شور و حال خاص‌تری برخوردار است. بر طبق این آیین اهالی برزک که عموما باغدار هستند، هرکدام محصول خود را که اعم از بادام، گردو، برگه سیب و آلو و زردآلو و انواع خشکبار است در یک مجمع بزرگ ریخته و به مصلای شهر برده و سر یک سفره بزرگ به طول ده متر که توسط خانم‌ها با شمع و گل تزئین شده است، قرار می‌دهند. سپس مردان وارد مسجد و بر سر سفره حاضر شده و دورتادور آن نشسته و قرآن و دعا و نوحه‌خوانی می‌کنند. در پایان عزاداری مواد خوراکی را بسته‌بندی و میان مردم توزیع می‌کنند، زیرا مردم برزک عقیده خاصی به تبرک این بسته‌های کوچک خوراکی دارند.

فاطمه مرادزاده ‌/‌ گروه ایران