بر باد رفته ...

درست است که بیشتر این خبرها چندان امیدبخش نیست، ولی این چیزی از تلخی حقیقت کم نمی‌کند. نباید فراموش کرد حفاظت از محیط‌‌زیست عزم جهانی و همگانی را طلب می‌کند و برای رسیدن به این هدف حتی گام‌های کوچک را نباید نادیده گرفت، مثلا در همین شهر شلوغ و پرازدحام تهران حدود 160 گونه پرنده مختلف ثبت شده در حالی که اغلب پایتخت‌نشینان حتی با برخی از نام‌آشناترین و زیباترین آنها ازجمله چرخ ریسک‌ها غریبه هستند. از آنجا که پارک‌ها و فضاهای سبز شهری، انواع عرصه‌های طبیعی و حتی مصنوعی اهمیت قابل‌توجهی در حفظ و بقای این‌گونه‌های ارزشمند دارند، در نتیجه یکی از وظایف و مسئولیت‌های خطیر تک‌تک افراد جامعه حفظ زیستگاه‌ها و تلاش برای بقای این تنوع منحصربه‌فرد است. برای این کار فقط کافی است به طبیعت و قوانین آن احترام بگذاریم. حال پرسش اینجاست که اگر این اتفاق نیفتد و قوانین طبیعت زیرپا گذاشته شود و تنوع حیات‌وحش کاهش پیدا کند، چه تغییری در زندگی ما به​وجود خواهد آمد؟

ارزش تنوع زیستی

تنوع زیستی سرچشمه حیات خانواده‌ها، جوامع، ملت‌ها و حتی نسل‌های آینده است. اگر این واقعیت را بپذیریم که حیات همه موجودات زنده روی کره زمین به نوعی وابسته به یکدیگر است، آن​گاه شاید بخش بزرگی از مشکلات تا حدودی حل شود. زمین از گیاهان، حیوانات، خاک، آب، هوا و البته انسان‌ها تشکیل شده است. مجموع این عوامل اکوسیستم‌ها را تشکیل می‌دهد و در نتیجه اگر بحرانی به نام بحران تنوع زیستی وجود داشته باشد، سلامت و معاش ما نیز بالطبع در معرض خطر قرار خواهد گرفت. در حال حاضر میزان برداشت ما انسان‌ها 25 درصد بیشتر از ظرفیت پایدار منابع طبیعی بوده و نتیجه این​کار نیز چیزی نیست جز اعمال فشار بر گونه‌ها، زیستگاه‌ها و جوامع محلی. تنوع زیستی زیربنای سلامت کره زمین است و از این‌رو هرگونه تهدید آن، سلامت و حیات همه اجزا​ را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. نابودی تنوع زیستی در نهایت میلیون‌ها نفر را با مشکل تامین غذا و آسیب‌پذیری نسبت به انواع آفات و بیماری‌ها مواجه خواهد کرد. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)، ارزش مالی کالاها و خدماتی را که از طریق اکوسیستم‌ها تامین می‌شود، سالانه معادل 33 هزار میلیارد دلار آمریکا تخمین زده است. اجازه دهید این عدد را بار دیگر با صفرهایش از نظر بگذرانیم: 33.000.000.000.000 دلار! این همه در حالی است که تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا و آمریکا فقط در سال 87 به ترتیب معادل 14.94 و 14.4 هزار میلیارد دلار بوده است. حال به خاطر بیاوریم در اینجا تنها بحث از ارزش‌های اقتصادی نیست، بلکه بحث اصلی بر سر بقای تمام موجودات زنده ازجمله انسان‌هاست.

نابودی نیمی از حیات‌وحش جهان ظرف 40 سال

«گزارش سیاره زنده» عنوان گزارشی است که صندوق جهانی طبیعت یا WWF هر دو سال یکبار منتشر می‌کند. این گزارش بر مبنای دو شاخص شناخته​شده زیست‌محیطی به نام‌های «شاخص سیاره زنده» و «اثر انگشت اکولوژیکی» تهیه می‌شود. شاخص سیاره زنده براساس الگو و نظام تغییرات جمعیتی گونه‌های مختلف مهره‌داران در جهان تعریف می‌شود. اثر انگشت اکولوژیکی نیز در مقابل یک برآورد از میزان تقاضا و برداشت انسان از اکوسیستم‌های کره زمین است. آخرین گزارش سیاره زنده که امسال ارائه شد، نشان می‌دهد نیمی از جمعیت‌های مختلف حیات‌وحش تنها در 40 سال گذشته از روی کره‌زمین برای همیشه محو شده‌اند. این گزارش روایتی بسیار تکان‌دهنده دارد مبنی بر این‌که شاخص سیاره زنده بین سال‌های 1349 تا 1389 معادل 52 درصد کاهش داشته و این رقم نسبت به برآوردهای گذشته کاهشی بسیار معنادارتر را نشان می‌دهد. این کاهش به زبان ساده‌تر یعنی در این بازه زمانی عملا جمعیت گونه‌های مختلف مهره‌داران روی کره زمین آب رفته است! گزارش مذکور علت‌های این افت غیرقابل باور را مسائلی از قبیل تخریب زیستگاه، فرسایش، شکار و صید بی‌رویه و البته تغییرات اقلیمی عنوان کرده است. با وجود این‌که گزارش مذکور از نظر ابعاد خبری وجهات زیادی را به خود جلب کرده است، اما بایستی یادآور شد سنجش جمعیت مهره‌داران یکی از موضوعات مناقشه‌برانگیز است، زیرا به علت نبود اطلاعات در بسیاری جهات نمی‌توان آن را صددرصد علمی و قابل‌قبول توصیف کرد.

تصویری در حال تغییر

ارائه گزارش جدید صندوق جهانی طبیعت در حالی صورت می‌گیرد که دو سال پیش میزان کاهش شاخص سیاره زنده را برای مدت زمان تقریبا مشابه حدود 28 درصد اعلام کرده بود، متخصصان در توضیح علت این تفاوت نامش در دو گزارش اخیر می‌گویند که اینک از یک روش جدیدتر برای برآورد میزان کاهش در جمعیت مهره‌داران استفاده کرده‌اند و همین موضوع باعث شده داده‌ها نسبت به دو سال پیش معنادارتر و فاجعه‌بارتر باشد. با وجود این در این گزارش نیز فقط 3038 گونه از مجموع 62839 گونه مهره‌دار جهان مورد مطالعه قرار گرفته است. تهیه‌کنندگان گزارش باور دارند که گونه‌های مورد مطالعه می‌توانند معرف ایده‌آلی از وضع دیگر گونه‌های ارزیابی نشده باشند. در گزارش دو سال پیش عمدتا تاکید بر پستانداران و پرندگان بود، در حالی که اکنون متخصصان می‌گویند این دو شاخه نسبت به سایر موجودات زنده ازجمله خزندگان وضعیت مطلوب‌تری داشته و به همین دلیل در تازه‌ترین و آخرین گزارش، خزندگان و دوزیستان و ماهیان وزن بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند. جان هواکسترا یکی از دانشمندان ارشد و سرپرست این گروه تحقیقاتی، تهیه این گزارش را وظیفه‌ای خطیر توصیف کرد که در آن بیشتر از 2000منبع اطلاعاتی و بیشتر از ده هزار جمعیت از 3000 گونه مختلف پستاندار، پرنده، خزنده و دوزیست در سراسر جهان مورد مطالعه قرار گرفته است.

قورباغه‌ها، لاک‌پشت‌ها و کوسه‌ها را دریابید

گزارش اخیر صندوق جهانی طبیعت حاکی از آن است که موجودات زنده آب‌های شیرین مثل قورباغه‌ها با 79 درصد کاهش، بیشترین میزان افت جمعیت را داشته‌اند در حالی که در مقایسه با آنها جمعیت گونه‌های شاخص‌تری نظیر فیل‌های آفریقایی 30 درصد کاهش داشته است. از طرف دیگر گونه‌های مختلف آبزیان نیز با 39 درصد کاهش، بخصوص در مناطق گرمسیری و اقیانوسی جایگاه دوم را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان آسیب‌پذیری لاک‌پشت‌های دریایی، گونه‌های مختلف کوسه‌ها و پرندگان مهاجر بزرگ جثه نظیر آلباتروس‌ها قابل تامل‌تر از سایرین توصیف شده است.

فرناز حیدری / جام جم