سنگک نان مورد علاقه بسیاری از خانواده های ایرانی است که از گذشته های دور بر سر سفره ها بود و همیشه طرفدار داشت.
نان از این خوبتر و تردتر و نازکتر
نان سنگک که دگر پشمک و حلوا نشود
واژة« سنگک » از دو جزء« سنگ » و « ک » نسبت ساخته شده. و آن نانی است که بر روی سنگ‌ریزه ( ریگ ) پزند.
کسروی در « کافنامه » کاف سنگک را به معنی نسبت گرفته و می‌نویسد: « سنگک نانی را گویند که بر روی سنگ بپزند » ( کافنامه. صفحه37 ).
قدیمی‌ترین فرهنگ لغتی که از « نان سنگک » نام برده « برهان قاطع » است که در سال 1062 هجری قمری نوشته شده
. مؤلف این فرهنگ در معنی واژة سنگک می‌نویسد: « … و نوعی از نان هم هست که بر روی سنگ‌ریزه‌های گرم بپزند. » در سایر فرهنگهای لغات فارسی نیز که پس از برهان قاطع تألیف شده از این نان ذکری رفته است.
در فرهنگ « چراغ هدایت » چنین آمده: « سنگک نوعی از نان. و کاف برای نسبت است چه آن را بر سنگ می‌پزند ». در « بحرالجواهر » نوشتة محمد‌بن‌یوسف طبیب هروی « خبَّاز » « سنگکی » معنی شده است ، در صورتی که نانوا معنی می‌دهد.
مؤلف فرهنگ نظام در شرح نان سنگک نوشته « نان سنگک نانی [است] که در کوره‌ای که کفش سنگ‌ریزه پهن کرده [شده] است پخته می‌شود. »
صاحب آنندراج در دو مورد ، یکی در معنی واژة « سنگک » و دیگر در توجیه انواع نانها ( نان آبی ، نان پنجه‌کش ، نان تفتان ، نان خطائی ، نان سنگک و نان شیرمال ) یاد می‌کند و چند بیت شعر نیز شاهد می‌آورد: « سنگک نام نانی است که چون خمیر آن را بر روی تنوری که پر از سنگ‌ریزه است اندازند به این اسم موسوم شده. محسن تأثیر:
سنگک به سینه سنگ زند از برای تو
پیش از تو در سر روزی سوای تو
« آنندراج »
« نان سنگک
گر بود کوه گران خشخاش می‌دانیم ما »
حرف سخت منعمی کونان سنگک می‌دهد
« آنندراج »
از پیشینة « نان سنگک » و « نانبائیهای سنگک‌پزی » و از تاریخ پیدایش آن در ایران اطلاع دقیقی در دست نیست . مسلماً پختن این‌گونه نان از قبل از زمان صفویان در ایران مرسوم و متداول بوده. دلیل ما یکی قول مؤلف فرهنگ برهان قاطع است.
در معنی واژة « سنگک » دیگر شرح کوتاه « شاردن » سیاح فرانسوی است دربارة چگونگی نان سنگک در سیصد سال پیش از این. شاردن در کتاب سیاحتنامه خود می‌نویسد « قسم دیگر سنگک است که به معنی نان سنگ‌ریزه می‌باشد. چون آن را در کوره‌هائی که به مانند اجاق‌های اروپائی ساخته شده و کف آن از سنگ‌ریزه‌هائی به درشتی گردو ( فندق ) به قدر دو انگشت مستور گشته است ، می‌پزند. این نان( سنگک ) از نان معمولی ( تافتون ) ضخیم‌تر می‌باشد و شکل آن دراز و یک لیور و نیم‌وزن دارد. نانوایان برای صرفه‌جوئی در سوخت هیزم آن را روی سنگ‌ریزه می‌پزند. چون سنگ‌ریزه‌ها حرارت را خوب جذب و حفظ می‌کنند و زودتر خمیر را می‌پزند. اما بعضی جاهای این نان کمتر از قسمتهای دیگر پخته است.»
منبع: بلوکباشی، علی. "واژه سنگک و پیشینه سنگگ‌پزی در ایران". دوره 7، ش 74 و 75 ( آذر و دی 47 ): ص31-42،
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
هنگامه بیداری فرهیختگان در غرب
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
۸۵ درصد مدارس کشور اتاق بهداشت ندارند | جای خالی ۱۶ هزار مربی سلامت در مدارس
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
گفت و گو
رییس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در گفتگو با جام جم آنلاین:
۳۵ درصد از قانون جوانی جمعیت اجرا شده
گفتوگوی «جامجم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
نقنقنویسی داستان اجتماعی نیست
یک نماینده مجلس:
پیامعملیات وعده صادق، قدرت و استقلال ایران بود
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»: