نان از این خوبتر و تردتر و نازکتر
نان سنگک که دگر پشمک و حلوا نشود
واژة« سنگک » از دو جزء« سنگ » و « ک » نسبت ساخته شده. و آن نانی است که بر روی سنگریزه ( ریگ ) پزند.
کسروی در « کافنامه » کاف سنگک را به معنی نسبت گرفته و مینویسد: « سنگک نانی را گویند که بر روی سنگ بپزند » ( کافنامه. صفحه37 ).
قدیمیترین فرهنگ لغتی که از « نان سنگک » نام برده « برهان قاطع » است که در سال 1062 هجری قمری نوشته شده
. مؤلف این فرهنگ در معنی واژة سنگک مینویسد: « … و نوعی از نان هم هست که بر روی سنگریزههای گرم بپزند. » در سایر فرهنگهای لغات فارسی نیز که پس از برهان قاطع تألیف شده از این نان ذکری رفته است.
در فرهنگ « چراغ هدایت » چنین آمده: « سنگک نوعی از نان. و کاف برای نسبت است چه آن را بر سنگ میپزند ». در « بحرالجواهر » نوشتة محمدبنیوسف طبیب هروی « خبَّاز » « سنگکی » معنی شده است ، در صورتی که نانوا معنی میدهد.
مؤلف فرهنگ نظام در شرح نان سنگک نوشته « نان سنگک نانی [است] که در کورهای که کفش سنگریزه پهن کرده [شده] است پخته میشود. »
صاحب آنندراج در دو مورد ، یکی در معنی واژة « سنگک » و دیگر در توجیه انواع نانها ( نان آبی ، نان پنجهکش ، نان تفتان ، نان خطائی ، نان سنگک و نان شیرمال ) یاد میکند و چند بیت شعر نیز شاهد میآورد: « سنگک نام نانی است که چون خمیر آن را بر روی تنوری که پر از سنگریزه است اندازند به این اسم موسوم شده. محسن تأثیر:
سنگک به سینه سنگ زند از برای تو
پیش از تو در سر روزی سوای تو
« آنندراج »
« نان سنگک
گر بود کوه گران خشخاش میدانیم ما »
حرف سخت منعمی کونان سنگک میدهد
« آنندراج »
از پیشینة « نان سنگک » و « نانبائیهای سنگکپزی » و از تاریخ پیدایش آن در ایران اطلاع دقیقی در دست نیست . مسلماً پختن اینگونه نان از قبل از زمان صفویان در ایران مرسوم و متداول بوده. دلیل ما یکی قول مؤلف فرهنگ برهان قاطع است.
در معنی واژة « سنگک » دیگر شرح کوتاه « شاردن » سیاح فرانسوی است دربارة چگونگی نان سنگک در سیصد سال پیش از این. شاردن در کتاب سیاحتنامه خود مینویسد « قسم دیگر سنگک است که به معنی نان سنگریزه میباشد. چون آن را در کورههائی که به مانند اجاقهای اروپائی ساخته شده و کف آن از سنگریزههائی به درشتی گردو ( فندق ) به قدر دو انگشت مستور گشته است ، میپزند. این نان( سنگک ) از نان معمولی ( تافتون ) ضخیمتر میباشد و شکل آن دراز و یک لیور و نیموزن دارد. نانوایان برای صرفهجوئی در سوخت هیزم آن را روی سنگریزه میپزند. چون سنگریزهها حرارت را خوب جذب و حفظ میکنند و زودتر خمیر را میپزند. اما بعضی جاهای این نان کمتر از قسمتهای دیگر پخته است.»
منبع: بلوکباشی، علی. "واژه سنگک و پیشینه سنگگپزی در ایران". دوره 7، ش 74 و 75 ( آذر و دی 47 ): ص31-42،
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
حجتالاسلام دکتر حسن رضاییمهر، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم از مهمترین نقش رئیس مکتب جعفری میگوید