نشئه در خانه، خمار در بیرون

جام جم سرا: حتی فکر کردن به این موضوع هم دردناک است که یک عضو خانواده، در بیرون خانه مواد مخدر بکشد، ولی داخل خانه، چنان فیلمی بازی کند که هیچ‌کدام از اعضای خانواده متوجه اعتیادش نشوند.

اگر تعدادشان کم بود، باز می‌شد با بی‌خیالی به این موضوع نگاه کرد، ولی وقتی معاون وزیر بهداشت می‌گوید 55 درصد خانواده‌ها اصلا نمی‌دانند فرزندشان معتاد است، این حرف رسما به این معنی است که نیمی از جوانان و نوجوانان معتاد با هر شگرد و شیوه‌ای شده، اعتیادشان را از خانواده مخفی می‌کنند.

حالا بیاییم کمی حساب و کتاب کنیم و ببینیم چه تعداد از جوانان ایرانی، اعتیادشان را از خانواده مخفی می‌کنند. از یک طرف به گفته مسئولان سازمان بهزیستی، حدود 55 درصد از جمعیت یک میلیون و 350 هزار نفری معتادان، مجرد هستند. با این حساب الان حدود 715 هزار معتاد مجرد در کشور داریم که خیلی از این معتادان مجرد با والدینشان زندگی می‌کنند؛ والدینی که خیلی از آنها روحشان هم از اعتیاد فرزندشان خبر ندارد.

تکنولوژی با فرزندان صمیمی‌تر است

وقتی والدین و فرزندان، هر کدام سرشان به کار خودشان گرم باشد و حتی موقع خوردن ناهار و شام رغبت نداشته باشند سر یک سفره بنشینند، در چنین خانواده‌ای معلوم است که والدین و فرزندان، روزبه‌روز از هم دورتر می‌شوند.

دکتر مسعود حاجی‌رسولی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه اعتیاد در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: این روزها اعضای خانواده خیلی از همدیگر دور شده‌اند. تکنولوژی باعث شده خانواده‌ها برای همدیگر وقت نگذارند و بیشتر وقتشان را پای وسایلی مثل انواع گوشی‌، تبلت‌ و کامپیوتر بگذارنند که همین مساله کم​کم باعث از هم گسستن رشته‌های عاطفی در خانواده‌ها شده است.

به اعتقاد این پژوهشگر، مدیریت نکردن تکنولوژی‌های جدید، اعضای خانواده را از هم دور و به همین دلیل، روابط اجتماعی و ساختار رفتاری در بسیاری از خانواده‌های ایرانی تغییر پیدا کرده است.

همین احترام نگذاشتن به نهاد خانواده، بی‌مهری و دور شدن اعضای خانواده از همدیگر، دلیل مهمی است که حاجی‌رسولی آن را مسبب بی‌اطلاعی برخی والدین از اعتیاد فرزندشان به حساب می‌آورد.

گسترش اعتیاد در خانواده‌های مستبد یا وابسته

هنوز هم کم نیستند خانواده‌هایی که در آن، حرف اول و آخر را والدین ـ بخصوص پدر ـ می‌زنند. مشورت کردن و عقل‌ها را روی هم گذاشتن در این خانواده‌ها جایی ندارد و حرف درست همیشه حرفی است که والدین می‌گویند.

رویا نوری، محقق حوزه اعتیاد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به جام‌جم می‌گوید: در خانواده‌های مستبد، احتمال پنهانکاری فرزندان بیشتر است. به دلیل مدیریت غلطی که در نظام اجتماعی خانواده‌های مستبد وجود دارد، میزان دروغ، ریا و پنهانکاری در این خانواده‌ها بسیار بالاست و به همین علت، فرزندان ترجیح می‌دهند به‌جای صحبت با پدر و مادر، بیشتر با دوستانشان وقت بگذرانند.

وقتی هم میزان ارتباط و صمیمیت با دایره دوستان بسیار بیشتر از میزان صمیمیت با والدین مستبد باشد، آن‌وقت اصلا عجیب نیست که چنین پدر و مادرهای خودرایی، حتی اطلاع نداشته باشند فرزندشان معتاد است، در حالی که احتمال دارد دایره دوستان همان فرزند معتاد از وضع اعتیاد او باخبر باشند.

فقط هم مشکل به خانواده‌های مستبد برنمی‌گردد. نوری عقیده دارد در خانواده‌هایی که از آن طرف بام می‌افتند و به اصطلاح «سهل‌گیر» هستند نیز احتمال دارد فرزندی معتاد باشد، ولی حتی پدر و مادر ندانند که او اسیر اعتیاد شده است.

در خانواده‌هایی که فرزند هر چیزی را اراده کند، در اختیارش قرار می‌دهند و هیچ نظارتی روی کارهای بچه‌شان ندارند، خانواده‌های بی‌قانون و بی‌نظمی که فکر می‌کنند فقط وظیفه‌شان تهیه خوراک و پوشاک برای بچه است، هم احتمال اعتیاد فرزند وجود دارد و هم احتمال بیشتری وجود دارد که فرزند براحتی اعتیادش را از خانواده مخفی کند.

خانواده‌های سومی که نوری از آنها یاد می‌کند، خانواده‌هایی هستند که میزان آگاهی‌شان درباره اعتیاد بسیار پایین است.

در این نوع خانواده‌ها، به قول این استاد دانشگاه اگر فرزندی چشمش قرمز شده و سه روز نخوابیده است، پدر و مادر فکر می‌کنند فرزندشان سخت مشغول درس خواندن است، ولی یک درصد هم احتمال نمی‌دهند و اصلا نمی‌دانند این علائم ممکن است به دلیل مصرف شیشه باشد یا فرزندانی که یکباره اشتهای شدیدی پیدا می‌کنند، ولی خانواده نمی‌داند این اشتهای شدید ممکن است به دلیل مصرف حشیش باشد.

همه این ناآگاهی‌ها در کنار هم نشان می‌دهد، خیلی از خانواده‌ها هنوز مهارت تربیت صحیح فرزند را نیاموخته‌اند یا مثلا وقتی پدر و مادر به فرزند می‌گویند «اگر خواستی سیگار یا قلیان هم بکشی، بیا با خودمان بکش و با دوستانت این کارها را انجام نده» معلوم است این‌گونه والدین، مهارت تربیت صحیح فرزند را نیاموخته‌اند. در این حالت نوجوان دچار تناقض می‌شود و از خود می‌پرسد اگر دخانیات یا مواد مخدر بد است، چرا پدر و مادرم حاضرند با من این مواد را مصرف کنند؟

نوری، جمله‌ای کلیدی می‌گوید که اگر همین نکته رعایت شود، شاید کلی از پنهان‌کاری بچه‌ها در منزل کم ‌شود.

او معتقد است ارتباط والدین و فرزندان باید به شکلی باشد که پدر و مادر، حال و هوای هر روز فرزندشان را بدانند و اصلا نیاز نباشد فرزندشان درباره اوضاعش، توضیح مفصل بدهد ولی این روزها فرزندپروری به‌عنوان یک مهارت در بسیاری از خانواده‌های ایرانی دچار نقص است و چنین رابطه عاطفی قوی در بسیاری از خانواده‌ها وجود ندارد.

همسرم معتاد از آب درآمد

فقط بچه‌های معتاد نیستند که اعتیادشان را از مامان و باباها مخفی می‌کنند. خیلی از زن و شوهرها هم هستند که سال‌هاست اعتیاد دارند ولی حتی همسرشان از این موضوع خبر ندارد.

صدیقه بذر آذر، مشاور و روان‌شناس حوزه اعتیاد در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: برآورده نشدن نیازهای عاطفی و وجود همسر خرده‌گیر و وسواسی، دو عامل مهمی است که باعث می‌شود یکی از زوجین، اعتیادش را از همسرش مخفی کند.

وقتی نیازهای عاطفی یکی از زوجین در محیط خانه برطرف نشود، سعی می‌کند این نیاز را بیرون منزل و در جمع دوستان برطرف کند و گاه همین مساله باعث بروز آسیب‌های اجتماعی مثل رابطه فرازناشویی و اعتیاد می‌شود.

همچنین اگر یکی از زوج‌ها خرده گیر، وسواسی، بشدت انتقاد کننده و شکوه‌گر باشد، رابطه عاطفی زوج‌ها رفته رفته سرد و بی‌روح می‌شود و همین عامل با گذشت زمان باعث دور شدن زوج‌ها و پنهان کاری می‌شود.

رویا نوری از تجربه شخصی اش با مراجعان معتاد می‌گوید و یادآوری می‌کند، همین اواخر موردی داشته که در آن مردی، چهار سال معتاد بوده ولی همسرش کاملا بی‌اطلاع بوده است.

جالب است که وقتی اخلاق مرد، روز‌به‌روز بدتر شده است و به اصطلاح، دست روی همسرش بلند کرده، آن خانم تازه به اعتیاد شوهرش شک کرده است.

جالب تر این‌که همین مرد، زنش را اسوه صبر می‌داند، در حالی که بین ناآگاهی و صبر تفاوت زیادی است و اگر همین زوج با یکدیگر رابطه عاطفی قوی داشتند، امکان نداشت این مرد بتواند مدت چهار سال، اعتیادش را از همسرش مخفی کند.

به همین دلایل است که نوری عقیده دارد بی‌اطلاعی زوج‌ها از همدیگر، ابتدا بی‌مسئولیتی و سپس بحران به وجود می‌آورد.

بنابراین می‌بینیم که پنهان کاری در موضوعی مثل اعتیاد، نه کوچک و بزرگ می‌شناسد و نه به این ربط دارد که فرد معتاد چه نسبت خانوادگی با شما دارد، بلکه همه دلایل به این برمی گردد که شما تا چه حد از نظر روانی و عاطفی با فرد معتاد خانه‌تان که می‌تواند یک غریبه، همسر یا فرزندتان باشد، احساس راحتی و نزدیکی دارید؛ یعنی طوری که او بدون داشتن حس ترس و خجالت، از مشکلاتش با شما صحبت کند و موضوع اعتیادش را با شما در میان بگذارد.

البته اینجا هم مثل خیلی از جاهای دیگر، پیشگیری مقدم بر درمان است یعنی اگر خانواده‌ای تلاش کند استبداد یا سهل گیری را از کانون خانواده حذف کند و اعضای خانواده مسئولانه و دلسوزانه به هم نگاه کنند، احتمال معتاد شدن فرزند یا همسر در چنین خانواده‌ای کمرنگ است ولی اگر باز هم یکی از اعضای این خانواده به سمت اعتیاد کشیده شود، حداقلش این است که به دلیل رابطه عاطفی قوی بین اعضای چنین خانواده ای، این اعتیاد از چشم خانواده پنهان نمی‌ماند و همه اعضا با همکاری یکدیگر تلاش می‌کنند شر اعتیاد را از سر همسر یا فرزند خود دور کنند.

امین جلالوند ‌/‌ گروه جامعه