من پرستار نمی‌خواهم

معمولا زمانی فرا می‌رسد که پدر و مادر به فرزندان خود وابستگی شدید پیدا می‌کنند. اولا ممکن است بر اثر بیکاری و فقدان درآمد هزینه‌های دارویی پیش‌بینی نشده و... فرد به کسانی وابستگی پیدا کند که قبلا به او وابسته بوده‌اند. ثانیا شخص سالخورده به دلیل مشکلات جسمانی، روانی و بیماری امکان دارد نتواند بسیاری از کارهای خود را انجام دهد. از این رو به دیگران نیاز دارد تا از لحاظ تغذیه، نظافت ومراقبت‌های پزشکی او را یاری دهند.

در خانواده‌های ایرانی پدر، مادر، پدربزرگ و مادربزرگ از جایگاه ارزشمندی برخوردارند و همه ما به‌واسطه آموزه‌های دینی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی‌مان سعی می‌کنیم در حفظ و نگهداری این جایگاه کوشا باشیم و هر گونه خدشه به این قدر و منزلت را تقبیح می‌کنیم.

سالمندی و تنهایی

بیشتر سالمندان احساس تنهایی می‌کنند، زیرا فرزندانشان معمولا ازدواج کرده و آنان را ترک کرده‌اند. همچنین مرگ همسر نیز بشدت می‌تواند بر احساس تنهایی آنها بیفزاید، بعلاوه به علت ناتوانی حرکتی نمی‌توانند از خانه خارج شوند و با دیگران در ارتباط باشند. مروری بر ادبیات تنهایی سالمندان نشان می‌دهد منشأ بسیاری از حالت‌های نامتعادل روانی از قبیل افسردگی، خودکشی و یأس شدید، احساس تنهایی است. مهم‌ترین عامل در رفع نیازهای عاطفی ـ روانی سالمندان، مورد توجه واقع شدن و اهمیت دادن به آنها توسط مددکاران اجتماعی و نظام بهداشتی و متعاقبا توسط افراد خانواده است.

احساس تنهایی یکی از مشکلات عصر حاضر است و به عنوان فقدان رابطه اجتماعی یا رابطه اجتماعی مطلوب تعریف می‌شود. انزوای اجتماعی حالتی است که در آن فرد یا گروه تمایل یا نیاز به برقراری ارتباط با دیگران را دارد، ولی قادر به برقراری این ارتباط نیست. در حالی که احساس تنهایی، حالتی است ناخواسته و نامطلوب که هنگام فقدان ارتباطات معنی دار رخ می‌دهد.

تنهایی یا احساس تنهایی اثرات بسیار عمیقی بر جای می‌گذارد و حتی بر میزان خوردن غذا و متابولیسم و تغییرات بیولوژیکی نیز موثر است. سالمندان فاقد منابع مجدد دوستی هستند، زیرا بیشتر آنها کار نمی‌کنند و موقعیت ایجاد روابط دوستانه در فضای کار را ندارند و دوستان هم سن و سالشان را نیز به نوعی از دست داده‌اند؛ این مساله تنهایی آنها را افزایش می‌دهد. این احساسات مایوس‌کننده، میزان مصرف داروهای آرام بخش و مسکن را در سالمندان افزایش می‌دهد.

تنهایی موجب می‌شود فرد سالمند بتدریج دچار مشکلات روانی شود، لذا درک احساسات و انتظارات سالمندان از اطرافیان و تصحیح ارتباط افراد خانواده با آنها در فرآیند بهداشت روانی آنها بسیار مهم است.

خطرات تنها ماندن سالمند

براثر کم‌شدن قوای جسمانی و ذهنی سالمندان، تنوع و کثرت مسائل در سالمندی کاملا طبیعی به نظر می‌رسد. از این رو شاید هیچ دوره‌ای از زندگی مانند سالمندی پر مساله و نگران کننده نباشد، به همین دلیل سالمندان برای سالم زیستن به سازگاری فراوانی نیاز دارند.

شیوع آلزایمر یا فراموشی در بین سالمندان باعث می‌شود آنها اصلا قادر به تنها ماندن نباشند، زیرا امکان بیرون رفتن از خانه و فراموش‌کردن آدرس خانه برای بازگشت وجود دارد؛ همچنین فراموش‌کردن مقدار و زمان مصرف داروها که بسیار خطرناک است و حتی در مواردی منجر به مرگ سالمند می‌شود.

زمین خوردن نیز از شایع‌ترین مشکلاتی است که برای سالمندان به وجود می‌آید و به صدمات مغزی آنها منجر می‌شود. این صدمات می‌تواند به افت توانایی‌های مغزی منجر شود پس باید از مغز، این ارگان با ارزش به شکل مناسبی محافظت کرد. برای جلوگیری از زمین خوردن، موانع مسیر راه رفتن سالمندان و جاهایی که احتمال لیز خوردن وجود دارد باید اصلاح شود و همیشه در خانه نور کافی وجود داشته باشد. اگر شخص هنگام ایستادن یا راه رفتن احساس ​ تعادل نداشتن دارد با پزشک معالج صحبت کنید، اما از همه مهم‌تر این است که سالمند در زمان زمین خوردن به‌هیچ‌وجه تنها نباشد.

ازدواج سالمندان

مهم‌ترین ویژگی دوره سالمندی، تنهایی و احساس تنهایی است. مرد یا زنی که در چرخه زندگی، خانه خود را تنها آشیانه‌ای خالی می‌بیند، به ازدواج نیاز دارد؛ چراکه پیامد این احساس تنهایی، افسردگی است.

کارشناسان معتقدند بهتر است برای بسیاری از سالمندان که از نظر جسمانی نیاز آنچنانی زیاد به دیگران ندارند و فقط از نظر روانی احساس تنهایی می‌کنند به جای استخدام پرستار به عنوان همدم، شرایط ازدواج را فراهم و آنها را برای یک ازدواج موفق تشویق کنیم.

دکتر نرگس رازقی، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم درباره تفاوت نگرش افراد نسبت به ازدواج زن و مرد سالمند می‌گوید: تعبیری که مردم جامعه در مورد موقعیت زن و مرد ‌دارند، یکسان نیست. هنجارهای جامعه طوری تعریف شده که اگر یک زن سالمند قصد ازدواج داشته باشد خیلی قابل قبول نیست، در صورتی که این یک هنجار است و ضد ارزش نیست؛ اما مردم این هنجار را با ارزش مترادف می‌دانند که این مساله اشتباه است.

زن‌ها به لحاظ روانشناختی خیلی بیشتر از مردها به حمایت نیاز دارند و در معرض آسیب‌های بیشتری از نظر روانی هستند. به همین دلیل است که باید گفت این هنجار کاملا غلط است.

دکتر رازقی می‌افزاید: مساله مهم در ازدواج سالمندی، جبهه گیری فرزندان و نگرش آنها به ازدواج یکی از والدین بویژه مادرانشان است. زن سالمند حتی اگر میل به ازدواج داشته باشد معمولا جرات و جسارت مطرح کردن ازدواج مجدد را ندارد.

گاهی اوقات فرزندان در ظاهر چیزی نمی‌گویند، ولی در عمل رفتارهای بسیار سرد و سنگین نشان می‌دهند و این تردیدهای بیشتری را برای سالمند ایجاد می‌کند و دائم فکر می‌کند ممکن است در این ازدواج، فرزندانش را از دست بدهد و این مساله نیز او را از فکر ازدواج بیرون می‌آورد؛ اما باید این سوال را از خودمان بپرسیم که ارتباط ما با سالمندان به عنوان فرزندان آنها چگونه است؟ هر بار فقط برای انجام وظیفه به اصطلاح سری به آنها می‌زنیم و مدت زمان کوتاهی احتیاج مادی و خرید آنها را تا حدی انجام می‌دهیم و هر بار با یک خروار تنهایی تنهایشان می‌گذاریم و می‌رویم یا...

درواقع اگر حتی ما خودمان هم بخواهیم به طور کامل در اختیار پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها باشیم، درگیری‌های زندگی روزمره نمی‌گذارد، بنابراین حق نداریم برای آنها که شرایط ازدواج مجدد را دارند چه پدر سالمند باشد و چه مادر سالمند، تکلیف تعیین کنیم.

دکتر نرگس رازقی در ادامه، فواید ازدواج سالمندی را بر می‌شمرد و می‌گوید: اولین فایده این ازدواج‌ها یک همزبانی ساده است. دوم کانون توجه یک فرد خاص بودن است که معمولا از نظر سنی در یک دوره تحولی هستند و حرف همدیگر را خوب متوجه می‌شوند. سوم این‌که به نیازهای عاطفی و روحی آنها پاسخ می‌دهد. چهارم به آنها امید دوباره به زندگی می‌دهد. پنجم این‌که نیاز جنسی کامل از بین نمی‌رود، ولی بیشتر رنگ عاطفی به خود می‌گیرد. پس داشتن یک همدم و مونس که نیازهای عاطفی و روانی شان را برطرف کند بسیار می‌تواند به سلامت روانی سالمندان کمک کند.

در تحقیقات زیادی ثابت شده است ازدواج سالمندی، استرس‌های آنها را کمتر می‌کند و سالمندانی که در سنین سالمندی ازدواج کرده‌اند افسردگی کمتری نشان داده‌اند، عمر طولانی‌تری دارند، معمولا شادتر هستند و همچنین از اعتماد به‌نفس بالاتری نیز برخوردارند. نکته مهم دیگر در ازدواج سالمندی این است که یکسری هزینه‌های نگهداری کاهش می​یابد و همین‌طور فشارهای روانی و فیزیکی فرزندان، که برای مدام سرزدن به آنها وارد می‌آید، کم می‌شود.

دکتر رازقی معتقد است در کل اگر اتنخاب در ازدواج سالمندی بدرستی انجام گیرد پیامدهای بسیار مثبت در پی خواهد داشت.

چرا سالمندان پرستار نمی‌خواهند

مادربزرگ وقتی متوجه می‌شود قرار است برایش پرستار بگیرند تا هم کمی به کارهای خانه برسد و هم تنهایی مادربزرگ را پر کند، ناخودآگاه اخم‌هایش در هم می‌رود و بهانه‌های مختلف می‌گیرد، می‌گوید نه‌تنها پرستار نمی‌خواهم، بلکه به هیچ‌کدامتان هم احتیاجی ندارم. خودم از عهده همه کارهایم بر می‌آیم و احتیاجی نیست مثل بچه‌ها مرا به کسی بسپارید و سراغ زندگی‌تان بروید...

شاید این احساس بیشتر مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هایی باشد که به تنهایی زندگی می‌کنند و فرزندانشان به دلیل دغدغه‌های زیادی که دارند امکان دائم با آنها بودن را ندارند و برای آسوده خاطرشدن آنها با هزینه نه‌چندان کمی یک همدم و پرستار برای پدر یا مادر سالمندشان استخدام می‌کنند. در این موارد معمولا فرزندان با عکس‌العمل خیلی خوبی از طرف والدین سالمند روبه‌رو نمی‌شوند؛ البته این قضیه در مورد پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی که بیماری‌های شدید دارند یا با آلزایمر پیشرفته‌ای روبه‌رو هستند و احتیاج به مراقبت دائم دارند، متفاوت است.

دکتر حمیدرضا حاتمی، مشاور و عضو هیات علمی دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم در این مورد می‌گوید: همه افراد در طول زندگی‌شان وقتی ازدواج می‌کنند، تشکیل زندگی می‌دهند. به اصطلاح لانه گزینی می‌کنند. این لانه گزینی تا سن سالمندی نیز ادامه دارد و هر چیزی که آن را مختل کند و شرایط زندگی را از اختیار فرد خارج کند، باعث مقاومت و احساس ناکامی و افسردگی می‌شود و این حالت در سالمندان که نیازهای عاطفی و روانی‌شان از نیازهای جسمانی‌شان بیشتر است، پررنگ‌تر ظاهر می‌شود. دکتر حاتمی می‌افزاید: اگر شما شخص خاصی را بدون شناخت قبلی به فرد سالمند تحمیل کنید، او در بیشتر موارد ارتباط صمیمی با پرستار استخدام شده برقرار نخواهد کرد و به اصطلاح او را به حیاط خلوت خود راه نخواهد داد. دکتر حاتمی همچنین به بی تجربه بودن و آموزش ندیدن پرستاران مراقب سالمند اشاره می‌کند و می‌گوید: نگهداری از سالمند در بیشتر موارد در افراد آموزش ندیده، یک اضافه بار است و حتی هر چقدر هم سعی کند صمیمانه برخورد کند و نقش سنگ صبور را بازی کند رفتارش خشک و مصنوعی به نظر می‌آید و این مساله هم از نظر سالمندان که تجارب فراوان و گوناگونی را پشت سر گذاشته‌اند و به اصطلاح دنیادیده هستند، پنهان نمی‌ماند و خود باعث مقاومت آنها در برابر این فرد می‌شود.

جلوگیری از مقاومت سالمندان در برابر پرستار

در بعضی مواقع که فرزندان سالمند نمی‌توانند دائم با پدر و مادر باشند و از طرفی هم نمی‌خواهند لحظه‌ای والد سالمندشان را تنها بگذارند و هیچ راهی بجز استخدام پرستار ندارند باید بهترین راه را برای این‌که از این طریق، سالمند کمترین آسیب را ببیند، پیدا کنند. دکتر حاتمی به راهکار‌هایی برای از بین بردن مقاومت سالمند در مواقعی که هیچ راه‌حل دیگری وجود ندارد، اشاره می‌کند و می‌گوید: بهترین راه این است که به سالمندمان حق انتخاب بدهیم، یعنی به او این امکان را بدهیم که از میان تعدادی پرستار، خودش یکی را انتخاب کند که این مساله دو فایده بسیار مهم دارد؛ اول این‌که فرد سالمند فکر نمی‌کند برای او مثل بچه‌ها تصمیم گرفته‌اند و تصمیم‌گیری به عهده خودش است و فایده بعدی مربوط به طرحواره اولیه است، یعنی آن حس اولیه که ما در مواجهه با افراد داریم؛ به طور مثال این‌که ما یک نفر را می‌بینیم و در نگاه اول از او خوشمان می‌آید یا نمی‌آید، بسیار در پذیرش‌های بعدی اهمیت دارد و این به فرد سالمند کمک می‌کند تا کسی را انتخاب کند که بیشتر از همه به اصطلاح به دل او می‌نشیند و به احتمال زیاد بیشتر از موارد دیگر سعی می‌کند با کسی که خود انتخاب کرده است کنار بیاید.

مراکز ارسال پرستار سالمند

با این‌که روز به روز در آگهی‌های نیازمندی‌ها به تعداد شرکت‌های خدماتی که نگهداری از سالمند را جزئی از خدماتشان عنوان می‌کنند، افزوده می‌شود، اما به گفته مسئولان فقط تعداد خیلی کمی از آنها مجوز لازم برای ارائه چنین خدماتی را دارند، که این مجوزها فقط چند سال گذشته از طریق وزارت بهداشت برای چند شرکت محدود صادر شده است.

این در حالی است که همه این مراکز مدعی هستند دارای مجوز از وزارت بهداشت یا سازمان بهزیستی هستند؛ اما مراکز غیر مجاز اعزام نیرو برای پرستاری از سالمند، که تعدادشان هم کم نیست، شرکت‌هایشان را با عنوان شرکت خدماتی، نظافتی و هزار کاربرد دیگر فقط به ثبت می‌رسانند، اما بعد شروع به استخدام پرستار و اعزام آنها به خانه‌های سالمندان می‌کنند و طبیعی است نه تخصصی در این زمینه دارند و نه پشتوانه و برخلاف ادعاهای اولیه‌شان در زمان عقد قرارداد، هیچ مسئولیتی را در قبال نیروهای استخدامی‌شان نمی‌پذیرند.

خانم «م» مدیر یکی از این مراکز در گفت‌وگو با چاردیواری ضمن اشاره به این نکته که در طول سال‌ها فعالیت شرکت خود، بارها به مشکلاتی که از سوی نیروهای استخدامی پیش آمده برخورده‌اند؛ می‌گوید: موارد زیادی از دزدی یا حتی آسیب به سالمند در این سال‌ها پیش آمده، اما ما به وسیله چند وکیل بسیار ماهر قراردادی تنظیم کرده‌ایم و ابتدای کار این قرارداد به امضای پرستار و شرکت و همین‌طور کارفرما می‌رسد که در این موارد مشکلی برای شرکت پیش نیاید!

حال سوال اینجاست که این شرکت‌های غیر‌مجاز، هزینه‌هایی را که از خانواده سالمند می‌گیرند که در بیشتر موارد حداقل معادل یک‌ماه حقوق پرستار است فقط بابت آشنا کردن یک نیروی غیر متخصص با خانواده سالمند است یا باید مسئولیت‌های دیگری را هم در این زمینه بپذیرند؟

تا زمانی که با حمایت وزارت بهداشت این مراکز احیا و ساماندهی نشوند و مادامی که نیاز مردم در این زمینه برآورده نشود و دسترسی مردم به مراکز معتبر براحتی فراهم نباشد نمی‌توان انتظار داشت به مراکز غیر معتبر مراجعه نشود و تا آن زمان باید همچنان شاهد حوادث تلخ بر اثر خطاهای مراقبتی و پزشکی در این حوزه باشیم. اگر مردم به فهرستی از مراکز معتبر خدمات پرستاری در منازل دسترسی داشته باشند، قطعا به طور طبیعی دیگر سراغ مراکز غیر مجاز نخواهند رفت و بساط بسیاری از آنها به صورت خود‌به‌خود جمع خواهد شد و با اندک مراکز باقیمانده غیرمجاز نیز می‌توان برخورد کرد.

پرستار سالمندان

مادربزرگ اصرار دارد پرستارش در مقابل فرزندانش با او خوش و بش می‌کند و مهربان است، اما با بیرون رفتن آنها از خانه به اتاق خودش می‌رود و در را می‌بندد و باز پیرزن می‌ماند و یک دنیا تنهایی؛ اما فرزندانش که فکر می‌کنند او اصلا دل ندارد با پرستار زندگی کند ابتدا این حرفش را جدی نمی‌گیرند... پرستار جوان که دانشجوست و از شهر دیگری برای تحصیل آمده، شرایط گرفتن خوابگاه و نیز پشتوانه چندانی برای اجاره خانه ندارد، به پیشنهاد یکی از دوستانش برای استخدام‌شدن به عنوان پرستار سالمند به یکی از موسسات مراجعه می‌کند و بدون چون و چرای آنچنانی با امضای چند برگ سفته علاوه بر این‌که جایی برای ماندن پیدا می‌کند، حقوق نه‌چندان کمی را هم بابت این همخانگی دریافت می‌کند، اما غافل از این‌که فاصله سنی زیاد او و همخانه مسن و علاقه نداشتن او به کارش هدف اصلی ماجرا را از یاد او می‌برد و در تنهایی نه‌تنها همدم مادربزرگ نیست، بلکه مادربزرگ از بودن او و باز تنها ماندن و از این‌که او را بچه‌ای فرض می‌کند و می‌خواهد گولش بزند بیشتر افسرده و ناراحت می‌شود.

آقای «س» مدیر یکی از مراکز اعزام پرستار سالمند که در ظاهر مجوز لازم برای این کار را ندارد​ در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: بیشتر کسانی که برای استخدام شدن مراجعه می‌کنند، خانم‌های مطلقه، زنان بیوه و کسانی هستند که جایی برای ماندن ندارند، اما او معتقد است آنها بعد از انجام تحقیقات در موردشان استخدام‌شان می‌کنند، این در حالی است که خود آقای «س» می‌گوید موارد زیادی از دزدی و در مواردی حتی آسیب به سالمند در طول مدت کارشان پیش آمده، اما او نیز مانند خانم «م» با لحن حق به جانبی می‌گوید: خانواده‌ها خود باید مواظب اموال سالمندان باشند و اشیای گرانقیمت و ارزشمند را از جلوی دست پرستاران بردارند و همچنین می‌افزاید: قراردادهای ما طوری تنظیم شده است که ما را از خطر قبول مسئولیت در مورد کارهای انجام شده توسط پرستاران اعزامی مصون می‌کند.

برای استخدام در این شرکت‌ها مدارک لازم کاملا با هم فرق دارند، به طوری که گروهی از این شرکت‌ها صرفا شناسنامه، گروهی ضامن معتبر همراه شناسنامه و سفته و گروهی فقط کارت ملی می‌خواهند. علاوه بر این، گروهی از این شرکت‌ها رضایت‌نامه همسر را نیز در صورت متاهل بودن طلب می‌کنند و گروهی دیگر معتقدند به آن نیازی نیست، اما هیچ‌یک از این شرکت‌ها تقاضای ارائه گواهی عدم سوء‌پیشینه نمی‌کنند. بیشتر آنها حتی از افراد درباره تخصص‌هایشان برای نگهداری از سالمندان تحقیقی انجام نمی‌دهند و می‌گویند بستگی به خانواده‌هایی دارد که به آنجا می‌روید و اگر توانایی لازم برای ارائه خدمات داشتید، کفایت می‌کند. متاسفانه کم نیستند این پرستاران که از سوی مراکز غیر مجاز و بی تجربه به منازل اعزام می‌شوند و بدون توجه به نکات مهم مربوط به نگهداری از سالمندان به این امر مهم مشغول می‌شوند. معمولا کسانی که به سمت این شغل می‌آیند افرادی هستند که تحصیلات پرستاری ندارند و برای کسب درآمد به سمت چنین شغلی می‌آیند. برای همین چند سال پیش بود که قشر پرستار نسبت به این شغل و گذاشتن نام پرستار روی این افراد که تحصیلات پرستاری ندارند، اعتراض کرد و از این تاریخ به بعد به جای نام پرستار کودک در منزل، از نام نگهدار کودک و سالمند، در ستون نیازمندی‌ها استفاده شد.

هزینه‌های گرفتن پرستار

اما این نگهداری به چه قیمتی تمام می‌شود؟ با نیم‌نگاهی در آگهی روزنامه متوجه می‌شویم هیچ نرخ مشخصی برای نگهداری از سالمندان در خانه وجود ندارد و هر کس به تبع نیازهای مالی‌اش نرخ اعلام می‌کند؛ قیمت‌ها از 600 هزار تومان شروع و به دو تا سه میلیون ختم می‌شود!

معمولا تعیین حقوق و مزایای پرستاران طبق تعرفه عرفی است، یعنی موسساتی که به ارائه چنین خدماتی می‌پردازند تعرفه‌ای را میان خود تعریف کرده‌اند و بسته به نوع خدماتی که به سالمند می‌دهند قیمت‌ها تغییر می‌کند. در جدول تعرفه عرفی موسسات خدمات سالمندان کف دستمزد پرستاران پایه وزارت کار یعنی 498 هزار تومان و سقف سه میلیون تومان است.

حال این سوال پیش می‌آید که چه پرستارانی مشمول سقف تعرفه و چه کسانی کف دستمزد را دریافت می‌کنند؟ سالمندانی که بسته کامل شامل نگهداری شبانه روزی را درخواست می‌کنند حقوق حداقل دو میلیونی را باید بپردازند، که این گروه اغلب سالمندان سکته مغزی(CVA) را شامل می‌شود که به امایسیون (ICU) در منزل نیاز دارند.

مدیر یکی از موسسات مجاز اعزام نیرو برای نگهداری سالمند در این باره می‌گوید: سالمندانی که به ساکشن، فیزیوتراپی، غذا، پانسمان و... نیاز دارند جز افرادی هستند که حتما باید پرستاری با مهارت و تخصص به آنها رسیدگی کند و این پرستار به فراخور تجربه، مهارت و تخصص‌اش حقوق مشخصی دارد که طبق تعرفه‌ای که میان موسسات شناخته شده است حقوقی حدود دو میلیون دارد.

از طرفی در گفت‌وگو با خود پرستاران اطلاعات دیگری دریافت می‌شود مبنی بر این‌که کارفرما و موسسه حقوق وی را رعایت نمی‌کنند و این دستمزدهای نجومی فقط در تعرفه‌ها بیان می‌شود و عملا چیزی که دست پرستار را می‌گیرد همان حقوق مصوب وزارت کار یعنی ماهیانه 500 تا 600 هزارتومان است.

خانم سعیدی یک پرستار است که از سوی موسسه برای پرستاری از سالمندی استخدام شده است. این سالمند نیاز به غذا، حمام و فیزیوتراپی دارد در حالی که حقوقی معادل 700 هزارتومان می‌گیرد و چیزی غیر از آن است که تعرفه عرفی موسسات می‌گوید. از سوی دیگر، خانواده‌ها نیز در بیشتر موارد از نوع ارائه خدمات از سوی پرستاران و موسسات راضی نیستند و مدعی اند پرستاران نسبت به پولی که می‌گیرند مطالبات آنها را اجرایی نمی‌کنند.

در خاتمه یادآور می‌شویم برای دریافت خدمات پرستاری سالمند فقط به مراکز معتبر و مجاز مراجعه کنید، اما از آن مهم‌تر این‌که اگر امکانش باشد، خانواده همواره بهترین مکان برای گذراندن زندگی افراد مسن بوده و باید سعی شود به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که افراد سالمند، دوران پیری خود را در کانون گرم خانواده و کنار فرزندان خود سپری کنند. (ضمیمه چاردیواری)

الهام طباطبایی