دانستنی‌های سلامتی برای سالمندان

جام جم سرا: سالمندان تنها قشری از مردم هستند که شاید تا حالا کمتر حرفی از آنها به میان آمده و کمتر کسی بوده است که به خاطر اطلاع از نیازهای سالمندان به دنبال کتابی به این نام بگردد.
یکی از دانشمندان به نام مک کئون معتقد است که پیری عبارت است از تغییرات بیولوژیکی که در نحوه زیست ارگانیسم در طول زمان ظاهر می‌شود، این تغییر با کاهش نیروی حیاتی و تطبیقی یعنی کاهش قابلیت انطباق فرد با تغییر شرایط ناگهانی و ناتوانی، در ایجاد تعادل مجدد همراه بوده و به تدریج دگرگونی‌هایی را در ساختمان و عمل اعضای مختلف به وجود می‌آورد.
سازمان بهداشت جهانی دوران‌های مختلف عمر را به ٥ مرحله تقسیم کرده است: ۱- از تولد تا ۱۸ سالگی (دوران کودکی) ۲- ۱۸ تا ۳۵ سالگی (دوران جوانی) ۳- ۳۵ تا ۵۵ (دوران میانسالی) ۴- ۵۵ تا ۶۵ سالگی (دوران مسنی) ۵- ۶۵ به بالا (دوران پیری).
سالمندی دوره کمال، پرباری و بلندای زندگی هر انسانی است، جایی از زندگی که با انبوهی از تجربه می‌توان به گذشته، امروز و به فردا نگاه کرد.
در این‌جا می‌توان انسانی را دید که آرام و صبور و با گام‌هایی ملایم به دنیا و به موضوعات نگاه می‌کند و در همین صبر و ملایمت است که نقش او و تفاوت‌های عمده‌اش با دیگر سنین، آشکار می‌شود. خردمندی و موشکافی که تجربه و علم به او آموخته است تا چگونه و چه هنگام رفتار و با مسائل برخورد کند. این البته همه آن چیزی نیست که از سالمندی می‌دانیم. در سوی دیگر، چهره‌ای را می‌بینیم که غبار خستگی‌های زمان را بر خود دارد. کسی که می‌خواهد فارغ از هیاهو و شتاب به خود، به زندگی و به دیگران بیندیشد. آیا می‌تواند؟ این پرسش بزرگی است. آیا می‌تواند؟ آیا می‌تواند آرام و بی‌هیاهو درد خستگی را آرام کند؟ آیا می‌تواند فرصت این را داشته باشد که از دوره جدید زندگی خود استفاده کند؟

دنیای سالمندان

سالمندی فرآیند عادی و طبیعی زندگی هر فرد است. در این دوران تغییرات بسیاری از نظر جسمی، روانی و اجتماعی در افراد سالمند ایجاد می‌شود.
این تغییرات ممکن است روی رفتارهای افراد سالمند تأثیر گذاشته و سبب بروز رفتارهای خاصی در آنان شود که این رفتارها می‌تواند نگرش اعضای خانواده را نسبت به سالمندش تحت‌تأثیر قرار دهد.
گاهی برخی سالمندان به علت غلبه اختلالات روانی و عاطفی دچار نوعی بازگشت به دوران کودکی شده و حالاتی از لجبازی و مقاومت توأم با اصرار، بی‌نظمی در رفتار، خودمداری و خودخواهی در آنان پدیدار می‌شود. در هر صورت باید دانست که بسیاری از این حالات به علت تغییرات طبیعی سالمندی در آنان عارض شده است.
جایگاه اصلی سالمندان؛ خانه خودشان است، جایی که در آن رشد یافته، زندگی کرده و شاهد بزرگ شدن فرزندان خویش بوده‌اند؛ از این‌رو لازم است همراهان سالمندان به‌ویژه نسل جوان که از نظر جسمی و روانی ممکن است فرسنگ‌ها با فرد سالمند در خانه فاصله داشته باشند، ضمن آشنایی بیشتر با دنیای سالمندان خود را آماده بهره‌برداری از تجارب و جنبه‌های مثبت فراوان این گروه سنی در جامعه به‌ویژه درون خانه کرده و زندگی سرشار از آرامش برای سالمندخویش رقم زنند.

وظایف خانواده و اطرافیان فرد سالمند

خانواده به‌ویژه جوانانی که با سالمندان در خانه روبه‌رو هستند، باید نکات زیر را مورد توجه قرار دهند:
١- وجود حالات ویژه دوران سالمندی نباید سبب بی‌اعتنایی نسبت به آنان یا تحقیر آنها شود.
٢- سالمندان امروز، همان پدران و مادران سختکوش سال‌های قبل بودند که عمری را با عزت زندگی کرده و به زندگی اجتماعی فرزندان خود سر و سامان داده‌اند؛ از این رو شایسته بهترین محبت‌ها و احترام‌ها هستند.
٣- بسیاری از این تغییرات با افزایش سن به‌وجود می‌آید لذا سازش و مدارا امری ضروری است و بایستی آنان را در هر حالتی پذیرا بود.

حفظ سلامت روان در سالمند

١- کاهش استرس (دلهره و نگرانی):
استرس تاثیرات مختلفی بر کارکردهای جسمی، افزایش فشار خون کارکرد سیستم عصبی، تفکر، ‌خلق، تمرکز و حافظه دارد. مواد شیمیایی که بدن هنگام استرس تولید می‌کند، باعث اثرات منفی در مغز می‌شود. در نتیجه تمرکز، ‌یادگیری و عملکرد حافظه را در سنین بالا دچار اشکال می‌کند. برای مقابله با استرس ابتدا بایستی منابع ایجاد کننده آن را پیدا کرد. برای مثال ماندن در ترافیک در ساعات شلوغ خیابان‌ها می‌تواند باعث استرس شود. پس با تنظیم زمان رفت و آمدها یا تغییر مسیر می‌توان با آن مقابله کرد. اگر نگهداری اجباری نوه‌ها باعث خستگی و استرس است، می‌توان با طرح موضوع در جست‌وجوی راه‌حل برآمد. کارهایی مثل قدم‌زدن،‌ بازی‌های ورزشی و سرگرمی‌های مناسب و به کار بردن روش‌های آرام‌سازی (مدیتیشن و یوگا ) رفتن چند روزه به تعطیلات می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
٢- محافظت از مغز و جلوگیری از صدمات‌ آن:
زمین‌خوردن شایع‌ترین صدمات در سالمندی را به وجود می‌آورد. این صدمات می‌تواند به افت توانایی‌های مغزی منجر شود پس باید از مغز، ‌این ارگان با ارزش به نحو مناسبی محافظت کرد. برای جلوگیری از زمین خوردن موانع مسیر راه رفتن سالمندان و جاهایی که احتمال لیز خوردن وجود دارد، باید اصلاح شود و همیشه در خانه نور کافی وجود داشته باشد. اگر شخص هنگام ایستادن یا راه رفتن احساس بی‌تعادلی دارد، با پزشک معالج صحبت کنید.
٣- روابط اجتماعی را حفظ کنید:
حمایتی که از روابط اجتماعی با دوستان، ‌خانواده، ‌بستگان و همکاران ایجاد می‌شود به حفظ سلامت روانی کمک می‌کند. مطالعات نشان داده است در کسانی که با اعضای خانواده، ‌خویشاوندان و همچنین گروه‌های اجتماعی ارتباط خوبی دارند علایم آلزایمر دیرتر از کسانی‌که گوشه‌گیر و کم ارتباط هستند تظاهر می‌کند بنابراین توصیه می‌شود که سالمندان این ارتباطات را حفظ کنند. فعالیت‌های داوطلبانه اجتماعی و شرکت در گروه‌های مختلف برای این موضوع کمک‌کننده است.
٤- ارتباط معنوی:
اگر مسائل معنوی و روحانی به شما احساس خوبی می‌دهد سعی کنید ارتباط خود را با این موضوع حفظ کنید. هرگونه عقاید مذهبی یا معنوی که دارید سعی کنید، تقویت کنید. اینها ممکن است که به تخفیف افسردگی در سالمندی کمک کنند یا حتی عامل دفاعی در برابر آلزایمر باشند. کسانی که اعتقادات مذهبی و معنوی قوی دارند معمولا به تبع آن احساس حمایت و راحتی بیشتری دارند.

کارهایی که به حفظ حافظه در دوران سالمندی کمک می‌کند

در درجه اول از سوال کردن و گفتن این که «موضوعی را فراموش کرده‌اید» نترسید و خجالت نکشید انتظار نداشته باشید که همه چیز را به یاد آورید.
١- از ‌یادداشت کردن، ‌مشخص‌کردن کارها روی تقویم و هر چیز دیگری که به حافظه کمک می‌کند، استفاده کرد.
٢- تغذیه مناسب برای حفظ قدرت حافظه لازم است. برای این کار قند، چربی و نمک کمی مصرف کنید ولی مصرف میوه و سبزی‌های تازه را بیشتر کنید.
٣- حفظ توجه موقع یادگیری مطالب جدید، باعث بهبود حافظه و یادگیری می‌شود. پس در این موقعیت‌ها سعی کنید محرک‌های اضافی محیط را حذف کرده و روی موضوع متمرکز شوید.
٤- اختصاص دادن زمان بیشتر برای یادگیری، به خاطر سپردن و به یاد‌آوردن آن را تسهیل می‌کند.
٥- چیزهایی را که همیشه از آن استفاده می‌کنید مثل عینک یا کلید، در جایی مشخص بگذارید. به‌عنوان مثال داخل یک کاسه بزرگ در اتاق نشیمن.
٦- هر روز به اخبار رادیو یا تلویزیون گوش دهید. سعی کنید هر روز مطلبی جدید، یاد بگیرید. سعی کنید هر روز، کتاب یا روزنامه مطالعه کنید.
٧- در جمع دوستان یا خانواده، خاطرات گذشته را تعریف کنید. می‌توانید آلبوم عکس‌های قدیمی را برای یادآوری نام افراد و خاطرات گذشته نگاه کنید.
٨- یک دفترچه یادداشت در کنار تلفن بگذارید. هر بار که کسی تلفن می‌زند، اگر پیغامی دارد یا کاری از شما می‌خواهد، بلافاصله یادداشت کنید. این کار کمک می‌کند که پیام‌های تلفنی را فراموش نکنید.

علایم خطر

این علایم اجزای طبیعی سالمندی نیستند و ممکن است وجود یک بیماری را نشان دهند پس بهتر است با پزشک یا مشاور مشورت شود.
١- خلق افسرده و غمگین که بیشتر از ٢ هفته طول بکشد.
٢- افکار تکرار شونده درباره مرگ، ‌مردن یا خودکشی (‌افکار خودکشی نیازمند مراجعه فوری به پزشک یا روانپزشک است.)
٣- از دست دادن علاقه و لذت به چیزها یا افرادی که قبلا‌ احساس مثبتی در سالمند ایجاد می‌کرده‌اند.
٤- احساس خستگی غیرعادی، بی‌حالی و احساس بی‌انرژی بودن.
٥- تحریک‌پذیری و جر و بحث مکرر یا پرخاشگری.
٦- از دست دادن یا افزایش اشتها و تغییر وزن بارز.
٧- تغییر وضعیت خواب مثل بی‌خوابی در ابتدا یا انتهای شب یا خوابیدن بیشتر از حد معمول.
٨- احساس بی‌ارزشی یا احساس گناه بی‌مورد، ناامیدی یا احساس بی‌کسی.
فراموش مکن: انسان مانند رودخانه‌ای است، هر چه عمیق‌تر باشد آرام‌تر است. (منصوره علیزاده‌میلانی - مددکار آسایشگاه آریان نو، مدرس دانشگاه/شهروند)