منزلی که مأمن مشروطه خواهان شد

در واقع بدون همدلی و همراهی آنان امکان نداشت، مردان به تنهایی از عهده تمام امور جنگ برآیند. جنگ جهانی اول سال 1914 میلادی‌/‌1333هجری قمری‌ آغاز شد و به مدت چهار سال طول کشید.

زنان تمام تلاش‌ خود را برای جبران کمبودهای دوره جنگ به کار بردند. در طول جنگ جهانی اول، به علت کمبود تعداد مردان در پشت جبهه، زنان نقش بیشتری در امور مربوط به صنعت جنگ داشتند. تعدادی از آنان در کارخانه‌های اسلحه‌سازی فرانسوی، انگلیسی و... مشغول به کار شدند، زنان در غیاب مردان امور تولید زراعی و تولید صنعتی را نیز در جامعه به عهده گرفته و امکانات غذایی و پوشاکی را برای آنان تدارک دیدند. زنان بورژوا به عنوان عوامل اطلاعاتی یا به منظور مراقبت از بیماران، جستجوی مفقودان، کمک به زندانیان و... بسیج شده بودند. آنان درصدد بودند که کمیته‌های بین‌المللی دفاع از صلح و آزادی تشکیل دهند.

تا قبل از جنگ جهانی اول، جامعه اروپا، از زن به عنوان نیروی کار ارزان استفاده می‌کرد. به هر حال جنگ جهانی، اوضاع زنان را تا حدودی تغییر داد. از طرفی اتفاق مهم دیگری که بعد از جنگ روی داد، استفاده بیشتر از زنان به عنوان نیروهای کار در کارخانه‌ها و دیگر مراکز تولیدی و فرهنگی بود.

از جمله این که با توجه به نیاز پشتیبانی از سربازان خط مقدم به غذا و لباس و خدمات پزشکی، این زنان بودند که برای اولین بار به شغل‌هایی چون رانندگی آمبولانس یا کارهای دفتری مبادرت ورزیدند. زنان گاه در شیفت‌های طولانی مشغول به کار بودند و بعد از کار هم باید به نگهداری از کودکان‌شان مشغول می‌شدند، همچنین برای تهیه غذای جیره‌بندی شده در صف‌های طولانی منتظر می‌ماندند.

آن روی سکه این سختی‌ها، برخورداری از استقلال مالی، یادگیری مهارت‌های مختلف و آزادی‌های اجتماعی بود. زنان دیگر می‌توانستند به تنهایی وارد فضاهای عمومی شوند که تا پیش از جنگ صرفا فقط با همراهی مردان می‌توانستند این کار را انجام دهند. حضور زنان در این دوره در فضاهای شغلی و عمومی در نحوه لباس پوشیدن زنان هم بی‌تأثیر نبود، به طوری که در زمان جنگ، لباس‌های زنان، گشادتر شد تا اجازه فعالیت عملی به آنها بدهد. همین‌طور موهای زنان در این دوره کوتاه‌تر شد و حتی پوشیدن شلوار که تا پیش از آن در میان زنان معمول نبود، از سوی جامعه پذیرفته شد.

در ایران هم می‌توان به نقش بانویی مبارز در جنگ جهانی اول اشاره کرد. سردار مریم بختیاری، زنی روشنفکر، مبارز، آگاه و از تبار ایل بختیاری بود. در طول جنگ جهانی اول که ایران از هر سو مورد تجاوز نیروهای انگلیس و روس قرار داشت، این بانو به نبرد با استعمارگران و مخالفت با انگلیس‌ها پرداخت و در جنگ جهانی اول طرف آلمان‌ها را گرفت و با انگلیس و روسیه مبارزه کرد. او پاره‌ای از خوانین جزو بختیاری چون خوانین پشتکوه را با خود همراه کرد و در یورش‌های مداوم خود به انگلیس‌ها صدماتی وارد ساخت به طوری که پلیس جنوب مبارزات دائمی و پیگیری را با او شروع کرد. او از سربازان و افسران آلمانی و سرکوب و قلع و قمع راهزنان کهگیلویه و کنترل خوانین کوچک استفاده کرد.

سال 1295 خورشیدی که ویلهم واسموس، افسر آلمانی با سربازانش در کنار عشایر جنوب ایران علیه انگلیسی‌ها مبارزه می‌کردند، سردار مریم بهترین نیروهای خود را برای همراهی با او و دلیران تنگستان و مبارزه با اشغالگران انگلیسی به تنگستان روانه کرد و هنگامی که نیروهای اشغالگر روسیه و انگلیس در نزدیکی اصفهان به تعقیب یک گروه لژیون ارتش آلمان و تعدادی از نمایندگان سیاسی آلمان پرداختند، سردار مریم که می‌خواست با پشتیبانی متحدین و بویژه آلمانی‌ها به مبارزه با استعمارگران روسی و انگلیسی بپردازد، با نیروهای زیر فرماندهی خود در منطقه تیران و کرون در برابر نیروهای مشترک انگلیس و روس ایستادند و پس از جنگ سختی، آنها را به عقب نشینی وادار کردند و لژیون آلمانی را نجات دادند و با خود به پایگاه‌شان در «سورشجان» درمنطقه بختیاری برده و پناه دادند و پس از مدتی از راه خاک عثمانی، آنان را از ایران بیرون بردند.

قدرت سردار مریم در منطقه به حدی بود که روس‌ها هنگام فتح اصفهان خصمانه به منزل او تاختند و وسایل او را به یغما بردند و به علت حمایت سردار مریم از آلمان‌ها، ظل‌سلطان و عوامل روس و انگلیس تمام اموال او را در اصفهان غارت کردند، اما سرانجام سردار مریم توانست آلمان‌ها را از خاک ایران نجات بدهد.

رشادت و دلاوری این زن بختیاری به حدی بود که آوازه شهرت و آزادگی‌ وی در سراسر میهن پیچید و منزل او مأمن و پناهگاه بسیاری از آزادیخواهان عصر مشروطه شد به طوری که هنگام فتح اصفهان توسط روس‌ها (در جنگ جهانی اول)، فن کاردف، شارژ دافر سابق آلمان به خانه سردار مریم بختیاری پناه برد و مدت سه ماه و نیم در پناه او بود تا این‌که پس از شکست بختیاری‌ها از روس‌ها و کشته شدن 58 نفر راهی کرمانشاه شد و از آنجا به برلن رفت.

به پاس حمایت‌های سرسختانه سردار مریم از فن کاردف، امپراتور آلمان، کمان تمثال میناکاری و الماس نشان و همچنین صلیب آهنین خود را که مهم‌ترین نشان دولت آلمان بود، برای او فرستاد و او تنها زنی بود که در دنیا توانست به دریافت این نشان نائل آید.

منابع:

ـ مقاله «فمینیست‌های بریتانیایی و جنگ جهانی اول»؛ سحر مفخم، چهاردهم دی‌ 1391 / ـ بی‌بی مریم بختیاری، خاطرات سردار مریم بختیاری، تهران: آنزان، چاپ دوم، 1388 / ـ رالف گارثویث، بختیاری در آئینه تاریخ، ترجمه مهراب امینی، تهران: سهند، 1345 / ـ نورالله دانشور علوی، جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختیاری، تهران: آنزان، 1377

الهه باقری / جام جم