پلنگ ایرانی، بزرگ‌ترین گربه‌سان ایران

مطالعات ژنتیکی که سال ۲۰۰۱ میلادی انجام شده است، پلنگ‌های سراسر دنیا را به 9 زیرگونه تقسیم کرده که عبارتند از:

پلنگ ایرانی (Panthera pardus saxicolor)

پلنگ عربی (Panthera pardus nimr)

پلنگ سریلانکا (Panthera pardus kotiya)

پلنگ شمال چین (Panthera pardus japonensis)

پلنگ آمور (Panthera pardus orientalis)

پلنگ جاوه (Panthera pardus melas)

پلنگ جنوب چین (Panthera pardus delacouri)

پلنگ هندی (Panthera pardus fusca)

پلنگ آفریقایی (Panthera pardus pardus)

پلنگ ایرانی به عنوان بزرگ‌جثه‌ترین زیرگونه پلنگ در دنیا نیز شناخته می‌شود، اما سال ۲۰۰۸ میلادی به عنوان گونه در خطر انقراض در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) جای گرفته است.

تعداد کل جمعیت پلنگ ایرانی از ۱۳۰۰ قلاده در کل محدوده پراکنش که شامل کشورهای همسایه ایران از جمله ترکمنستان، افغانستان، ارمنستان و... است تجاوز نمی‌کند، اما ایران زیستگاه بیشترین جمعیت پلنگ ایرانی بین کشورهای همسایه است که بنا بر تخمین جمعیتی که در سال ۲۰۰۲ میلادی توسط متخصصان ایرانی زده شده این جمعیت بین ۵۵۰ تا ۸۵۰ قلاده در کل کشور برآورد شده است. این اولین تخمین جمعیت پلنگ در ایران شناخته می‌شود.

اما در سال‌های اخیر تعداد زیادی از مناطق تحت حفاظت و زیستگاه‌های کشور تخریب شده یا از بین رفته است، بعلاوه تعداد زیادی پلنگ هر ساله در کشور بر اثر شکار، تصادفات جاده‌ای و عوامل دیگر کشته شده‌اند.

در برآوردی از میزان مرگ و میر پلنگ طی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ میلادی ۷۱ مورد مرگ پلنگ ثبت شده است که ۷۰ درصد آن به دلیل شکار و استفاده از طعمه مسموم و ۱۸ درصد به دلیل تصادفات جاده‌ای بوده است. از طرفی دیگر فقط در سال ۹۲ طبق آمار اعلام شده ۱۵ پلنگ در ایران کشته شده است.

آماری که از قربانی شدن پلنگ ایرانی در سال ۹۲ توسط رسانه‌ها منتشر شد، نشان از وضع بحرانی این گونه در ایران و لزوم انجام فعالیت‌های حفاظتی بیشتر دارد. در این سال، مرگ غیرطبیعی ۱۵ پلنگ در کل کشور ثبت شده است.

نقش رسانه‌ها در نشر اخبار کشته شدن پلنگ در کشور به حساس‌سازی بیشتر جامعه کمک خواهد کرد، اما چنین آمارهایی از میزان تلفات جانوران، نشان از نیاز اساسی کشور به آموزش و فرهنگسازی دارد.

حفاظت به همان اندازه که وابسته به طبیعت و محیط‌زیست است، به مردم نیز وابسته است. موفقیت در این کار همان قدر که با زیست‌شناسی و اکولوژی ارتباط دارد، همان قدر نیز با مطالعات رفتارشناسی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، مطالعات فرهنگی و انسانی و همین طور با سیاست، صنعت، اقتصاد، مشارکت نهادهای مردمی و بشردوستانه و... در ارتباط است.

بنابراین برای انجام فعالیت‌های حفاظتی بیشتر به توانمندسازی و حمایت مردم نیاز است تا به فشار، ایجاد حس گناه، تنبیه و... .

طبق آخرین فهرست اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت در سال ۲۰۱۳، در کشور ایران ۱۷ گونه پستاندار، ۲۲ گونه پرنده، ۱۳ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست، ۳۱ گونه ماهی، دو گونه از نرم‌تنان و دو گونه گیاه در معرض خطر انقراض قرار دارند. این آمارها نیاز اساسی کشور به حفاظت و حمایت از این جانداران را دوچندان می‌کند. (ضمیمه سیب)

شادی توکلی‌مهر / کارشناس ارشد آموزش محیط‌زیست