شاهکارهای ادبیات اقتباسی در سینمای جهان

بینوایان

بینوایان، رمان شاهکار ویکتور هوگو نویسنده فرانسوی است. از این رمان فیلم‌ها، نمایش‌ها و کارتون‌های زیادی ساخته شده است. هوگو در این کتاب به تشریح بی‌عدالتی‌های اجتماعی و فقر و فلاکت مردم فرانسه می‌پردازد، همان عوامل و محرک‌های اجتماعی که به سقوط ناپلئون سوم و انقلاب فرانسه منجر شد. ویکتور هوگو در خلال پردازش شخصیت‌های داستان و روان‌شناسی آنها، نحوه درگیری و دخالت آنان را در این نهضت اجتماعی و توده‌ای نشان می‌دهد. درواقع، بینوایان تصویر راستین سیمای مردم فرانسه در قرن نوزدهم است. برای بسیاری از مردم ما قهرمانان داستان بینوایان چهره‌هایی شناخته شده است. چهره‌هایی مانند ژان والژان به‌عنوان نماد مردی جنتلمن و راسخ روی آرمان‌هایش، بازرس ژاور به‌عنوان تعقیب‌کننده همیشگی ژان والژان و نیز کزت به‌عنوان دختری زجرکشیده و ستمدیده است.

اگر بخواهیم به معروف‌ترین اقتباس‌ها از این رمان اشاره کنیم، می‌توانیم از دو فیلم نام ببریم؛ نخست فیلمی انگلیسی به کارگردانی ریچارد بولسلاوسکی با بازی فردریک مارچ که مدت زمان آن 108 دقیقه است و کمپانی فوکس قرن بیستم آن را تولید کرده است.

فیلم دیگر تولید سال 2012 است. این نسخه از بینوایان را هم بریتانیایی‌ها ساخته‌اند. این نسخه توسط کمپانی ورکینگ تایتل فیلمز تولید و از سوی یونیورسال توزیع شده است. این فیلم براساس تئاتر موزیکالی با همین نام ساخته شده که آن هم برگرفته از رمان مشهور ویکتور هوگوست. سال ۲۰۱۳، این فیلم در هشت رشته (بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین کارگردانی هنری، بهترین طراحی لباس، بهترین گریم، بهترین ترانه غیراقتباسی و بهترین ترکیب صدا) نامزد دریافت جایزه اسکار شد و در سه رشته بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین گریم و بهترین ترکیب صدا اسکار به دست آورد. در این اثر که به کارگردانی تام هوپر است، بازیگرانی مانند هیو جکمن، راسل کرو، آن هاتاوی و آماندا سایفرد ایفای نقش می‌کنند.

مینی‌سریال بینوایان محصول کشور فرانسه هم چند سال قبل از شبکه اول سیما پخش و با استقبال مخاطبان مواجه شد. در این اثر نیز چند چهره شاخص سینمای جهان مانند ژرار دو پاردیو، جان مالکوویچ و شارلوت گینزبورگ بازی کرده‌اند.

غرور و تعصب

رمان غرور و تعصب یکی از شاهکارهای کلاسیک به قلم جین آستین است. این کتاب دومین داستان جین‌آستین است. او این داستان را سال ۱۷۹۶ در حالی که تنها ۲۱ سال داشت، نوشت، اما تا سال ۱۸۱۳ چاپ نشد. اکثر منتقدان غرور و تعصب را بهترین اثر جین آستین می‌دانند و خود او آن را «بچه دلبند من» می‌نامد. داستان روایت عشق میان الیزابت و دارسی را بیان می‌کند؛ رابطه‌ای که ابتدا با غرور دارسی و پیشداوری الیزابت آغاز می‌شود و به عشق می‌انجامد.

از میان نسخه‌های سینمایی ساخته شده براساس این رمان می‌توان به تازه‌ترین اثر ساخته جو رایت اشاره کرد. این کارگردان که علاقه خاصی به اقتباس‌های سینمایی از شاهکارهای ادبی دارد، غرور و تعصب را با بازی هنرمندانی مانند کایرا نایتلی و متیو مک‌ فادن جلوی دوربین برد. نایتلی برای بازی در این فیلم، نامزد بهترین بازیگر نقش اول زن در جایزه اسکار شد.

نسخه دیگری را که محصول 1940 است، رابرت زد لئونارد کارگردانی کرده است. در این فیلم نیز گریر گارسون و لارنس اولیویه بازی می‌کنند.

زوربای یونانی

زوربای یونانی برای اهالی ادب و هنر آنقدر شخصیت شناخته‌شده‌ای است که خودش تبدیل به یک نوع سبک شده است؛ شخصیتی با همه عواطف و احساسات پرشور بشری که بشدت تجربه‌گراست. درواقع می‌توان او را نمونه‌ای عینی از زندگی خیام‌وار توصیف کرد. زوربای یونانی را نیکوس کازانتزاکیس در سال 1946 برای نخستین بار منتشر کرد.

راوی کتاب، یک روشنفکر جوان یونانی است که می‌خواهد برای مدتی کتاب‌هایش را کنار بگذارد. او برای راه‌اندازی مجدد یک معدن زغال سنگ به جزیره کرت سفر می‌کند. درست قبل از مسافرت با مرد شصت و پنج ساله رازآمیزی آشنا می‌شود به نام آلکسیس زوربا. زوربا او را قانع می‌کند به‌عنوان سرکارگر معدن استخدامش کند.

از کتاب زوربای یونانی تاکنون یک فیلم سینمایی در سال ۱۹۶۴ و یک نمایش موزیکال در سال 1948 ساخته شده ‌است. در فیلم سینمایی زوربای یونانی به کارگردانی مایکل کاکویانیس، آنتونی کویین نقش زوربا را بازی می‌کند. موسیقی فیلم این اثر 146 دقیقه‌ای را میکیس تئودوراکیس، آهنگساز پرآوازه جهان ساخته است. فیلم محصول مشترک سه کشور آمریکا، انگلستان و یونان است.

بر باد رفته

بر باد رفته شاید یکی از معدود آثاری است که فیلمش به مراتب سرشناس‌تر از رمان آن است و درواقع باعث شد مردم از این فیلم به رمانش رجوع کنند. بر باد رفته داستانی است به قلم مارگارت میچل نویسنده زن آمریکایی. او به ‌خاطر نوشتن این رمان در سال ۱۹۳۷ برنده جایزه ادبی پولیتزر شد.

فیلم بر باد رفته، درام عشقی آمریکایی ساخته شده در سال ۱۹۳۹ به کارگردانی ویکتور فلمینگ است. کلارک گیبل و ویوین لی دو نقش اصلی را دارند. لسلی هوارد، الیویا دو هاویلند و هتی مکدانیل از دیگر بازیگران فیلم هستند. این فیلم که حدود ۲۳۸ دقیقه است، روایت عشق یک دختر جنوبی در خلال جنگ داخلی آمریکا را به تصویر می‌کشد. بر باد رفته یکی از پرفروش‌ترین و پربیننده‌ترین فیلم‌های ساخت هالیوود است. این فیلم جوایز متعددی را از آن خود کرد که از میان آنها می‌توان به جوایز اسکار بهترین فیلم، بهترین کارگردان برای ویکتور فلمینگ، بهترین هنرپیشه نقش اول زن برای ویوین لی و بهترین نقش مکمل زن برای هتی مکدانیل اشاره کرد.

ربه‌کا

ربه‌کا، رمانی اثر دافنه دوموریه بانوی نویسنده انگلیسی است که سال ۱۹۳۸ منتشر شد. بسیاری این اثر را که از جین ایر تاثیر گرفته‌، بهترین اثر نویسنده می‌دانند. کتاب با این جمله شروع می‌شود که یکی از آغازهای مشهور تاریخ ادبیات است: دیشب در عالم رویا دیدم که بار دیگر در ماندلی پا گذاشتم و داستان از زبان زن جوانی روایت می‌شود که تا پایان داستان نام او را نمی‌فهمیم و صرفا به نام خانم دووینتر شناخته می‌شود. داستان درباره زن جوان خدمتکاری است که با مردی ثروتمند آشنا می‌شود و مرد جوان به او پیشنهاد ازدواج می‌کند.

این اثر داستانی را آلفرد هیچکاک، کارگردان سرشناس سینما به فیلم بدل کرده است. این فیلم به تهیه‌کنندگی دیوید سلزنیک سال ۱۹۴۰ ساخته شده و جوایز اسکار بهترین فیلم و بهترین فیلمبرداری را ازآن خود ساخته است. فیلم ربه‌کا اولین فیلم آمریکایی هیچکاک و اولین همکاری مشترک او با دیوید سلزنیک محسوب می‌شود. سر لارنس الیویه، جوان فانتین و جودیت اندرسون نقش‌های اصلی را در این فیلم بازی می‌کنند.

دکتر ژیواگو

دکتر ژیواگو شاهکار بوریس پاسترناک نویسنده روسی است. نام کتاب برگرفته از شخصیت اول آن ـ یک دکتر شاعر ـ است. کتاب داستان مردی است که عاشق دو زن است و این موضوع همزمان با انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و سپس جنگ داخلی ‎1920 ـ 1918 این کشور است. درونمایه داستان زندگی مردی است که حوادث بیرونی که از دسترس او خارج است، مسیر زندگی‌اش را دگرگون می‌سازد. نوشتن کتاب سال ۱۹۵۶ پایان یافت، ولی به دلیل مخالفت با سیاست رسمی شوروی در آن سال‌ها اجازه نشر در این کشور را نیافت. سال ۱۹۵۷ ناشری ایتالیایی آن را در ایتالیا چاپ کرد و کتاب عاقبت در سال ۱۹۸۸ در روسیه به چاپ رسید.

سال ۱۹۶۵ دیوید لین از روی این کتاب فیلمی به همین نام ساخت و سال ۲۰۰۵ هم در روسیه از روی آن یک سریال ساخته شد. در فیلم لین بازیگرانی چون عمر شریف و جولی کریستی ایفای نقش می‌کنند. موسیقی تیتراژ این فیلم برای مخاطبان ایرانی، موسیقی آشنا و خاطره‌انگیز است که موریس ژار آن را ساخته است.

خوشه‌های خشم

رمان سترگ جان اشتاین بک. در محکومیت بی‌عدالتی و روایت سفر طولانی یک خانواده تنگدست آمریکایی است که به امید زندگی بهتر از ایالت اکلاهما به کالیفرنیا مهاجرت می‌کنند، اما اوضاع آن‌گونه که آنها پیش‌بینی می‌کنند، پیش نمی‌رود. اتفاقات این رمان در دهه 30 میلادی و در سال‌های پس از بحران اقتصادی بزرگ آمریکا روی می‌دهد. اشتاین بک این رمان را سال ۱۹۳۹ منتشر کرد. وی برای نگارش این رمان برنده جایزه پولیتزر شد.

این رمان هم‌اکنون جزو شاهکارهای کلاسیک قرن بیستم به‌ شمار می‌آید. مجله تایم نیز این رمان را در فهرست صد رمان برتر انگلیسی زبان از سال ۱۹۲۳ تا سال ۲۰۰۵ جای داده ‌است. جان‌فورد سال ۱۹۴۰ فیلمی با همین نام با هنرپیشگی هنری فوندا براساس داستان این کتاب ساخته ‌است. جین دارول و جان کارادین از دیگر بازیگران فیلم هستند. گرگ تولند فیلمبردار سرشناس جهان این اثر را فیلمبرداری کرده و آلفرد نیومن موسیقی آن را ساخته است.

گتسبی بزرگ

گتسبی بزرگ به قلم اسکات فیتز جرالد در برخی نظرسنجی‌ها به‌عنوان دومین رمان برتر قرن بیستم در میان آثار انگلیسی زبان برگزیده شد. این کتاب برای اولین بار دهم آوریل ۱۹۲۵ منتشر شد. ماجراهای کتاب در نیویورک و لانگ آیلند و در تابستان ۱۹۲۲ اتفاق می‌افتد. ایالات متحده آمریکا در سال‌های ۱۹۲۰ به‌دنبال شوک و هرج و مرجی که جنگ جهانی اول به وجود آورده بود، از رشد اقتصادی بی‌سابقه‌ای بهره‌مند شد. شکوفایی اقتصادی و ثروتی که این شکوفایی به ‌دنبال داشت، باعث شد بر تعداد میلیونرهای جامعه آمریکایی دم به دم افزوده شود. فیتز جرالد هرچند همچون یکی از شخصیت‌های داستانش، نیک کراوی مردمان ثروتمند و زرق و برق آن دوران را می‌ستود، ولی با زرپرستی و سقوط اخلاقی منتج از آن میانه خوبی نداشت. چاپ اول گتسبی بزرگ موفقیت چندانی کسب نکرد و در طول 15 سال باقی‌مانده از عمر فیتز جرالد فقط حدود 25000 جلد از آن به فروش رسید. کتاب در سال‌های پایانی ۱۹۳۰ (دوران رکود اقتصادی بزرگ) و همچنین در خلال جنگ جهانی دوم به طور کلی به دست فراموشی سپرده شد، اما بعد از جنگ در سال‌های ۱۹۴۵ و ۱۹۵۳ تجدید چاپ شد و بلافاصله خوانندگان و طرفداران بی‌شماری یافت. این رمان ‌اکنون یکی از بزرگ‌ترین رمان‌های آمریکایی به شمار می‌آید و آن را در مدارس و دانشگاه‌های سراسر جهان به‌عنوان یکی از کتاب‌های استاندارد تدریس می‌کنند.

از این رمان دو نسخه مطرح سینمایی ساخته شده است. یکی از این آثار به کارگردانی باز لورمن در سال ۲۰۱۳ با بازی لئوناردو دی‌کاپریو، توبی مگوایر، کری مولیگان و آمیتاب باچان است. از نظر منتقدان، این فیلم آنچنان که باید در روایت رمان پرطرفدار اسکات فیتز جرالد موفق نبوده و درباره نوع روابط شخصیت‌های فیلم و رمان اختلاف وجود دارد.

نسخه معروف‌تر سینمایی این اثر را جک کلیتون کارگردانی کرده است. فیلمنامه اثر را نیز فرانسیس فورد کاپولا نوشته و در آن ستارگانی مانند رابرت رد فورد، میا فارو و بروس درن به ایفای نقش می‌پردازند. فیلم محصول سال 1974 است.

آناکارنینا

رمان سترگ لئو تولستوی در آغاز به ‌صورت پاورقی از سال ۱۸۷۵ تا ۱۸۷۷ در گاهنامه‌ای به چاپ رسید. داستان آناکارنینا دارای شخصیت اول واحدی نیست. با دیدن نام آناکارنینا، این تصور ایجاد می‌شود داستان به ‌کلی درباره اوست، اما درواقع این‌گونه نیست؛ در حالی‌ که شاید بیش از نیمی از داستان درباره او باشد، بقیه داستان درباره فردی به نام لوین است که البته این دو شخصیت در داستان رابطه دورادوری با هم دارند. در طول داستان، این دو شخصیت فقط یک‌بار آن هم اواخر داستان با هم روبه‌رو می‌شوند. تولستوی در نوشتن این داستان سعی داشته برخی افکار خود را در قالب دیالوگ‌های متن به خواننده القاء کند و او را به تفکر وادارد. در بعضی قسمت‌های داستان، تولستوی درباره شیوه‌های بهبود کشاورزی یا آموزش سخن گفته که نشان‌دهنده اطلاعات وسیع نویسنده در این زمینه‌هاست. البته بیان این اطلاعات و افکار گاهی باعث می‌شود داستان از موضوع اصلی خارج و خسته‌کننده شود. یکی از بارزترین جلوه‌های ظهور اندیشه‌های این نویسنده در داستان، قسمت‌هایی است که او افکار مذهبی خود را در قالب افکار شخصیت مهم داستان، یعنی لوین، آورده‌ است.

این داستان که درونمایه‌ای عاشقانه ـ اجتماعی دارد، بعد از جنگ و صلح، بزرگ‌ترین اثر تولستوی به شمار می‌رود.

تاکنون بیش از 25 فیلم بلند سینمایی از روی شاهکار اجتماعی و تاریخی آناکارنینا ساخته شده که جدیدترین نسخه را جو رایت کارگردانی کرده است. در این نسخه کایرا نایتلی و جود لا به ایفای نقش می‌پردازند. نسخه معروف دیگر این فیلم را کلارنس براون کارگردانی کرده است. این نسخه 95 دقیقه‌ای سال 1935 ساخته شد و گرتا گاربو، فردریک مارچ، فردی بارتولومیو، مورین اوسالیوان، می‌رابسون و بزیل راتبون در آن ایفای نقش کرده‌اند. فیلم‌های دیگری نیز براساس این رمان ساخته شده است. از آن جمله می‌توان به فیلم ژولین دو وو ویه با بازی ویوین لی بازیگر سرشناس نقش اسکارلت اوهارا در فیلم بر باد رفته اشاره کرد.

آرزوهای بزرگ

آرزوهای بزرگ، رمانی است از چارلز دیکنز، نویسنده شهیر انگلیسی که ابتدا به صورت داستان دنباله‌دار از دسامبر ۱۸۶۰ تا آگوست۱۸۶۱ میلادی در هفته‌نامه «سراسر سال» به چاپ رسید. وقایع این کتاب که به صورت خود زندگینامه از قول شخصیت اصلی داستان، کودکی یتیم موسوم به «پیپ» نگاشته شده‌، از سال ۱۸۱۲، هنگامی که او هفت سال دارد، تا زمستان ۱۸۴۰ اتفاق می‌افتد. آرزوهای بزرگ را می‌توان زندگینامه خودنوشت شخص دیکنز نیز دانست که همچون آثار دیگرش تجربیات تلخ و شیرین او از زندگی و مردم را نمایان می‌سازد.

از این اثر سترگ فیلم‌های بسیاری ساخته‌اند. یکی از این فیلم‌ها را آلفونسو کوآرون با بازی اتان هاوک، گویینت پالترو و رابرت دنیرو جلوی دوربین برده است. در اقتباس دیگری به کارگردانی دیوید لین، جان میلز و والری هابسن ایفای نقش کرده‌اند.

کوری

«کوری» عنوان یکی از رمان‌های نسبتا متاخری است که ژوره ساراماگو نویسنده‌اش را به جایزه نوبل رساند. این رمان نخستین بار سال ۱۹۹۵ منتشر شد. ساراماگو در این رمان از کوری آدم‌ها نوشته است. در این رمان هاله‌ای سفید رنگ بعد از کور شدن افراد مقابل چشمانشان ظاهر می‌شود. ساراماگو از تلمیح در این رمان استفاده کرده و با اشاره به نوشته‌های قدیمی، اثرش را زیباتر و تاثیرگذارتر کرده است. در اثر این کوری اپیدمیک، نویسنده از زندگی حیوانی انسان‌ها پرده برمی‌دارد. ساراماگو در رمان کوری برای شخصیت‌ها اسم انتخاب نکرده است. با وجود این پیچیدگی در رمان ایجاد نشده و خواننده براحتی می‌تواند با شخصیت‌های رمان ارتباط ذهنی برقرار کند. ویژگی دیگر این رمان در بازگشت‌ زمانی به گذشته و آینده در خیال شخصیت‌های رمان است که به زیبایی و جذابیت آن افزوده است. نسخه سینمایی این رمان را هنرمندی برزیلی به نام فرناندو مریلس کارگردانی کرده است. شصت و یکمین جشنواره فیلم کن نیز با این فیلم گشایش یافت. فیلم کوری داستان شهری است که تعداد زیادی از جمعیت آن به طور ناگهانی کور می‌شوند و در این بین اتفاقات زیادی رخ می‌دهد. در این فیلم بازیگرانی چون جولیان مور، مارک روفالو، دنی گلوور و گائل گارسیا برنال ایفای نقش کرده‌اند. برخی معتقدند فیلم کوری از رمان آن بهتر است.

دور دنیا در 80 روز

یکی از مهیج‌ترین داستان‌های علمی - تخیلی، بی‌گمان داستان دور دنیا در 80 روز نوشته ژول‌ورن است. این رمان نخستین بار سال ۱۸۷۲ منتشر شد. خلاصه داستان این است که یک جنتلمن انگلیسی به نام فیلاس فاگ با رفقای خود در باشگاه شرط می‌بندد دور دنیا را در ۸۰ روز بپیماید و در این میان اتفاقات بسیاری برای آنان رخ می‌دهد.

معروف‌ترین اقتباس از این اثر را در کارتون دور دنیا در 80 روز شاهد بودیم. این کارتون 26 قسمتی، سال ۱۹۸۷ به کارگردانی فومیو کوروکاوا تولید شد. در ساخت این کارتون، از حیوانات به جای شخصیت‌های داستان استفاده شد. از معروف‌ترین نسخه‌های سینمایی این رمان نیز می‌توان به فیلم‌های مایکل اندرسون با بازی دیوید نیون در سال 1956 و نیز فیلم دیگری به کارگردانی فرانک کوراکی با بازی جکی چان و استیو کوگان محصول سال 2004 اشاره کرد.