بازارچه‌های مرزی در کما

حمید صافدل ، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی خارجی چندی پیش با اشاره به فعال بودن 27 بازارچه مرزی کشور و با بیان این‌که بازارچه‌های شمال غرب کشور معمولا نسبت به سایر بازارچه‌های کشور فعالیت بیشتری دارند، یادآور شد: بازارچه مرزی «تمرچین» در شهرستان پیرانشهر در آذربایجان غربی، «پرویزخان» در کرمانشاه و «‌باجگیران» در خراسان رضوی فعال‌ترین بازارچه‌های کشور است.

گرچه یکی از دلایل عمده غیرفعال یا نیمه‌فعال بودن بازارچه‌های مرزی طی سال‌های اخیر، عملکرد کشورهای طرف مقابل همچون عراق عنوان می‌شود که مجید آقابابایی، مدیرکل امور مرزی و مبارزه با قاچاق کالا و ارز وزارت کشور نیز در گفت‌و‌گو با ایرنا به آن اشاره می‌کند، اما عوامل داخلی همچون نبود مدیریت یکپارچه و هماهنگ در کنار نبود قانون و ساز و کاری مشخص در زمینه فعالیت این بازارچه‌ها در کمرنگ شدن فعالیت و اثربخشی آنها بی‌تاثیر نیست؛ مشکلی که چندی پیش مورد انتقاد ازهاری، معاون برنامه‌ریزی استاندار کردستان نیز قرار گرفت تا از بروز ناهماهنگی‌ها بین دستگاه‌های اجرایی در نحوه اداره پایانه‌های مرزی استان انتقاد کند و آن را مانعی برای رسیدن به اهداف مورد نظر در توسعه مرزهای رسمی و افزایش مبادلات مرزی استان اعلام کند.

ازهاری با تاکید بر ضرورت وجود مدیریت واحد با همکاری دستگاه‌های اجرایی استان برای اداره بازارچه‌های مرزی، یادآور شد: دستگاه‌های اجرایی بویژه متولی مباحث اقتصادی استان باید با اتخاذ راهکارها و روش‌های کارشناسی نسبت به تقویت و توسعه زیرساخت‌های لازم در مناطق مرزی بخصوص در پایانه‌ها و مبادی مرزی استان اقدام کرده و مسیر افزایش سطح مبادلات مرزی را در کردستان بخصوص با کشور عراق هموار سازند.

از سه بازارچه مرزی کردستان، بازارچه «سیف» سقز از حدود یک سال پیش تعطیل شده، اما دو بازارچه «بانه» سیران‌بند و «باشماق» مریوان همچنان ‌فعال است که البته فعالیت آنها همچون بسیاری از بازارچه‌های مرزی کشور،‌ پررنگ و قابل قبول نیست و در عمل سودی برای مرزنشینان و بهبود وضع معیشت آنها ندارد.

این استان چهار بازارچه مرزی موقت هم داشته که عملا تعطیل شده و دیگر فعال نیست. درواقع بازارچه باشماق مریوان، اکنون فعال‌ترین بازارچه مرزی این استان است که به گفته مدیر روابط عمومی استانداری کردستان، فعالیت در این بازارچه نیز بیشتر مربوط به تردد و ورود خودرو‌های حامل نفت عراق به پالایشگاه‌های ایران برای پالایش این مواد خام است که در توسعه استان و وضع معیشتی مرزنشینان تاثیری ندارد.

ضرورت وجود مدیریت یکپارچه

مرتضی جوانمردی به نبود مدیریت یکپارچه و هماهنگ به عنوان عامل مهم رکود و بی‌نظمی در این بازارچه‌ها اشاره می‌کند و در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: متاسفانه به دلیل نبود این مدیریت یکپارچه و قانون و روش مشخص برای اداره این بازارچه‌ها، هر سازمان نماینده خود را در مرز مستقر کرده و بدون هماهنگی با دیگر نهادها با قانون و روش خویش به اداره بازارچه اقدام می‌کند. به طور نمونه گمرگ، اداره حمل و نقل و راه و فرمانداری هر کدام نماینده‌های خود را دارند و به روش خویش عمل می‌کنند که این امر علاوه بر این‌که موجب نوعی هرج و مرج و ناکارآمدی سازمان بازارچه‌های رسمی شده، موجب بی‌رغبتی طرف عراقی برای داد و ستد با ایران و فعالیت در این زمینه نیز شده است. وی با اشاره به این‌که نبود قانون و روش مشخص اداره بازارچه‌های مرزی و چندگانگی در این زمینه، مخصوص این استان نیست و این معضل در بیشتر مناطق مرزی کشور مشاهده می‌شود، تصریح می‌کند: این مساله باعث شده که عملا بسیاری از بازارهای هدف در عراق و دیگر کشورهای همسایه را که تا چندی پیش در آنها فعال بودیم، از دست بدهیم و کشورهایی نظیر ترکیه جای خالی ما را در این کشورها پر کنند.

این کارشناس مسئول یادآور می‌شود: بازارچه‌های مرزی در حالی می‌توانست با یک مدیریت منسجم و کارآمد، ظرفیت بزرگی در جهت اشتغالزایی و بهبود وضع معیشت مردم و منبع درآمدی برای استان‌ها و کشور محسوب شود،‌ که اکنون فرصت‌سوزی بزرگی در این زمینه رخ داده است.

پیمان اسراری، مدیرکل سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان نیز ضمن اشاره به بازگشایی بازارچه مرزی سیف سقز در آینده‌ای نزدیک، نبود مدیریت واحد مرز و نداشتن گمرک تخصصی را از جمله مشکلات این حوزه عنوان می‌کند.

سیستان و بلوچستان نیز دارای مرزهای طولانی و شمار زیادی مرزنشین است که می‌تواند برای استان و کشور نعمت محسوب شود، اما نه‌فقط از این ظرفیت تاکنون استفاده‌ای نشده است، بلکه فرصت مرز به عنوان تهدید تلقی می‌شود؛ مساله‌ای که نماینده مردم زاهدان در مجلس نیز به آن اشاره می‌کند و یکی از دلایل ایجاد این تهدید و ناامنی گسترده در استان را نحوه اداره مرز و بسته شدن بازارچه‌های مرزی عنوان می‌کند.

حسینعلی شهریاری با اشاره به این که بازگشایی و فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی نقش مهمی در تامین معیشت مردم مرزنشین دارد، می‌گوید: پیش از بستن مرز و بازارچه‌ها باید به این نکته اندیشید که مردم در مدت بسته بودن مرز باید چگونه امرار معاش کنند؟ به گفته وی، با وجود این که برای فعالیت بازارچه‌های مرزی قانون تدوین شده و به تصویب رسیده است، اما در سیستان و بلوچستان هر دستگاهی به صورت سلیقه‌ای و جزیره‌ای در این رابطه عمل می‌کند.

ساماندهی بازارچه‌های مرزی؛ بزودی

با همه این اوصاف روز گذشته مجید آقابابایی، مدیرکل امور مرزی و مبارزه با قاچاق کالا و ارز وزارت کشور یادآور شد: با تصمیم‌هایی که در کارگروه ویژه مرز شورای امنیت کشور اتخاذ می‌شود، مسئولیت تعیین تکلیف مرزها با وزیر کشور است تا با ارائه راهکارهای مناسب نسبت به مقابله با قاچاق کالا و ساماندهی مرزها اقدام شود.

مجید آقابابایی افزود: علاوه بر بازارچه‌های مرزی و مدیریت متمرکز در مبادی ورودی و خروجی، معیشت مرزنشینان نیز در دستور کار وزارت کشور قرار دارد و سعی داریم طرح جامع برای ساماندهی معیشت مرزنشینان داشته باشیم.

ایجاد اشتغال و درآمد برای مردمان مستقر در نواحی مرزی، صادرات کالاها و محصولات تولید شده در مناطق مرزی به کشورهای همجوار و واردات و تامین کالاهای موردنیاز معیشتی برای مردم مرزنشین از کشورهای موصوف، ایجاد امنیت اجتماعی در مناطق مرزی، برقراری روابط حسنه و حسن‌همجواری با کشورهای همجوار و ایجاد امنیت پایدار در مرزها و نشر و صدور ارزش‌ها و فرهنگ‌های اسلامی و ملی به ملل دیگر کشورها از مهم‌ترین اهداف راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی است.

با توجه به این اهداف و نیاز مرزنشینان و حتی استان‌های مرزی کشور به راه‌اندازی این بازارچه‌ها برای توسعه همه‌جانبه ضروری است که مسئولان مربوط بازنگری ویژه‌ای را درباره فعالیت این بازارچه‌ها داشته باشند.

فاطمه مراد زاده - گروه ایران