زخم بستر نگیرید

درد جراحت‌ها و مشکلات جسمی و رنج ناتوانی کلافه‌ات‌کرده باشد و با این وضع، زخم‌های دردناک دیگری قوز بالای قوز ‌شود و دردی به دردهایت بیفزاید؛ دردهایی که به‌دلیل استراحت مطلق و بی‌حرکت ماندن در رختخواب، گریبانگیر بیماران بستری می‌شود، اما همه کسانی که باید مدتی در بستر بمانند، مجبورند این درد مضاعف را هم تحمل کنند؟ مشکلی که به اسم زخم بستر معروف است، اما زخم بستر چیست؟

دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: زخم‌بستر، زخم پوستی‌ای است که در اثر بستری‌شدن طولانی ایجاد می‌شود و علاوه بر پوست، بافت‌های زیر پوست و حتی تا عضلات و استخوان‌ها گسترش می‌یابد، ولی اگر در مراقبت از بیمار بستری به نکته‌هایی توجه شود، در بیشتر موارد می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد.

زخمی که سراغ بستری‌ها می‌رود

دکتر طباطبایی در مورد نشانه‌های زخم بستر می‌گوید: در بیمارانی که به علت ابتلا به بیماری‌های مزمن مجبورند زمان‌های طولانی در بستر بمانند، بخصوص آنها که نمی‌توانند مدام در رختخواب تغییر وضع بدهند و جابه‌جا شوند، به علت فشار مستمر به بخشی از پوست و تحت فشار قرار گرفتن عروق آن به‌ مدت طولانی و محروم شدن پوست از جریان طبیعی گردش خون، در منطقه تحت ‌فشار ابتدا پوست قرمز و بتدریج تیره‌ و در نهایت زخم می‌شود.

این متخصص پوست تاکید می‌کند: اگر به این زخم سطحی پوست بخوبی رسیدگی نشود و بیمار مدام در رختخواب تغییر وضع داده نشود، بتدریج عمیق‌تر و میکروب‌ها به آن اضافه می‌شود و حتی می‌تواند تا طبقات عمیق‌تر پوست و استخوان‌ها گسترش ‌یابد. اندام‌هایی که بیشتر احتمال دارد دچار زخم بستر ‌شود، پوست باسن، کتف‌ها، پاشنه و ساق پاست.

پیشگیری امکان‌پذیر است

در بیمارستان‌ها کادر پرستاری برای پیشگیری از ایجاد زخم ‌بستر در بیمارانی که قرار است مدت‌های طولانی بستری باشند، آموزش کافی دیده‌اند که هدف آن پیشگیری از ابتلا به زخم بستر بیمارانی است که در منزل هستند و این‌که افراد خانواده چگونه باید مانع ایجاد این زخم‌ شوند. دکتر طباطبایی مهم‌ترین و اصلی‌ترین روش پیشگیری از زخم بستر را جابه‌جا کردن بیماری که قادر به تغییر وضع خود در رختخواب نیست، می‌داند و می‌افزاید: نمی‌توان بهترین فاصله زمانی که باید بیمار را جابه‌جا کرد و از درازکش به‌حالت دیگری درآورد، تعیین کرد، زیرا این فاصله زمانی در بیماران و افراد مختلف و سنین مختلف، متفاوت است و بدیهی است در صورت امکان، هر چه فاصله جابه‌جا کردن بیمار کوتاه‌تر باشد، بهتر است.

این استاد دانشگاه توصیه می‌کند: کسانی که بیمار بستری در خانه دارند که خودش نمی‌تواند حرکت کند، باید هر یک ساعت یک‌بار او را جابه‌جا و از حالت پشت به حالت راست یا چپ بخوابانند و هر 15 دقیقه یک‌بار، بیمار را کمی در همان حالت جابه‌جا و از نواحی تحت‌ فشار با بالش‌های طبی که از کف، ژل، هوا، آب یا مخلوطی از آنها پر شده است، مراقبت کنند تا زیر پوست نرم باشد.

بیمار دچار زخم بستر چه کند؟

علاوه بر مراقبت‌های اطرافیان و کادر درمانی از فردی که دچار زخم بستر ‌شده، خود این بیماران هم باید همکاری و به‌نکته‌هایی توجه داشته باشند. دکتر طباطبایی می‌گوید: بیمار نباید روی زخم بخوابد و به آن فشار بیاورد زیرا فشار بیشتر به‌زخم ایجاد شده، باعث عمیق‌تر شدن آن می‌شود. در صورتی که بیمار امکان چنین کاری را ندارد، حتما باید زیر نواحی دچار زخم بالش‌های طبی بگذارد.

4 مرحله مراقبت‌ درمانی

دکتر طباطبایی با بیان این‌که متاسفانه با وجود تمام مراقبت‌ها، بعضی زخم‌های بستر قابل پیشگیری نیست و به هر حال ایجاد می‌شود، می‌گوید: مراقبت‌های درمانی‌ که در صورت ایجاد زخم بستر از بیمار انجام می‌شود چهار مرحله دارد که عبارت است از: کاهش فشار مداوم به یک قسمت از پوست مانند کتف‌ها، کمر، باسن، ساق و پاشنه پا، سپس برداشتن بافت‌های مرده زخم به‌روش جراحی پانسمان و پس از آن مرطوب نگه‌داشتن محیط زخم با پانسمان مرطوب و در آخر، از بین بردن و درمان عوامل عمیق‌کننده زخم مانند میکروب‌ها.

مراقبت‌های درمانی چگونه است؟

این متخصص پوست در پاسخ به این پرسش توضیح می‌دهد: برداشتن بافت‌های مرده زخم که باعث عفونت می‌شود با روش جراحی، به بهبود زخم کمک می‌کند. علاوه بر این، اگر در محل زخم آبسه ایجاد شده باشد، باید با برش در آن، محتویاتش را خارج کرد و یک «درن» که لوله باریکی است، داخل آن گذاشت تا ترشحات داخل آبسه بتدریج خارج شود. در مواردی انجام این اقدام‌ها در منزل ممکن نیست و باید در اتاق عمل انجام شود و تجویز طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از عفونت ثانویه ضروری است. به گفته این استاد دانشگاه، پانسمان زخم بستر باید مرطوب باشد و بعد از این‌که محیط‌ زخم با محصول «نرمال‌سالین» شسته شد، باید گازهای نیمه‌مرطوب (نه خیلی خشک نه خیلی مرطوب) روی زخم گذاشت و هر چهار تا شش ساعت یک بار آنها را تعویض کرد.

وقتی کارد به استخوان می‌رسد

به گفته دکتر طباطبایی، چنانچه زخم عمیق عفونی نشده باشد می‌‌توان از «آنزیم دبریدمان اتولیتیک» که بافت‌های مرده زخم را از بین می‌برد، استفاده کرد، ولی اگر زخم عفونی شده باشد، ابتدا باید عفونت، درمان و بعد این آنزیم‌ها استفاده شود.

او ادامه می‌دهد: بریدن هر روزه تمام بافت‌های مرده به روش جراحی لازم نیست و پزشک متخصص باید این کار را انجام دهد و بیشتر وقت‌ها ضروری است، این اقدام در اتاق عمل انجام گیرد. این متخصص پوست به نکته مهم دیگری نیز تاکید می‌کند: زخم بستر گاهی می‌تواند آن قدر شدید و عمیق شود که تا استخوان برسد و اگر این اتفاق بیفتد، یعنی مواقعی که زخم‌ عمیق باشد و بیش از دو تا چهارهفته از آن گذشته و استخوان بیمار هویدا باشد، باید از استخوان نمونه‌برداری و آزمایش شود.

بیمار بستری را دریابیم

دکتر طباطبایی در پایان به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کند: مهم‌ترین وظیفه افراد خانواده که از کادر پزشکی نیستند، جابه‌جایی بیمار به‌طور مداوم برای پیشگیری از ایجاد زخم بستر یا جلوگیری از پیشرفت و عمیق شدن زخم است و اگر این کار با علاقه و محبت انجام شود، به‌طوری که بیمار احساس مزاحم‌بودن نکند، بسیار باارزش خواهد بود.

زهرا‌سادات صفوی سهی / گروه سلامت