این خاک و آب، تشنه قانون است

بر اساس چه استانداردهایی وضع آب و خاک کشور بررسی می‌شود؟

برای پایش آب و خاک یا فاضلاب باید استانداردهای ملی داشته باشیم. شاخص و دستورالعمل‌ها هم دراین باره مهم است، چون حفظ محیط‌زیست عملکرد جمعی بین دستگاه‌های متعدد را می‌طلبد. قانون مدیریت پسماند کشور که سال 83 به تصویب رسیده، ده دستگاه و وزارتخانه مختلف را مسئول رسیدگی به موضوع پسماند کرده است.

بیشتر کدام وزارتخانه‌ها درگیر این بحث هستند؟

وزارت کشور که شهرداری‌ها زیر مجموعه آن است، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت و درمان و وزارت جهاد کشاورزی.

هماهنگ‌کردن این وزارتخانه‌ها با اهداف زیست‌محیطی کار مشکلی باید باشد.

درست است، به همین دلیل باید استاندارد ملی، شاخصه، ضابطه و آیین‌نامه داشته باشیم تا بتوانیم کارکرد همه این دستگاه‌ها را بر اساس یک معیار مشخص تنظیم کنیم.

در سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکنون برای تدوین این استانداردها چه کارهایی انجام شده است؟

در این اداره برای اولین بار بیش از 110 استاندارد، شاخصه و طبقه‌بندی منابع به شکل کامل تدوین شده و اکنون در کمیسیون زیربنایی دولت در حال تصویب است.

این استانداردها چطور تعریف شده است؟

برای نمونه اولین بار استاندارد آلودگی خاک را که 80 پارامتر دارد، به تصویب رساندیم. این استاندارد‌ها در کمیسیون زیربنایی دولت مصوب و به دستگاه‌ها ابلاغ شده به این ترتیب الان تکلیف دستگاه‌ها مشخص است و آنها می‌دانند باید چه شاخصه‌هایی را رعایت کرده و چگونه عمل کنند.

کدام وزارتخانه مسئولیت بیشتری در حفظ یا آلوده‌کردن خاک دارد؟

مهم‌ترین وزارتخانه، جهاد کشاورزی است که طبق لایحه جدید قانون خاک، مهم‌ترین مسئولیت را دارد. در بخش خاک‌های جنگی که عرصه‌های مهمی از غرب و جنوب کشور هستند هم وزارت دفاع مسئولیت‌های جدی دارد.

در کدام مناطق بیشترین خاک آلوده را داریم؟

ما چند نقطه حساس و بحرانی داریم. برای نمونه در جنوب و غرب کشور به دلیل جنگ نقاط آلوده مختلفی داریم یا معمولا در محل‌هایی که صنایع قدیمی وجود داشته خاک آلوده شده؛ برای نمونه نسل اول پتروشیمی در منطقه ماهشهر مقدار زیادی جیوه تولید می‌کرده و سبب آلودگی بخشی از خاک و آب منطقه شده است. مطالعاتی روی 11 استان مهم کشور انجام شده و نقاط بحرانی آنها از لحاظ آلودگی خاک و آب مشخص شده است.

لایحه جامع خاک در کشور اکنون در چه مرحله‌ای است؟

ما قانون جامع و روزآمدی در این خصوص نداشتیم، به همین دلیل برای اولین‌بار لایحه جامع خاک کشور را تهیه کرده و به مجلس دادیم و الان آماده است در کنار لایحه منابع طبیعی در صحن علنی مجلس به تصویب برسد.

کدام دستگاه‌ها در کشور بیشتر خاک را آلوده می‌کنند؟

اگر نگاه نقطه‌ای داشته باشیم معمولا صنایع در صورتی که درست عمل نکنند سبب آلوده‌شدن خاک می‌شوند. علاوه بر صنایع، شهرها که محل تجمع انسانی هستند هم به شکل نقطه‌ای خاک را آلوده می‌کنند، اما اگر بخواهیم به صورت عرصه‌ای به ماجرا نگاه کنیم می‌توان گفت بخش عمده‌ای از خاک کشور به دلیل مصرف نابجای کود شیمیایی و سموم آلوده می‌شود.

با تصویب قانون جامع خاک، عملکرد دستگاه‌ها به چه شکلی تغییر می‌کند؟

برای نمونه در بخش رفع آلودگی‌های مناطق جنگی کشور باید کارگروهی از سوی وزارت جهاد کشاورزی تعیین شود. این وزارتخانه به عنوان متولی خاک کشور باید با دستگاه‌هایی مانند سازمان محیط‌زیست، وزارتخانه‌های دفاع و امورخارجه برای برطرف‌شدن آلودگی خاک جلسه برگزار کرده و کار را تا حل‌شدن مشکل پیش ببرد، زیرا ممکن است این کار ده سال زمان ببرد.

چه عواملی سبب آلوده‌شدن خاک کشور می‌شود؟

فاضلاب و زه‌آب کشاورزی چون جریان دارد و حاوی سموم و کود‌های شیمیایی است، یکی از مهم‌ترین عوامل آلوده کننده خاک است. اکنون در جنوب و حریم تهران به دلیل استفاده چند دهه از فاضلاب تهران در بخش کشاورزی خاک آلوده شده است، چون فاضلاب حاوی فلزات سنگین است.

برای کاهش استفاده سموم و کودشیمیایی از سوی کشاورزان چه پیشنهادی دارید؟

مشخص است باید از ترکیب کودهای شیمیایی و زیستی مانند کمپوست استفاده کرد؛ زیرا کمپوست علاوه بر احیای خاک، مواد ارگانیک آن را نیز تامین می‌کند. از طرفی این روزها چون کشاورزان یارانه می‌گیرند مقدار زیادی سم استفاده کرده و بخش زیادی از خاک کشور را آلوده می‌کنند.

آلودگی خاک چقدر ماندگار است و برای رفع آلودگی از چه روش‌هایی می‌توان استفاده کرد؟

بخشی از این آلودگی در طبیعت به دلیل سیستم خود پالایی طبیعت از بین می‌رود، اما باید کاری کنیم که ابتدا خاک آلوده نشود و اگر شد با روش‌هایی که خود پالایی خاک را سرعت می‌بخشد، به پاک‌شدن خاک کمک کرد، برای نمونه استفاده از باکتری‌هایی که می‌توانند در تجزیه فلزات سنگین موثر باشند، مناسب است. برخی از این باکتری‌ها بومی کشور هستند. در برخی نقاط هم به دلیل وجود پالایشگاه‌ها، خاک به نفت آلوده شده است برای این مناطق باید باکتری‌های نفت خوار پیدا کرد. البته گیاهانی نیز هستند که به خود پالایی خاک کمک می‌کنند به همین دلیل باید از وجود آنها استفاده کرد. روش‌های دیگری مانند خنثی‌سازی شیمیایی یا جمع‌آوری خاک سطحی نیز وجود دارد.

می‌توانید بگویید چه مساحتی از خاک کشور آلوده است؟

به دلیل این‌که مطالعات ما هنوز به نتیجه نهایی نرسیده، اکنون آماری وجود ندارد، فقط 11 نقطه حساس در استان‌های تهران، البرز، قزوین، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، لرستان، خوزستان و اصفهان مشخص شده است. البته با تصویب‌شدن قانون جامع خاک می‌توان اعتبارات لازم برای تهیه، اطلس آلودگی خاک کشور را مشخص کرد.

درباره آلودگی آب چه کارهایی صورت گرفته است؟

منابع آب کشور محدود است به همین دلیل باید از آن به شکل کمی و کیفی صیانت کرد. ما در بخش استفاده از آب شرب اولین استاندارد منابع آب را تصویب و ابلاغ کردیم. برای فاضلاب و زه‌آب‌های کشاورزی هم استانداردهایی مشخص کرده‌ایم.

ماجرای مدیریت پسماند‌ها در کشور به کجا رسیده است؟

در بیش از ده کلانشهر و مرکز استان پایان دفن غیربهداشتی را داشته‌ایم، البته ده مرکز دیگر هم باید اضافه شود تا دفن بهداشتی پسماند در کل کشور تسری پیدا کند. اکنون بیش از 92 درصد پسماندهای کشور به صورت اصولی مدیریت می‌شود.

درباره دفن اصولی پسماندهای بیمارستانی چقدر موفق بوده‌ایم؟

مساله زباله‌های بیمارستانی به این شکل است که ابتدا باید کل بیمارستان‌ها مطابق با برنامه‌ای که وزارت بهداشت مشخص کرده مجهز به اتوکلاو شوند که اکنون 85 درصد بیمارستان‌ها به اتوکلاو مجهز شده‌اند، ولی این آمار باید به 100 درصد برسد. علاوه بر این باید مراکزی داشته باشیم برای امحای آن قسمت از زباله‌های بیمارستانی که در اتوکلاو‌ها امحا نمی‌شوند.

برای امحای پسماندهای خطرآفرین مانند سموم تاریخ مصرف گذشته چه کارهایی انجام شده است؟

اکنون در سه یا چهار نقطه از کشور مانند استان اصفهان و مرکزی، مراکزی در حال تاسیس است. برای نمونه در اصفهان قرار است 24 خط برای امحای این پسماندها تاسیس شود تا زباله‌هایی مانند سموم تاریخ گذشته، روغن‌هایی که در ترانسفورماتور‌ها استفاده می‌شود یا بخشی از ضایعات نفتی و پزشکی در این مراکز امحا شود.

این خط‌های ویژه از چه زمانی شروع به کار می‌کنند؟

اکنون 16 کانتینر از تجهیزات به اصفهان رسیده و پنج دستگاه زباله‌سوز در حال نصب است. این فعالیت با مشارکت بخش خصوصی و یک شرکت اروپایی انجام می‌شود.

قرار است زباله‌های ویژه همه استان‌ها برای امحا به این مرکز منتقل شود؟

بله، ولی فشار فقط روی این مرکز نیست چون در چند استان دیگر هم اقداماتی صورت گرفته، برای مثال در بندر ماهشهر اولین سلول دفن بهداشتی راه‌‌اندازی شده است.

چرا تاکنون تفکیک از مبدا در کشورمان جا نیفتاده است؟

یک طرف این ماجرا شهروندان هستند که یکسری وظایف داشته و باید احساس مسئولیت کنند. این کار زمانبر است و به فرهنگسازی نیاز دارد. علاوه بر این باید جریان حقوقی نیز وجود داشته باشد. کشورهایی که برای تفیکیک‌نکردن زباله جریمه در نظر گرفته‌اند، خیلی موفق بوده‌اند. بنابراین باید به همان اندازه که خانواده‌هایی که زباله‌های خود را تفکیک می‌کنند تشویق می‌شوند، برای خانواده‌هایی که این کار را انجام نمی‌دهند جریمه یا عوارض بیشتر در نظر گرفت؛ برای نمونه در اوزاکای ژاپن یا زوریخ شهروندان مکلفند زباله‌های خود را در کیسه‌های مخصوص بریزند و چنانچه پسماند خشک و ویژه را قاطی کنند، جریمه می‌شوند. در یکی از شهرهای انگلستان هم اگر شهروندی در سطل زباله آجر بیندازند تا صد پوند جریمه می‌شود.

شهرداری‌ها در این بین چه وظایفی دارند؟

شهرداری‌ها باید به جایگاهی برسند که بتوانند نیازهای شهروندان را بموقع پوشش بدهند؛ یعنی شهروندی که زباله‌ها را تفکیک می‌کند نباید شرایط به گونه‌ای باشد که او مجبور شود زباله‌ها را به مدت زیادی در خانه‌اش نگه دارد.

ماجرای فروش خاک کشورمان به کشورهای همسایه

با این‌که گهگاهی نمایندگان مجلس از فروش خاک کشورمان به کشورهای همسایه حرف می‌زنند، اما مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌‌زیست ادعا می‌کند تا به حال مستندات قابل توجهی در این باره ارائه نشده است. او ادامه می‌دهد: دو سال پیش این موضوع مطرح شد و ما در ارتباط با بحث فروش خاک کشور لایحه و ضابطه‌های سختگیرانه‌ای تنظیم کردیم. به همین دلیل شرایط برای فروش خاک کشور اصلا مهیا نیست.

پورسخا ادامه می‌دهد: علاوه براین، نامه‌ای از سوی سازمان محیط‌زیست به وزارت جهاد کشاورزی نوشته شد تا مراقبت‌های لازم انجام شود. نامه‌ای هم به گمرک نوشتیم تا مانع خروج خاک از کشورمان شویم.

به گفته مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌‌زیست، در لایحه جدید خاک به ماجرای فروش خاک توجه شده است. او عنوان می‌کند: استنباط شخصی من این است که تاکنون هیچ منبعی با مستندات کافی مشخص نکرده که خاک کشور فروخته می‌شود، البته ممکن است به شکل قاچاق خاک از کشور خارج شود، ولی باید توجه کرد که خاک را با مقدار کم نمی‌توان قاچاق کرد.

یکی از سرمایه‌های مهم کشورمان خاک است و باید توجه داشت که برخی استان‌های جنوبی کشورمان با کمبود خاک زراعی روبه‌رو هستند، زیرا در این مناطق خاک‌زایی درست انجام نمی‌شود. با این حال پورسخا تاکید می‌کند، مسئول حفظ خاک کشور جهاد کشاورزی است و مسئولان کشور در این وزارتخانه باید مراقب فروش خاک کشور باشند. او می‌افزاید: طبق قانون، خارج‌کردن هر خاکی از کشور چه زراعی باشد یا پتانسیل این را داشته باشد که در آینده مورد استفاده قرار بگیرد، ممنوع است.

مهدی آیینی ‌/ ‌گروه جامعه