خفتگان دور از آغوش وطن

مشاهیر بسیاری که همگی ایرانی بودند، امروزه از خاک مادری دور هستند و در جایی دیگر آرام گرفته‌اند، اما سبک زندگی، هنر، فرهنگ و آثارشان همواره نشانه‌ای است آشکار بر ایرانی بودنشان.

در این شماره به زندگی‌نامه و شرح 9 نفر از مشاهیری که دور از آغوش وطن خفته‌اند، پرداخته می‌شود.

نظامی ـ جمهوری آذربایجان

جمال‌الدین ابومحمد ، متخلص به نظامی، به پیشوای داستان سرایی در ادب فارسی شناخته می‌شود.

مهم‌ترین اثر نظامی خمسه یا پنج گنج است که شاهکاری در داستانسرایی ایرانی محسوب می‌شود. مقبره نظامی در شهر گنجه آذربایجان قرار دارد.

این مقبره در قرن دوازدهم ساخته شد و یک‌بار سال 1991 بازسازی شد. بنای این مقبره هشت ضلعی با ارتفاعی‌20‌متری است که با طرحی از امام‌قلی‌اف معمار آذربایجانی ساخته شده است.

متاسفانه در این بنا بجز چند ردیف کاشی که ابیاتی از نظامی روی آن نگاشته شده، اثری از معماری ایرانی وجود ندارد.

جمهوری آذربایجان چند سالی است‌ قصد تحریف هویت نظامی را دارد و وی را شاعر بزرگ آذربایجانی لقب داده‌اند.

این در حالی است که نظامی تمام اشعارش به زبان فارسی است و بر طبق منابع حتی به زبان ترکی صحبت نمی‌کرده است.

مولانا ـ ترکیه

جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولانا از مشاهیر نامدار ایرانی است. اهمیت مولانا در فراتر رفتن از مرزهای قومی و ملی است به طوری که او نه‌تنها در میان فارسی زبانان و مسلمانان که در میان سایر ملل جهان نیز شهرت فراوانی دارد.

طبق آمارها سال 2007 مولانا به عنوان محبوب‌ترین شاعر در آمریکا معرفی شده است. مقبره مولانا در شهر قونیه ترکیه قرار دارد.

معماری این مقبره متعلق به دوران سلجوقی است، اما در طول حکومت عثمانی‌ها بر قونیه، بخش‌هایی به آن افزوده شده است.

برج مخروطی شکل این بنا که با کاشی‌های سبز و فیروزه‌ای تزئین شده از زیباترین بخش‌های ساختمان است که به گنبد سبز شناخته می‌شود.

مزار مولانا در کنار مزار پدرش قرار دارد و عمامه‌هایی بزرگ روی آنها قرار دارد که نماد اقتدار و نفوذ معنوی است. کسانی که به زیارت مولانا می‌روند، می‌توانند از مزار شمس تبریزی نیز بازدید کنند.

ناصرخسرو ـ افغانستان

ابومعین ناصر، ملقب به ناصرخسرو از حکیمان و شاعران بزرگ فارسی زبان است.

ناصرخسرو از جهانگردان معروف ایرانی است و کتاب سفرنامه او که شرح مسافرت هفت‌ساله‌اش است، یکی از منابع مهم جغرافیای تاریخی محسوب می‌شود.

مقبره ناصرخسرو در دره یمگان در ولایت بدخشان افغانستان قرار دارد. ناصرخسرو در اواخر عمر این دره را به عنوان پناهگاه خود برگزید و 25 سال پایانی عمرش را در آنجا مشغول نگارش اشعار و آثار گرانبهایش بود.

ساختمان این آرامگاه ساده و کوچک و فاقد عناصر معماری فاخر است البته ناگفته نماند ‌آرامگاه ناصرخسرو در حال حاضر در شرایط بسیار نامساعدی قرار دارد.

سنگ قبر مزار شکسته شده و تاکنون مرمت نشده است. سال 1384 این مقبره سرقت شد و برخی از اشیای تاریخی آن از دست رفت.

علاوه بر سرقت، عوامل طبیعی نیز مقبره را مورد فرسایش قرار داده و خطر لغزش و ریزش آن وجود دارد.

سنایی ـ افغانستان

ابوالمجد بن آدم سنایی، معروف به حکیم سنایی از شاعران نامی در قصیده‌گویی و مثنوی‌سرایی در زبان فارسی است.

سنایی در غزنی به دنیا آمد. در دوران جوانی به سفر روی آورد و از شهرهای بلخ، سرخس، هرات و نیشابور دیدن کرد. وی در میانسالی به غزنی بازگشت و تا پایان عمر در این شهر باقی ماند.

سنایی برای نخستین بار توانست مفاهیم و مضامین بلند عرفانی و اخلاقی را به شعر فارسی وارد کند و به این دلیل بر مولانا نیز تاثیر داشت.

آرامگاه سنایی در غرب شهر غزنی قرار دارد. بنای این مقبره قدمتی 50 ساله دارد و فاقد ارزش معماری و هنری است.

با توجه به این‌که آرامگاه سنایی بازدیدکنندگان بسیاری از بخش‌های مختلف افغانستان و کشورهای همسایه دارد، مسئولان شهر غزنی قصد تخریب و دوباره سازی این مقبره را براساس سبک معماری تیموری و مطابق با شان شاعر دارند.

سهروردی ـ سوریه

شهاب‌الدین یحیی سهروردی، ملقب به شیخ اشراق از فیلسوفان صاحب مکتب ایرانی است.

سهروردی علاقه بسیاری به سفر داشته و پس از سفر به نقاط مختلف ایران، عازم شام (سوریه) شده است.

او در سفری از دمشق به حلب با ملک ظاهر پسر صلاح‌الدین ایوبی آشنا شد و به خواست وی در حلب ساکن شد.

بعدها صلاح‌الدین به جرم الحاد، سهروردی را به زندان انداخت و او در سی‌و‌هشت‌سالگی در زندان درگذشت.

مقبره سهروردی در شمال غربی میدان باب الفرج، در داخل مسجد جامع سهروردی قرار گرفته است.

 این مسجد بسیار کوچک است و متاسفانه به‌ آن رسیدگی نمی‌شود. در داخل شبستان و در سمت چپ آن مزار شیخ اشراق قرار گرفته که سنگ قبر کوچکی دارد و بر بالای آن شرح مختصری از زندگی این فیلسوف ایرانی نوشته شده است.

خواجه عبدالله انصاری ـ افغانستان

خواجه عبدالله انصاری معروف به پیر هرات از عارفان و شاعران سده پنجم هجری است. خواجه مریدان بسیاری داشت و لقب شیخ‌الاسلامی کسب کرده بود.

از مهم ترین آثار او می‌توان به مناجات‌نامه، رساله دل و جان و طبقات‌الصوفیه اشاره کرد. مقبره خواجه عبدالله در محله گذرگاه یا به اصطلاح محلی‌ها گازرگاه در شمال شهر هرات افغانستان قرار دارد.

علت نامگذاری این محله به گذرگاه را حضور صدها تن از مردمی می‌دانند که روزانه برای زیارت از مرقد پیر هرات به این محله می‌آیند. معماری این بنا به طور کلی به سبک تیموری است.

در ساخت پیشگاه جناح شرقی ایوانی بلند ساخته شده که بر شکوه و منزلت بنا می‌افزاید. مقبره خواجه عبدالله یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی شهر هرات محسوب می‌شود که علاوه بر عارفان و دوستداران پیر هرات، گردشگران خارجی را نیز به خود جذب می‌کند.

ابوسعید ابوالخیر ـ ترکمنستان

ابوسعید فضل‌الله، مشهور به ابوسعید ابوالخیر از عارفان و شاعران خاص ایرانی است. نام او به دلیل مقام و منزلت بالایی که در عرفان کسب کرده بود، در کنار حلاج، بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی قرار می‌گیرد.

آرامگاه ابوسعید ابوالخیر در حومه شهرک مهنه، در 130‌کیلومتری جنوب شرقی ترکمنستان و در نزدیکی مرز ایران قرار گرفته است.

بنای آرامگاه به سبک سلجوقی و اسلامی است. به علت قدمت بالای ساختمان (1049 میلادی) و موقعیت جغرافیایی نامساعد منطقه که بیابانی است، بخش بیرونی این بنا در حال فرو ریختن است. مردم ترکمن علاقه خاصی به این عارف بزرگ دارند و او را «منه بابا» می‌خوانند.

مزار ابوسعید ابوالخیر به عنوان یکی از زیارتگاه‌های مهم ترکمنستان شناخته می‌شود و روزانه بازدیدکنندگان بسیاری را پذیراست.

رودکی ـ تاجیکستان

ابوعبدالله جعفر، متخلص به رودکی استاد شاعران فارسی زبان است. رودکی نخستین شاعری است که به زبان فارسی شعر گفته و از این رو به پدر شعر فارسی معروف است.

رودکی را همچنین مبتکر قالب شعری رباعی می‌دانند. مقبره پدر شعر فارسی در روستای زادگاهش
«پنج رود» در شمال تاجیکستان قرار دارد.

مزار رودکی تا سال 1958 میلادی ناشناخته بود. در این سال صدرالدین عینی و پروفسور روس میخائیل گراسیمف توانستند محل مزار را پیدا کنند.

در همان سال مقبره‌ای شبیه به آرامگاه عطار به مساحت 50 مترمربع در داخل باغی مصفا برای رودکی ساختند. این بقعه تاکنون دو بار در سال‌های 1999 و 2007 مرمت شده است.

از سال 2002 هر ساله 22 سپتامبر، روز رودکی مراسم گرامیداشت این شاعر در آرامگاهش برگزار می‌شود.

ابوریحان بیرونی ـ افغانستان

ابوریحان بیرونی از دانشمندان بزرگ ایرانی است که در علوم ریاضی، ستاره‌شناسی، تاریخ، تنظیم تقویم و انسان‌شناسی از پیشگامان بوده است.

ابوریحان را پدر انسان‌شناسی می‌دانند و لقب «استاد جاوید» به او داده‌اند. مزار این دانشمند بزرگ در باغ البیرونی در دو کیلومتری جنوب شرق شهر کنونی غزنی افغانستان قرار دارد.

این مزار مدت‌ها نامعلوم بود و سال‌52 کشف گردید. مزار ابوریحان قبری ساده است بدون هیچ گونه ساختمان یا مقبره‌ای.

متاسفانه ‌طی‌سال‌ها هیچ توجهی به مزار این دانشمند بزرگ نشد و حتی سنگ قبری که براساس آن توانستند مزار ابوریحان را پیدا کنند نیز به سرقت رفت. مسئولان افغان از بازسازی این باغ و ساختن مقبره‌ای درخور خبر داده‌اند.

آیسا اسدی - ضمیمه چمدان