برنامه زنده به نیاز مخاطب پاسخ می‌دهد

یک برنامه زنده تلویزیونی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

ابتدا اگر معنی واژه زنده را تعریف کنم متوجه خواهیم شد این کلمه مناسب بسیاری از برنامه‌هایی که این عنوان را به همراه دارند، نیست؛ چراکه گاهی ما یک گزارش ورزشی یا خبر سیاسی را برای بیننده در لحظه پخش می‌کنیم، اما به نظرم واژه هم اکنون یا همزمان برای این برنامه‌ها مناسب‌تر باشد، زیرا معتقدم کلمه زنده بیشتر شامل برنامه‌هایی می‌شود که از قبل همه عناصر آن چیده شده تا پاسخ مناسبی برای نیازهای مخاطب داشته باشیم.

برنامه زنده چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر برنامه‌های تلویزیون جدا می‌کند؟

برنامه زنده باید علاوه بر به روز بودن، پاسخگوی پرسش‌های ‌مخاطب نیز باشد. به همین دلیل گاهی فکر می‌کنم واژه زنده شامل یک مسابقه ورزشی نمی‌شود و این کلمه نباید برای همه برنامه‌ها به صورت یکسان به کار رود؛ بنابراین کلمه هم‌اکنون برای گفت‌وگوهای سیاسی و ورزشی مناسب‌تر است. تمایل بیشتر یک برنامه زنده به سمت تفسیر و تحلیل موضوعاتی است که دغدغه روز مخاطب است. برنامه‌های زنده این چنینی یکی از انواع مرسوم در بیشتر شبکه‌های تلویزیونی دنیاست و کشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست و همان‌طور که می‌دانید ابتدای ایجاد تلویزیون همه برنامه‌های آن زنده بوده حتی تله‌تئاترها هم در لحظه اجرا می‌شدند، اما برنامه‌های زنده در تلویزیون‌های دیگر کشورها تفاوت‌های بسیاری با برنامه‌سازی در کشور ما دارد. در برنامه زنده ممکن است ناخواسته حرفی زده یا موضوعی به تصویر کشیده شود که خط قرمز محسوب می‌شود که در ذات برنامه زنده چنین مساله‌ای نهفته است. برنامه زنده با رعایت معیارها و موازین تعریف شده در دل خود حس تعلیق هم دارد و این امتیاز بزرگ برنامه زنده است. یعنی مخاطب می‌داند آنچه به تماشا نشسته از پیش تعیین شده نیست و این جذابیت برنامه را بالا می‌برد. مثلا بخش عمده «رادیو هفت» تولیدی است، اما سازندگان این برنامه بخوبی دریافته‌اند حضور یک مجری در استودیوی محدود اما به صورت زنده، حس بهتری به مخاطب القا خواهد کرد. برنامه زنده می‌تواند به پرسش‌های عمیق مخاطب پاسخ دهد اگر فکر و تمرکز کافی داشته باشد. گاهی دیده‌ایم فردی مجری یک برنامه تخصصی می‌شود که توانایی و اطلاعات کافی نداشته و قابلیت لذت بردن را از مخاطب می‌گیرد.

ساختار تولید یک برنامه زنده چقدر در جذاب‌شدن آن تأثیرگذار است؟

هر کاری که در زمینه هنر و برنامه‌سازی انجام می‌دهیم باید ویژگی‌های خاص خود را داشته باشد درست است که برخی نشانه‌ها و عناصر در یک برنامه زنده همیشگی است؛ اما فرم ارائه آن عناصر، برنامه را جذاب می‌کند. فرض کنید با یک دکور ساده، انتخاب یک مجری خوب، حفظ‌کردن ریتم برنامه به طرق متفاوت می‌توان برنامه‌ای خاص را به تصویر کشید.

یک برنامه زنده باید در فرم و ارائه موضوع با دوره‌های قبل تفاوت داشته باشد. مثلا ما دکور برنامه دو قدم مانده به صبح و نشان‌های تصویری آن را در شب‌های مختلف تغییر می‌دادیم تا از تکرار دوری کرده باشیم.

چه عناصری مانع تکرار و دورشدن برنامه زنده از جذابیت می‌شود؟

برخی ویژگی‌های دو قدم مانده به صبح موفقیت بیشتری برای آن به همراه آورد و به نظرم حفظ تنوع، ریتم، تغییر عناصر، افراد و... در این موفقیت تاثیرگذار بود. دو قدم مانده به صبح، تنوع موضوع داشت و شاید نخستین برنامه‌ تلویزیونی بود که به گرافیک، نقاشی، معماری و شعر می‌پرداخت.

کارشناسان برنامه افرادی بودند که تخصص و دغدغه داشتند و مهمانان از اقشار فرهیخته جامعه انتخاب می‌شدند؛ مثلا فردی مانند فریدون جیرانی دغدغه سینما دارد و محمد رحمانیان با تئاتر زندگی می‌کند و شادمهر راستین معماری را خوب می‌فهمد یا افشین شاهرودی سال‌هاست در زمینه عکاسی کار می‌کند. دو قدم مانده به صبح از تکلف دوری می‌کرد و صالح علا به‌عنوان مجری اصلی برنامه، شیوه و سبک صحبت کردنش را از نوع متکلف و سنتی بیرون آورده و با مخاطب ادیبانه حرف نمی‌زد.

لحن کلام در اجرای برنامه‌های زنده چقدر تعیین‌کننده است؟

ایجاد فضایی صمیمی در یک گفت‌وگوی دو الی سه نفری می‌تواند جذابیت بیشتری ایجاد کند و لحن کلام و استفاده از واژه‌های ساده فضای سنگین برنامه را از میان می‌برد. من همیشه قبل از شروع برنامه به مهمانان می‌گفتم فکر کنید دو دوست هستید که در یک جای خوش و آب و هوا نشسته‌‌اید و درباره موضوع مورد علاقه خودتان صحبت می‌کنید. صمیمانه صحبت کردن در عین تخصص داشتن و در جریان اتفاق‌های روز بودن سبب افزایش کیفیت برنامه می‌شود و در ادامه همراهی مخاطب را به دنبال خواهد داشت.

موسیقی، افکت و... چه تاثیری در پویایی یک برنامه زنده دارد؟

توجه به جزئیات تأثیر زیادی دارد. به عنوان مثال ما هنگام تولید دو قدم مانده به صبح با دیگر اعضای گروه مدام فکر کردیم مثلا در میان برنامه چه بخشی را پخش کنیم. سراغ موسیقی رفتیم، اما نه هر موسیقی بلکه نماآهنگ‌هایی که شاید کمتر از تلویزیون پخش شده‌اند یا گزارش‌ها و وله‌هایی ارائه کردیم که کمتر تکرار در آنها دیده می‌شد و به نظرم یک برنامه زنده پرمخاطب باید جزئیات بسیاری را رعایت کند. دو قدم مانده به صبح آگاهی، تنوع موضوع و دکور داشت و آدم‌های متخصص در آن صمیمانه حرف می‌زدند و بخش عمده آن به مسائل روز جامعه می‌پرداخت و حضور فردی مانند صالح‌علاء به فضای آن برنامه تشخص شاعرانه و صمیمی می‌داد. این برنامه آگاهی‌بخشی می‌کرد و مردم معتقدند از آن چیز یاد می‌گیرند یا برنامه رادیو هفت با آن که برنامه ساده‌ای به نظر می‌آید تنوع خاصی دارد. این تنوع در گفت‌وگوها بخوبی دیده می‌شود. در ضمن آقای ضابطیان شیوه خاصی در اجرا و گفت‌وگو دارد، مثلا گفت‌وگوی او با یک کودک چنان جذاب است که می‌تواند برای ساعت‌ها به بیننده آرامش و شادی دهد. تنوع موسیقایی که در این برنامه حفظ شده نیز بسیار تامل‌برانگیز است. به نظرم یک برنامه زنده مناسب و قابل قبول باید درک کند مخاطب به چه حس و حال و محتوایی نیاز دارد و اگر یادتان باشد برنامه مردم ایران سلام هم در دوره‌ای این کار را می‌کرد و بسیاری از مخاطبانش تا قبل از دیدن آن از خانه خارج نمی‌شدند.

ویژگی‌های مدیر تولید یک برنامه زنده با برنامه‌های تولیدی چه تفاوت‌هایی دارد؟

بخشی از کیفیت برنامه زنده به سیاستگذاران سیما مربوط می‌شود و من بسیار فرد خوشبختی بودم که در دوره آقای دکتر پورحسین این برنامه را روی آنتن بردم. متولیان شبکه چهار نگاه باز و اندیشمندی داشتند که با تامل به مسائل می‌نگریستند. گاهی در آنتن زنده حرف‌هایی زده می‌شود که با نگاه حاکم بر جامعه تفاوت دارد؛ اما مدیران نباید بترسند. ما با طرح متفاوت و حتی گاهی متناقض موضوعات مختلف می‌توانیم در رشد و آگاهی مخاطب تاثیر بگذاریم و از طریق ارائه این حرف‌های متضاد می‌توانیم برنامه جذابی بسازیم. مردم ما در طول تاریخ نشان دادند حرف درست را از نادرست تشخیص می‌دهند. سازمان اگر می‌خواهد مخاطب داشته باشد باید حرف‌های درستی را که شبکه‌های خارجی می‌زنند خودش بیان کند.

مطمئن باشید طرح دیدگاه‌های متضاد با طرز فکر حاکم در جامعه سبب روشن شدن مسائل و نقاط تاریک و مبهم دیدگاه‌های مردم می‌شود. ما بسیار نیازمند اعتماد مردم به تلویزیون هستیم. مردم ما برای دریافت اطلاعات کامل درباره یک موضوع نباید شبکه‌های خبری ماهواره‌ای را نگاه کنند.

این را دولتمردان و مدیران کلان کشور هم می‌دانند، چراکه دیگر دوران دیوار کشیدن تمام شده است و البته تلویزیون جای حضور افراد معاند که با اصل نظام مشکل دارند، نیست؛ اما دیوار کشیدن در مقابل دیدگاه‌های مختلف سبب می‌شود در برقراری ارتباط دچار مشکل شود، بنابراین باید به شعور مخاطب اعتماد کرد. معتقدم تلویزیون ما اخلاقی‌ترین رسانه دنیاست، اما نباید نگاه بسته‌ای داشته باشیم.

کدام مشکل در تولید برنامه زنده بیشتر دغدغه شما بوده است؟

مشکلاتی در تولید یک برنامه زنده وجود دارد چرا باید همیشه این مشکلات را داشته باشم و هیچ‌‌گاه حل نشود؟ کارهای دست‌و پا گیر اداری و کمبود استودیو یکی از مشکلات اساسی برنامه‌های زنده است و این که انتخاب عوامل پشت برنامه زنده معمولا از اختیار تهیه‌کننده خارج است. تلویزیون بهتر است بپذیرد تهیه‌کننده برنامه‌های تلویزیونی عموما افراد کاربلد و خلاقی هستند یا حداقل رزومه آنها چنین چیزی را اثبات می‌کند.

درست است که سیاست‌ها را سازمان تعیین می‌کند، اما تهیه‌کننده اصلی‌ترین فرد در تولید یک برنامه بوده و باید در انتخاب موارد و عناصری که در زیباشناسی برنامه تاثیر می‌گذارد، دخیل باشد.

باز گذاشتن دست تهیه‌کننده برای انتخاب ضروری است و همیشه کمترین بودجه را به برنامه‌های زنده می‌دهند که این درد بزرگی است و بسیاری از برنامه‌های خوب تلویزیون فقط به توانایی فرد تهیه‌کننده و نویسنده مربوط می‌شود.

مریم احمدی