تنگناهای مکانیزه کردن کشت برنج

در حالی که می‌توان با توسعه مکانیزاسیون، این رنج و سختی را به شیرینی کاشت و برداشت بی‌زحمت محصول تبدیل کرد و اشتیاق کار را دوباره به نسل جوان شالیکار برگرداند،‌ روشی که گرچه کلید آن سال‌هاست در کشور زده شده، اما به دلیل وجود موانع متعدد از پیشرفت کندی برخوردار است.

کاهش سختی کار، صرفه‌جویی در وقت و انجام بموقع عملیات کشاورزی، افزایش محصول، افزایش بهره‌وری از نیروهای کارگری و کاهش هزینه‌های تولید، از مهم‌ترین مزایای کشت مکانیزه برنج است، طوری که تا حدود 50 درصد هزینه‌های جاری کشت برنج را نسبت به روش سنتی کاهش می‌دهد.

این در حالی است که موانعی همچون خرده مالکیت، روند کند اجرای طرح تجهیز و یکپارچه‌سازی شالیزارها، کمبود بانک‌های نشا با توجه به نیاز موجود و گران بودن و کمبود فناوری‌های بومی تولید ماشین‌آلات کشاورزی مرتبط با برنج سد راه توسعه مکانیزاسیون برنج شده است.

مکانیزه شدن 12 درصد اراضی مازندران

مکانیزاسیون برنج که تقریبا از سال 74 در کشور آغاز شد، در ابتدا پیشرفت چندانی نداشت،‌ اما طی سال‌های اخیر و با تلاش و برنامه‌ریزی سازمان جهاد کشاورزی و رغبت بیشتر کشاورزان، روند رو به رشدی یافته است. هرچند این رشد هنوز به حدی نرسیده است که بتوان ادعا کرد اکنون کشت برنج به روش مکانیزاسیون انجام می‌شود.

یک کارشناس مسئول برنج جهاد کشاورزی استان مازندران با بیان این‌که با توجه به سیاست‌های جهاد کشاورزی مبنی بر حفظ تولید و کم کردن هزینه‌های آن و همچنین به دلیل فواید متعدد استفاده از روش مکانیزه در شالیکاری، چاره‌ای جز توسعه مکانیزاسیون و افزایش محصول در واحد سطح نداریم، به جام‌جم می‌گوید: برای اجرای این طرح در سال‌های اخیر از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان، اعتبارات خوبی تخصیص داده شده و در کنار برگزاری کلاس‌های آموزشی، تسهیلات ویژه‌ای نیز به شالیکاران برای خرید ماشین‌آلات پرداخت شده است که این نوع حمایت‌ها موجب رشد مکانیزاسیون برنج در سال‌های اخیر شده است.

ابراهیم قربان‌نژاد با بیان این‌که بخشی از روش مکانیزاسیون برنج، به نشاکاری در بانک‌های نشا برمی‌گردد که بذر برنج را سبز و آماده (نشاکاری) کرده و برای کشت به شالیکاران تحویل می‌دهند، با ارائه آماری در این زمینه می‌افزاید: نشا مکانیزه از 5000 هکتار در سال 85 به حدود 35 هزار و 570 هکتار در سال 91 افزایش یافته است که پیش‌بینی می‌شود این میزان امسال به 50 هزار هکتار برسد.

به گفته وی، بانک‌های نشا طی سال‌های اخیر مورد حمایت قرار گرفته است به طوری که در سال 89 اولین بانک نشا کشور در استان مازندران افتتاح شد و اکنون بیش از 110 واحد بانک نشا در سطح استان مشغول فعالیت است.

قربان‌نژاد با بیان این‌که همه اراضی شالی استان مستعد، کاشت و برداشت به روش مکانیزه نیست، به موانع پیش‌رو توسعه مکانیزاسیون برنج و علل کندی اجرای طرح اشاره می‌کند و می‌افزاید: آبگیر و باتلاقی بودن برخی اراضی، کوچک بودن بیشتر شالیزارها، مقاومت شالیکاران در مقابل تغییر فرهنگ کار به روش سنتی و گرانی ماشین‌آلات و تجهیزات، از جمله عواملی است که موجب کندی پیشرفت طرح مکانیزاسیون می‌شود.

فواید مکانیزاسیون برنج

این کارشناس مسئول برنج جهاد کشاورزی استان مازندران در عین حال درخصوص فواید کاشت و برداشت مکانیزه برنج، به مزایای این روش در بخش خزانه‌گیری اشاره می‌کند و می‌گوید: استفاده از روش مکانیزاسیون برای تهیه خزانه، بذر مصرفی را از میانگین 60 کیلو در روش سنتی، به 35 تا 40 کیلو و سطح خزانه‌گیری را نیز از 250 تا 300 متر مربع به 50 مترمربع کاهش می‌دهد.

قربان‌نژاد با بیان این‌که نشاکاری به روش مکانیزه نیز حدود پنج تا 10 روز زودتر از نشا‌کاری به روش سنتی آماده می‌شود، می‌افزاید: این در حالی است که در روش سنتی و هنگام کندن و انتقال نشا‌ها به زمین اصلی، ریشه‌، ساقه و برگ‌ها صدمه دیده و هنگام نشا نیز ریشه‌ها حالت انحنا پیدا می‌کند که همین امر موجب پوسیدگی از محل انحنا و وارد شدن خسارت به برنج می‌شود، در حالی‌که این مشکلات در روش مکانیزه وجود ندارد.

زیرساخت‌ها باید فراهم شود

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گیلان نیز با اعلام این‌که ‌اکنون 27 واحد بانک نشا در استان ایجاد شده است، به ایسنا می‌گوید: کشت مکانیزه در شالیزارهایی صورت می‌گیرد که طرح تجهیز، تسطیح و یکپارچه‌سازی در این مزارع انجام شده باشد.

ایرج بنیادی دلایل فراگیر نبودن کشت مکانیزه در استان را شامل تامین آورده شخصی کشاورزان و شرکت‌های خدمات مکانیزاسیون، کمبود تسهیلات بانکی و کمبود ماشین‌آلات کشاورزی عنوان می‌کند.

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز با بیان این‌که سال گذشته 40 درصد عملیات زراعی تولید برنج در گیلان ماشینی انجام شد، می‌گوید: تا پایان برنامه پنجم توسعه، تولید ماشینی برنج در گیلان باید به 60 درصد برسد که هنوز تا رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده فاصله داریم.

علیرضا شعبان‌نژاد با بیان این‌که 63 درصد از 237 هزار هکتار شالیزار گیلان معادل 150 هزار هکتار، قابلیت تولید مکانیزه برنج را دارد، می‌افزاید: البته استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی مستلزم فراهم کردن بسترها و ایجاد زیرساخت‌های لازم در تمام مراحل تولید برنج است.

خرده مالکیت، بزرگ‌ترین مانع مکانیزاسیون

در همین حال عضو هیات مدیره انجمن برنج ایران با تاکید بر این‌که بخش قابل توجهی از مکانیزاسیون بخش کشاورزی از سوی تسهیلات تامین می‌شود و دست یافتن به این تسهیلات نیز روند طولانی را سپری می‌کند، می‌گوید: این تسهیلات باید با بهره کمتر و تحت عنوان یارانه به بخش کشاورزی پرداخت ‌شود.

بهرام عابدیان با اعلام این‌که در برخی موارد زمان رسیدن یک کشاورز به ماشین‌آلات به دلیل در نوبت قرار گرفتن دو یا سه سال طول می‌کشد، می‌افزاید: در تمام موارد هم بانک‌ها ضامن، وثیقه و ضمانت از کشاورز می‌خواهند که وی باید تامین کند.

وی با بیان این‌که در مازندران و گیلان که قطب تولید برنج به شمار می‌روند، یک محدودیت جدی در اراضی وجود دارد، یادآور می‌شود: متوسط مالکیت بهره‌برداری از زمین برای هر کشاورز هفت دهم هکتار است و این یعنی این‌که کشاورزان برنجکار این دو استان به طور متوسط نفری یک هکتار زمین هم در اختیار ندارند.

این عضو هیات مدیره برنج ایران خاطرنشان می‌کند: بنابراین مشکل مالکیت محدود از بزرگ‌ترین مشکلات حوزه برنج است و این موجب می‌شود که کشاورزان برای خرید ماشین‌آلات وارد نشوند.

فاطمه مرادزاده - گروه ایران