کلاهبرداری‌ ماهواره‌ای

با وجود آن‌که مسئولان، پزشکان و متخصصان داخلی در مورد استفاده نکردن از آنچه در ماهواره تبلیغ می‌شود، هشدار می‌دهند، اما همچنان این‌گونه تبلیغات به خانه‌ها راه می‌یابد و بسیاری را وسوسه می‌کند حداقل یک‌بار کالایی را امتحان کنند. در این میان هیچ‌کس راضی‌تر از فروشندگان این محصولات نیستند. وقتی به‌عنوان مشتری با فروشنده یکی از دستگاه‌های برجسته کردن گونه تماس می‌گیریم، توضیح می‌دهد بعد از حدود یک ماه تبلیغات در شبکه ماهواره 1700 دستگاه فروخته است. او برای مفید معرفی کردن دستگاه‌هایش می‌گوید: «حتما مردم راضی بودند که بازهم تماس می‌گیرند و سفارش می‌دهند.» شماره تلفن این فروشنده با 919 شروع می‌شود و مکان مشخصی را برای خرید کالایش معرفی نمی‌کند بلکه در صورت سفارش و پرداخت پول، دستگاه را با پیک برای مشتری می‌فرستد.

عمده تبلیغاتی که پزشکان و متخصصان در مورد آنها هشدار می‌دهند مربوط به قرص‌های مختلف لاغری، افزایش تقویت جنسی، کرم‌ها، وسایل آرایشی یا دستگاه‌های مخصوص کوچک کردن بینی و گونه‌گذاری است. البته تمامی این تبلیغات با شماره تلفن‌های موقت یا بدون مکان مشخص نیستند.

کارمند یک کلینیک زیبایی و پوستی که تبلیغات آن در یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود علت انتخاب این شبکه برای تبلیغات را مخاطبان زیاد این شبکه می‌داند و در حالی‌که تصور می‌کند با یک مشتری در حال گفت‌وگو است، توضیح می‌دهد: «معلوم است که تبلیغات در شبکه‌ای خارجی به هیچ‌عنوان ارزان‌تر نیست ولی می‌دانید چقدر از مردم این شبکه را می‌بینند. تعداد مراجعه‌کنندگان ما اصلا قابل مقایسه با قبل نیست.» پاسخ‌دهنده تلفن آدرس را به راحتی می‌دهد: تهران، خیابان عباس‌آباد...؛

کلاهبرداری ماهواره‌ای

«چند فرد کلاهبردار داروهای موادمخدر را در قالب داروهای ترک اعتیاد با نام یک شرکت آمریکایی توزیع می‌کردند. متهمان در تبلیغات‌شان شماره موبایل‌های زیادی از شهرهای مختلف به مردم می‌دادند اما تمامی خط‌های اعلام شده در یک دفتر کار در استان البرز بود و داروها در ایران بسته‌بندی می‌شد.»

رئیس پلیس امنیت اخلاقی ناجا این نمونه از کلاهبرداری را چندی قبل به عنوان هشدار در مورد کلاهبرداری‌های این چنین اعلام کرد و گفت: «کالاهایی که در شبکه‌های ماهواره‌ای تبلیغ می‌شود، غیراستاندارد و دارای آثار تخریبی زیادی بر سلامت افراد است.»

شبکه‌های ماهواره‌ای منبع‌ درآمدهای کلان برای تبلیغ‌کنندگان و فروشندگان کالاها و محصولات هستند. تشخیص آن‌که کدام یک از این کالاها جزو کالاهای مورد اعتماد یا نوعی کلاهبرداری است برای مردم دشوار است اما با وجود این همچنان افراد به این آگهی‌ها اعتماد می‌کنند و گاه به طعمه‌ای برای کلاهبرداران تبدیل می‌شوند به‌طوری که مسئول اطلاع‌رسانی پلیس آگاهی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ما از بیشتر شدن پرونده‌های مربوط به کلاهبرداری از طریق تبلیغات در شبکه‌های ماهواره خبر می‌دهد. بابک نمک‌شناس از این نوع پرونده‌ها به عنوان کلاهبرداری ماهواره‌ای نام می‌برد و توضیح می‌دهد: «اساسا یکسری از پرونده‌های ما مربوط به شکایت وزارت بهداشت از توزیع کننده‌های داروهای تقلبی است که از طریق ماهواره کالاهای خود را تبلیغ می‌کنند و تعداد آنها نیز بسیار زیاد است.»

اگرچه شاکی‌های خصوصی مراجعه‌کننده به پلیس آگاهی کمتر هستند اما شکایت‌هایی که از سوی وزارت بهداشت مطرح می‌شود نشان می‌دهد بسیاری از افرادی که از این داروها مصرف کرده‌، دچار ناراحتی‌های شدید کبدی، کلیه، ایجاد توهم و یا اعتیاد شده‌اند. براساس گزارش پلیس آگاهی بسیاری از داروهای لاغری تبلیغ شده از ترکیب مخدر شیشه درست شده‌اند و عوارض شدیدی را برای مصرف‌کنندگان آنها به‌وجود آورده‌اند: «وسایل بسته‌بندی این کپسول‌ها و قرص‌ها از ناصرخسرو تهیه می‌شود، لوگویی نیز برای آن طراحی شده که در چاپخانه براحتی چاپ و توزیع دارو براحتی با یک تماس شروع می‌شود.»

یکی از متهمانی که چندی قبل توسط ماموران پلیس اگاهی استان تهران دستگیر شد، می‌گوید:ما داروها را در سوله‌ای در اطراف تهران می‌ساختیم. برچسب و هولوگرام جعلی یک شرکت داروسازی معتبر آلمانی را هم برای خودمان چاپ کرده بودیم و روی داروها می‌چسباندیم.

هیچ داروسازی با من همکاری نداشت و ما فقط یکسری گیاهان را با هم ترکیب و در کپسول‌ها می‌ریختیم و بعد هم از طریق ماهواره برای خودمان تبلیغ و ادعا می‌کردیم این داروها در آلمان ساخته شده است.

صبا صراف

خواهش می‌کنیم بخرید

روش‌های تبلیغاتی در شبکه‌های ماهواره‌ای به شکل‌های مختلف است، برخی از تبلیغ‌کنندگان آگهی خود را به یکی از شبکه‌هایی که عمدتا پخش کننده فیلم و سریال است، می‌دهند اما برخی نیز خود مقابل دوربین می‌نشینند و ساعت‌ها در مورد کالای خود صحبت می‌کنند. نکته‌ای که در این میان باید به آن توجه داشت تبلیغات زیاد پزشکان و اصرار آنان در مورد قبول فعالیت‌های خود از طرف بینندگان است. این درحالی است که در ایران پزشکان بزرگ و باسابقه‌ای وجود دارند که تا به حال حتی یک‌بار نیز برای تبلیغ کار خود به تلویزیون یا رسانه‌ها مراجعه نکرده‌اند. کمالی در ارتباط با این مساله توضیح می‌دهد: «اساسا پزشکان بزرگ وقت و فرصت چنین کاری را ندارند. » درحالی که به نظر می‌رسد پزشکانی که در ماهواره تبلیغ کار و کالاهای خود را می‌کنند آنقدر وقت دارند و مطب‌هایشان خالی از مراجعه‌کننده است که زمان زیادی را صرف آمدن به تلویزیون و صحبت می‌کنند و گاه در حوزه غیر از تخصص خود به مردم توصیه‌هایی می‌کنند که می‌تواند برای آنان مناسب نباشد. کارشناسان در مقابل آنانی که هشدار می‌دهند دلایل مختلفی را برای علت اعتماد و علاقه مردم به این تبلیغات بیان می‌کنند و در این میان مصرف کنندگان این کالاها نیز با تماس‌های خود به شماره خط‌های موقت این فروشندگان نشان می‌دهند هنوز مخاطب این کالا هستند و کلاهبرداران نیز با فروش دارو و کالاهای تقلبی نشان می‌دهند میدان را به این راحتی‌ها خالی نخواهند کرد. اما به گفته این مختصص باید یادمان باشد هرچیز که خوب است نیاز به تبلیغات اینچنین گسترده ندارد.

آنان نیاز مخاطب را می‌شناسند

کمتر تحقیق یا پژوهشی در ارتباط با تبلیغات ماهواره‌ای و پیروی بیننده‌های این کانال‌های تلویزیونی از آگهی‌ها وجود دارد.

یکی از این پژوهش‌ها مربوط به دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است که بهار سال 1390 منتشر شد. این تحقیق با عنوان بررسی تأثیر تبلیغات تجاری شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان بر نگرش مخاطبان و اقدام آنها به خرید، به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا مخاطبان از تبلیغات ماهواره پیروی می‌کنند یا خیر.

جامعه آماری این پژوهش را 388 نفر از شهروندان تهرانی تشکیل می‌دهند که به صورت نمونه‌گیری اتفاقی انتخاب شده‌ و تعداد 381 نفر به پرسشنامه پاسخ داده‌اند.

در ابتدای این پژوهش در مورد بازاریابی و استفاده از تبلیغات توضیحاتی داده شده و الگوی در نظر گرفته شده برای این پژوهش را الگوی آیدا می‌نامد و پژوهشگر توضیح می‌دهد این الگو برای برنامه‌ریزی پیام تبلیغاتی، شیوه‌ای چهار منظوره را پیشنهاد می‌کند که عبارت است از جلب توجه، ایجاد علاقه، تحریک میل افراد (ایجاد تمایل) و سوق دادن افراد به خرید. حدود 90 درصد از پاسخگویان به این پژوهش با این‌ نکته که شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان در ایجاد تمایل افراد تأثیر معناداری دارد، موافق هستند.

این پژوهش «نشان می‌دهد چهار مرحله تأثیرگذاری که در الگوی آیدا برای ساختن یک تبلیغ وجود دارد یعنی جلب توجه افراد، ایجاد علاقه، تحریک میل افراد (ایجاد تمایل) و سوق دادن افراد به خرید درباره تبلیغات تجاری شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان صدق می‌کند.»

این پژوهش اعلام می​دارد: «می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد علت این‌که تبلیغات تجاری شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرد و تاثیرگذاری زیادی بر مخاطب دارد، این است که در این شبکه‌ها برای ساخت و طراحی تبلیغ از افراد متخصص استفاده شده که نیاز مخاطب را می‌دانند و با توجه به این نیاز به ساخت تبلیغ می‌پردازند و در واقع این شبکه‌ها توانسته‌اند از طریق ارائه هرچه بهتر تبلیغات از نظر اقتصادی درآمد زیادی را کسب کنند.»

قانون چه می‌گوید؟

سرهنگ زاهدیان رئیس پلیس امنیت اخلاقی ناجا چندی قبل اعلام کرده بود بیش از 4000 خط تلفنی که در تبلیغات کالاهای ماهواره‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت، قطع شد اما با وجود این همچنان با روشن کردن ماهواره و هدایت کنترل روی یکی از شبکه‌ها سیل شماره‌های تماس روی صفحه تلویزیون می‌آید و تبلیغ‌کنندگان همچنان پاسخگوی مشتریان خود هستند. پیگیری و دستگیری متهمانی که از این طریق اقدام به کلاهبرداری می‌کنند بر عهده پلیس است و براساس گزارش‌های پلیس آگاهی کشور این دستگیری از زمانی آغاز می‌شود که پرونده شکایتی از سوی دادسرا به پلیس ارجاع شود.

در بیشتر موارد نیز مردم بعد از برخورد با چنین کلاهبرداری‌هایی به وزارت بهداشت مراجعه می‌کنند و نماینده وزارت بهداشت به‌عنوان مدعی‌العموم شکایت خود را به دادسرای جرایم پزشکی می‌فرستد و پس از دستور قضایی پرونده برای رسیدگی به دست پلیس می‌رسد.

در حال حاضر بیشتر با شرکت‌ها یا افرادی برخورد می‌شود که تخلفی انجام داده و شکایتی علیه آنها به جریان افتاده باشد. این درحالی است که هیچ ارگانی برای نظارت و برخورد با این تبلیغات با توجه به نامشخص بودن هویت و اعتبار تبلیغ‌دهندگان وجود ندارد. البته موضوع برخورد با آگهی‌دهندگان به شبکه‌های ماهواره از سال‌ها پیش مطرح بوده است و از سال‌های گذشته مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، دادستانی و پلیس در مورد برخورد با این افراد هشدار داده و حتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته بود: «متخلفان را جهت برخورد به مراجع قضایی معرفی خواهیم کرد. » دادستان نیز اعلام کرده بود برخورد با این افراد بر اساس بند 2 ماده 500 قانون مجازات اسلامی خواهد بود.

در این ماده قانونی آمده است هر کس برضد نظام جمهوری اسلامی ایران یا به نفع گروه‌ها و سازمان‌های مخالف نظام به هر نحو فعالیت تبلیغی نماید به حبس از سه ماه تا یک‌سال محکوم خواهد شد. البته این آگهی‌ها عمدتا در برگیرنده کالاهای مربوط به زیبایی، لاغری یا دارویی هستند و با توجه به تلفن‌های داده شده فروشندگان آنان نیز در داخل کشور فعالیت می‌کنند. مینا جعفری وکیل پایه یک دادگستری توضیح می‌دهد: قانونی که آگهی بازرگانی یا تبلیغات اینچنین را جرم تلقی کند، هنوز وجود ندارد.

این آگهی‌ها بر اساس دستورالعمل‌های خاصی به تلویزیون‌ها داده نمی‌شود و عمدتا کالاها بدون نظارت لازم معرفی می‌شود اما به گفته این وکیل دادگستری قانون به طور خاص نگفته است فرد به دلیل پخش آگهی در شبکه‌ای که خارج از ایران است مجرم شناخته می‌شود. او می‌گوید: «عمدتا برای برخورد با این مساله به قانون مربوط به بکارگیری از تجهیزات ماهواره استناد می‌شود.» در این قانون که مصوب سال 1367 است گفته شده ‌ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره جز در مواردی که قانون تعیین کرده، ممنوع است. براساس ماده دوم این قانون وزارت کشور موظف است با استفاده از نیروهای انتظامی یا نیروی مقاومت بسیج در اسرع وقت نسبت به جمع‌آوری تجهیزات دریافت ‌از ماهواره اقدام کند. محکومیت این دسته از مجرمان عمدتا به‌صورت پرداخت جزای ریالی است و براساس آن واردکنندگان، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان تجهیزات دریافت از ماهواره به پرداخت ده تا یکصد میلیون ریال محکوم می‌شوند و اموال کشف شده از آنان نیز توسط دادگاه ضبط می‌شود. در ماده 9 این قانون نیز در مورد استفاده‌کنندگان از تجهیزات دریافت از ماهواره آمده است: علاوه بر ضبط و مصادره اموال مکشوفه به مجازات نقدی از یک میلیون تا سه میلیون ریال‌محکوم می‌گردند.

برداشت
بررسی دلایل استقبال از تبلیغات کلاهبردارانه

سعید معیدفر / جامعه شناس و استاد دانشگاه

امروزه می‌بینیم با وجود هشدارها و گاه تهدیداتی که در مورد استفاده از کالاهای تبلیغ شده در شبکه‌های ماهواره داده می‌شود نه تنها از تعداد مخاطبان این شبکه‌ها و تبلیغات آنان کم نشده بلکه برخی با اعتماد بیشتری باز به سوی آنان می‌روند و در مورد محصولی که آگهی آن از شبکه ماهواره‌ای پخش شده است، کنجکاو هستند. در حقیقت به آنانی که در مورد این تبلیغات هشدار می‌دهند بی‌توجه هستند و در مقابل اعتماد خود را به سوی این فروشندگان می‌برند. گرایش اینچنین مردم به تبلیغات ماهواره‌ای بیشتر از این ناشی می‌شود که بی‌اعتمادی بین مردم و رسانه‌های داخلی ایجاد شده است و اگرچه گرایش به رسانه‌های خارج از کشور همیشه مطرح بوده اما باز هم شدت بی‌اعتمادی به رسانه‌های داخلی تا این میزان نبود.

این درحالی است که مردم در ارتباط با نیازهای خود به خبر، آگاهی و حتی تبلیغات باید از جایی تغذیه شوند و وابستگی به رسانه‌ها بخشی از این نیاز است. حال مسلما رسانه‌ای که دارای اعتبار است کنترل‌هایی نیز روی آن صورت می‌گیرد که باعث می‌شود رسانه نتواند از طریق خود، مردم را فریب دهد، دروغ بگوید و اگر تخلفی نیز انجام دهد از طریق مراجع قانونی می‌توان با آن برخورد کرد و نظارت نیز روی آن بیشتر است. اما وقتی مردم به سمت رسانه‌های خارج از کشور می‌روند، آنها نیز بدون نظارت اقدام به تبلیغات می‌کنند و ممکن است این وسط هر اتفاقی بیفتد.

رسانه‌هایی مانند تلویزیون داخلی یا روزنامه‌ها باید بتوانند آگاه‌سازی کنند و مخاطبان خود را افزایش بدهند. تا آن زمان که رسانه‌های خارجی نزد برخی مردم اعتبار دارند مخاطبان با آزمون و خطا پیش می‌روند و کم کم خود متوجه می‌شوند کدام کالا خوب است و کدام نیست. متأسفانه جامعه ما در حال حاضر فاقد راهنما و بخش‌های سالم برای اطلاع رسانی و تبلیغات است.

کالاهای ارائه شده در این آگهی‌ها را نیز نباید از نظر دور داشت و عمدتا محصولات خاص و یکسانی از این شبکه‌ها پخش می‌شود که به نظر می‌رسد مخاطبان خاص خود را نیز به تعداد لازم پیدا کرده است. بنگاه‌های تجاری در تمام دنیا تلاش می‌کنند برای کالای خود مشتری پیدا کنند و برای این کار نیز با تحقیق یا روش‌های خاص بررسی نیازهای مردم انجام می‌شود. نیاز به مسائل جنسی و مواد آرایشی نیز به دلیل آن‌که از جمله اسرار مگوست و در داخل به آن پرداخته نمی‌شود، در شبکه‌های ماهواره‌ای مخاطب زیادی دارد. بخشی از مشکلات خانواده‌ها نیز به همین مسائل بازمی‌گردد و به همین دلیل در نبود فضای داخلی، رسانه‌های خارجی از موقعیت استفاده می‌کنند و کالای خود را به درست یا فریب می‌فروشند. این امر نتیجه فقدان یک جامعه استاندارد، صادق، کارآمد و معطوف به نیازهای مردم است. بنابراین مردم بی‌پناه در چنین فضایی پیش می‌روند و در نهایت با آزمون و خطا متوجه می‌شوند چه بلایی بر سرشان آمده است.

داروهای تقلبی، دکترهای قلابی

آقای جعفری موهای سفیدی دارد و به گفته خودش پا به سن گذاشته است و پزشکان عمدتا توصیه می‌کنند افراد در این سن و سال داروهای مکمل و تقویتی مصرف کنند. او حدود دو سال پیش مانند بسیاری از افراد تصمیم می‌گیرد برای یک‌بار که شده یکی از داروهای تبلیغات شده از ماهواره را امتحان کند. این مرد می‌گوید: «پزشکی بود که چند روز در هفته را در یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای برنامه داشت و من دائما برنامه‌های او را دنبال می‌کردم و به نظرم توصیه‌های درستی می‌کرد، بعد از مدتی داروهای گیاهی کلسیم، آهن و ویتامین‌های تولید خود را تبلیغ کرد. من نیز پیش خود فکر کردم این داروها که گیاهی است پس ضرر خاصی ندارد و تصمیم گرفتم چند دوره این داروها را خریداری و آن را جایگزین داروهای شیمیایی قلب و فشارخون خودم بکنم. » جعفری بعد از این تصمیم با شماره نمایندگی این داروها که فقط در اصفهان توزیع می‌شد تماس گرفت و در سفری به این شهر دارو را با دستور مصرف آن خریداری و مدتی این داروها را برای درمان خود استفاده کرد. او ادامه می‌دهد: «بعد از چند روز متوجه شدم داروها اصلا به من نمی‌سازد، فشار خونم دائما تغییر می‌کرد و با وجود آن که گفته بودند داروها گیاهی است و خطری ندارد اما سیستم بدنم تغییر کرده بود و دردهای قلبم بیشتر می‌شد. در نهایت به پزشکم مراجعه کردم و وقتی قرص‌ها را به او نشان دادم، او گفت دیگر آنها را مصرف نکنم. البته نمی‌دانم داروها واقعا تقلبی بودند یا آن که من به دلیل مصرف همزمان داروی شیمیایی دچار این مشکل شدم.» این مرد مدتی پیش از روی کنجکاوی با شماره تلفن توزیع‌کننده داروها بار دیگر تماس گرفت اما فقط صدای ضبط شده شرکت مخابرات را شنید که از مسدود شدن خط مشترک مورد نظر خبر می‌داد.

جعفری تنها فردی نیست که فریب این فروشندگان را خورده و علاوه بر کلاهبرداری به سلامتش نیز ضربه زده شده است. بسیاری از مصرف‌کنندگان این محصولات بعد از امتحان حتی یک‌بار این کالاها از خرید خود پشیمان می‌شوند. داود کمالی ـ متخصص پوست و مو ـ در مورد این تبلیغات معتقد است: «بسیاری از این تبلیغات اساس علمی ندارد و می‌تواند زیان‌آفرین باشد. کمتر افرادی که در این کانال‌ها صحبت می‌کنند پزشکان متخصص هستند و بعضی از روش‌هایی که در ماهواره روی آن تبلیغات می‌شود روش‌های جدید پزشکی نیستند.» این متخصص پوست و مو با مثالی صحبت‌های خود را کامل می‌کند و در مورد روش پی. آر. پی که در شبکه‌های ماهواره تبلیغ می‌شود، می‌گوید این، یکی از روش‌های منسوخ شده در میان متخصصان پوست است: «این روش در حال حاضر تنها برای بعضی زخم‌ها استفاده می‌شود. » کاشت مو و استفاده از کرم‌های مختلف آرایشی و بهداشتی یکی از مهم‌ترین خدمات و محصولاتی است که از طریق این شبکه‌ها در مورد آن تبلیغ می‌شود و مردم براحتی در دام شیادان می‌افتند. این متخصص پوست ضمن تأکید بر این‌که نباید بدون آگاهی از این تبلیغات پیروی کرد، توضیح می‌دهد: «کاشت مو می‌تواند روش مناسبی برای از بین بردن کچلی سر باشد اما توجه داشته باشید که این کار باید به دست فرد متخصص صورت بگیرد ضمن آن‌که هر فرد که به این کلینیک‌ها مراجعه می‌کند لزوما بیمار یا کاندیدای مناسبی برای کاشت مو نیست. این روش در بسیاری از افراد کچل جوابگو نیست در صورتی که تبلیغات مدعی آن است که می‌تواند معجزه کند. «او همچنین ادامه می‌دهد: «کرم‌هایی که تبلیغ می‌شود نیز پایه علمی ندارد. بسیاری از کرم‌هایی که حتی در ایران نیز تولید می‌شود بیشتر آرایشی است و جنبه دارویی ندارد و نباید آنها را به عنوان دارو معرفی کرد. بسیاری از این کرم‌ها فقط مواد چرب‌کننده بدن و صورت است و خاصیت دیگری ندارد.»