لب‌شکری؛ مادر​زادی اما قابل درمان

هنوز هم مادران زیادی وجود دارند که اطلاعات کمی در این باره دارند و اگر فرزندشان با شکاف کام متولد شود، پیش از درمان کودک، باید شکاف روح مادر و پدر التیام یابد تا بتوانند کودکشان را دریابند.

دکتر عبدالجلیل کلانتر هرمزی، فوق‌تخصص جراحی پلاستیک و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفت‌وگو با «جام‌جم» به چنین پدر و مادرهایی می‌گوید: شکاف کام و لب، شایع‌ترین ناهنجاری‌های سر و صورت است و نباید از آن بترسید چون قابل درمان است. این بیماری در تمام کشورهای دنیا شیوع دارد، ولی در کشورهای فقیر از کشورهای پیشرفته و در نژاد سفیدپوست بیشتر از سیاه‌پوست است. در کل از هر 700 ـ 600 تولد زنده در کل دنیا یک نفر به شکاف لب و کام مبتلاست.

در دوران بارداری مراقب باشید

دکتر کلانتر هرمزی می‌گوید: گاهی سهل‌انگاری مادر باعث بروز این عارضه در فرزندش می‌شود. اگر خانمی در دوران بارداری داروهای ضدتشنج و خواب‌آور، الکل و سیگار مصرف کند یا حتی در اتاقی که دود سیگار باشد، تنفس کند، احتمال این که فرزندش با این بیماری متولد شود، زیاد است. به گفته وی، هر چه تعداد مبتلایان در خانواده بیشتر باشد، احتمال بروز شکاف لب در نوزاد بیشتر می‌شود.

او ادامه می‌دهد: ابتلای مادر به عفونت‌های دوران بارداری مثل سرخک، سرخجه و عفونت ویروسی یا باکتریایی که سیستم ایمنی را مختل کند، بخصوص در سه ماهه اول، عامل دیگر بروز شکاف لب است. این جراح پلاستیک عوامل دیگر بروز شکاف لب و کام را استرس و شوک در سه ماه اول بارداری و عوامل ناشناخته‌ای مثل جهش ژنی بیان می‌کند.

تاثیر عوامل خطر فقط در 3 ماه اول

با توجه به این که فک و صورت در سه ماهه اول بارداری تشکیل می‌شود، عوامل خطرساز فقط در این زمان تاثیر دارد. دکتر کلانترهرمزی می‌گوید: اگر مواجهه با عوامل بروز این بیماری بعد از 5 ـ 4 ماهگی اتفاق بیفتد، نمی‌تواند باعث بروز ناهنجاری‌ شکاف لب و کام شود. در جنین، ناحیه لب و کام از ماه اول شروع به بسته‌شدن می‌کند و در هفته 12 کامل می‌شود. اگر عامل ناهنجاری‌ قبل از هفته چهارم اثر بگذارد، لب تشکیل نمی‌شود و شکاف بیشتر خواهدبود. هر چه عامل زودتر اثر بگذارد، اثرش شدیدتر است.

درمان؛ اول والدین بعد کودک

درمان این عارضه باید بلافاصله بعد از تولد آغاز ‌شود، اما قبل از آن و حتی پیش از تولد نوزاد، والدین او هم باید از نظر روانی درمان شوند و آموزش بینند وگرنه کارها خوب پیش نمی‌رود، بنابراین پزشک باید اطلاعات کافی به ‌آنها بدهد.

دکتر کلانترهرمزی معتقد است: مهم‌ترین نکته‌ای که بعد از تولد نوزاد باید به آن توجه شود، مساله تغذیه اوست و اگر اطلاعات والدین در این زمینه ناکافی باشد، کودک دچار مشکل خواهدشد. شیر مادر برای این بچه‌ها بهترین است و حتما باید فوق‌تخصص تغذیه آنها را زیرنظر بگیرد.

او بهترین زمان جراحی شکاف لب را براساس استاندارد جهانی تا سه ماه بعد از تولد و مناسب‌ترین زمان جراحی شکاف کام را یک سالگی می‌داند.

البته به گفته این فوق‌تخصص جراحی زیبایی و پلاستیک، گاهی نمی‌توان از این قانون پیروی کرد: در مواردی که شکاف لب خفیف است و لب از هم جدا نیست، می‌توان درمان را به تعویق انداخت، ولی وقتی شکاف خیلی وسیع است، ممکن است پایه بینی و جلوی فک تشکیل نشده باشد و از قانون سن مناسب سه ماهگی برای جراحی لب و یک سال برای جراحی کام تبعیت نمی‌کند و جراحی باید زودتر انجام شود.

مشکلاتی که با شکاف لب و کام می‌آیند

بچه‌هایی که دچار انواع شدید شکاف لب و کام هستند، ممکن‌است دچار عفونت گوش شوند چون اگر کام شکاف داشته باشد، «شیپور استاش» که در ناحیه حلق باز می‌شود، تحت‌فشار قرار می‌گیرد و احتمال عفونت گوش میانی بیشتر می‌شود، بنابراین این کودکان باید تحت‌نظر متخصص گوش و حلق و بینی و جراح پلاستیک شکاف لب و کام باشند.

این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: اگر شکاف خیلی وسیع و قطعات لب و کام از هم دور باشد و تغذیه مشکل‌‌دار شود، باید با متخصصان ارتودنسی هم مشورت شود تا در صورت لزوم قالب‌هایی درست شود که تغذیه کودک بهتر انجام گیرد. با همکاری جراح و متخصص ارتودنسی، دستگاهی که دوطرف لب را به هم نزدیک‌تر می‌کند نیز در دهان کودک کار گذاشته می‌شود تا بتوان این دو تکه را راحت‌تر ترمیم کرد. او تاکید می‌کند: افراد دچار شکاف لب و کام که جراحی شده‌اند، باید تا سنین 18 ـ 16 سالگی به علت احتمال رشد نکردن ناحیه میانی صورت، تحت نظر باشند.

اگر درمان به تعویق بیفتد، چه می‌شود؟

دکتر کلانتر هرمزی به این پرسش این‌گونه پاسخ می‌دهد: اگر جراحی به تعویق بیفتد، در ناحیه اطراف لب تاثیر می‌گذارد چون اگر عضلات حلقوی لب بالا و پایین که شکل صورت را تشکیل می‌دهد، سریع ترمیم نشود، بدشکلی ایجاد می‌شود و روی فک و پایه پره بینی تاثیر منفی می‌گذارد. در این صورت برای اصلاح ناهنجاری به عمل‌های تکمیلی متعدد نیاز است.

این فوق‌تخصص جراحی زیبایی به پدر و مادرها هشدار می‌دهد درمان کودک خود را جدی بگیرند: در ناحیه کام، مخصوصا کام نرم که مسوول تکلم است، اگر درمان تا قبل از دو سالگی انجام نشود، حافظه گفتاری کودک تشکیل نمی‌شود و حتی بعد از عمل هم گفتار مشکل خواهدداشت. گاهی هم فاصله دو قطعه کام زیاد و نزدیک کردنش سخت‌تر می‌شود. او در مورد باقیماندن جای عمل روی صورت نیز می‌گوید: هر چه شکاف لب وسیع‌تر باشد، جوشگاه بیشتری ایجاد می‌شود. از طرفی هر چه عمل در سن کمتری انجام شود، میزان جوشگاه کمتر خواهد بود.

سقط جنین مبتلا؛ هرگز

دکتر کلانتر هرمزی در پایان به نکته مهم دیگری اشاره می‌کند: امروزه معمولا بعد از پنج ماهگی با سونوگرافی و بررسی جنین می‌توان نوع و شدت شکاف لب و کام را تشخیص داد و قبل از به دنیا آمدن نوزاد به مادر توصیه‌هایی داشت، اما از آنجا که این بیماری درمان‌پذیر است و منافاتی با حیات ندارد و بیشتر این کودکان از لحاظ هوشی با دیگر اعضای جامعه تفاوتی ندارند، سقط جنین مبتلا جنبه علمی و شرعی ندارد.

زهراسادات صفی‌سهی - گروه سلامت