جادوی ماندگار «بینوایان»

اولین چاپ کتاب، بلافاصله تبدیل به یک توفان ادبی شد و میلیون‌ها خواننده در فرانسه و دیگر کشورهای جهان پیدا کرد. منتقدان ادبی خیلی زود از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و بهترین نوول‌های کل تاریخ ادبیات اسم بردند، اما در آن زمان هنوز خبری از فیلمسازی نبود. ب

ا این حال، بینوایان به صورت نمایش تئاتری درآمد و با استقبال بالای دوستداران آثار هنری روبه‌رو شد. مردم معمولی از ماجراجویی‌های ژان والژان فقیر و تلاش او برای فرار از دست بازرس ژاور سمج استقبال خوبی کردند و هنرمندان تئاتر با پی‌بردن به علاقه تماشاگران، نسخه‌های زیادی از نمایش را روی صحنه بردند. هوگو، تاریخ فرانسه را (در لحظات مهم تاریخی آن) در دل یک قصه گرم خانوادگی و اجتماعی به تصویر کشید و این نوع به تصویر‌کشیدن استادانه تاریخ، چیزی نبود که از چشم علاقه‌مند هنرمندان پنهان بماند.

با اختراع سینما و نفوذ آن در بین مردم عادی، توجه صنعت سینما خیلی زود به کتاب بینوایان جلب شد و نه‌تنها هنرمندان سینمای فرانسه، بلکه هنرمندان دیگر کشورهای جهان هم ـ‌ که قصه هوگو را متعلق به خود می‌دانستند و برای آن ارزش و اهمیتی فراملیتی تصور می‌کردند ـ به فکر برگردان سینمایی و تصویری آن روی پرده بزرگ سینما افتادند. اولین نسخه سینمایی مهم از این قصه کلاسیک، مربوط به سال 1935 است. این فیلم را ریچارد بولسلاوسکی، کارگردان و دو بازیگر کلاسیک سینما فردریک مارچ و چارلز لافتون در آن در نقش دو شخصیت معروف و اصلی قصه ویکتور هوگو ـ ژان والژان و بازرس ژاور ـ بازی کردند. این فیلم با استقبال گسترده تماشاگران در کشورهای مختلف جهان روبه‌رو شد و تهیه‌کننده‌اش کمپانی فوکس قرن بیستم را تبدیل به یکی از کمپانی‌های موفق و پولساز سال تولید خود کرد. این فیلم سیاه و سفید که اینک لقب یکی از شاهکارهای کلاسیک سینما را گرفته، با طول زمانی 108 دقیقه‌ای ساخته شد.

معروف‌ترین نسخه سینمایی صنعت سینمای فرانسه از داستان بینوایان مربوط به سال 1995 است. این در حالی است که سینمای این کشور اروپایی طی صد سال گذشته، حداقل پنج بار قصه ویکتور هوگو را تبدیل به فیلم سینمایی کرده است. نسخه سال 1995 بینوایان را کلود للوش فیلمساز کهنه‌کار و مطرح فرانسوی کارگردانی کرد و ژان پل بلموندو، بازیگر کلاسیک سینمای این کشور در آن در نقش ژان والژان ظاهر شد.

آنی ژیراردو نقش خانم تناردیه را در آن گرفت و فیلیپ کورساند هم بازرس ژاور فیلم شد. این نسخه بینوایان با مشارکت مالی کشورهای آلمان و انگلستان تهیه شد. منتقدان فرانسوی و اروپایی، فیلم للوش را تحسین کردند. ولی نظر عمومی این بود که صنعت سینمای آمریکا و هنرمندان آن، توانایی بیشتری برای تعریف تصویری این قصه کلاسیک فرانسوی دارند.

بسیاری از منتقدان سینمایی در کشورهای مختلف جهان از نسخه سال 1998 صنعت سینما به‌عنوان بهترین و معروف‌ترین نسخه سینمایی بینوایان اسم می‌برند. این نسخه را بیل آگست، فیلمساز دانمارکی‌تبار سینما کارگردانی کرد. کلر دنس، نقش کوزت را بازی کرد و لیام نیسن (بازیگر ایرلندی‌تبار فیلم موفق «ربوده‌شده»)‌ در قالب ژان والژان ظاهر شد. نقش بازرس ژاور هم به دست جفری راش، بازیگر مستعد انگلیسی سپرده شد. شرکت سونی که تهیه‌کننده این نسخه بود، آن را به صورت محصول مشترک آمریکا، انگلستان و آلمان ارائه کرد.

هزینه تولید فیلم حدود پنج میلیون دلار شد و در آمریکا به تنهایی 14 میلیون دلار فروش کرد. منتقدان نقدهای مثبت زیادی بر فیلم نوشتند. نکته جالب این که تحلیلگران اقتصادی سینما و اهل فن پس از اکران عمومی فیلم اعلام کردند، بیل آگست با بینوایان خود بیشتر فیلمی منتقدپسند ساخته تا تماشاچی‌پسند! فیلم آگست، توجه اصلی و عمده خود را روی تضاد و درگیری والژان و ژاور گذاشته بود تا دوران جوانی کوزت و دلباختگی او به موریس و انقلاب کبیر فرانسه.

در کنار نسخه‌های سینمایی بینوایان،‌ کتاب ویکتور هوگو تبدیل به کارهای رادیویی و تئاتری هم شده است. اورسن ولز، فیلمساز کلاسیک سینما ـ که فعالیت هنری خود را با رادیو شروع کرد ـ سال 1937 اقتباسی رادیویی از این اثر را ارائه کرد. او در آن دوران، قصه‌های معروف را به صورت نمایش یا داستان رادیویی اجرا می‌کرد و راوی این قصه‌ها در رسانه رادیو بود. روایت او از بینوایان، ازجمله کارهای موفق رسانه رادیو و او بود، هر چند نتوانست موفقیت کلان روایت رادیویی «جنگ دنیاها» او را تکرار کند.

جنگ دنیاها، قصه حمله موجودات بیگانه فضایی به کره زمین را تعریف می‌کرد و هیجان بالای ولز هنگام اجرای برنامه خود، ‌آنچنان شنوندگان رادیویی را به وحشت انداخت که فکر کردند کره‌زمین واقعا مورد هجوم موجودات فضایی قرار گرفته و به همین دلیل به خیابان‌ها ریختند. البته اجرای ملودرام رادیویی بینوایان توسط ولز، شنوندگان را تحت تاثیر زیادی قرار داد و پس از پخش رادیویی، بسیاری از آنها با واحد رادیو تماس گرفته و گفتند برنامه اورسن ولز آنها را به گریه انداخته است. ولز همان زمان اعلام کرد دوست دارد نسخه سینمایی بینوایان را هم کارگردانی کند، ولی این اتفاق هیچ وقت رخ نداد.

اجرای تئاتری بینوایان هم طی سده گذشته با استقبال بالای تماشاگران رشته تئاتر روبه‌رو شده است. نمایش تئاتری بینوایان همیشه یکی از سرفصل‌‌های اصلی برنامه‌های تئاتری در سراسر جهان بوده است. در برادوی (مرکز تئاتری آمریکا)‌ این نمایش با بیش از 6000 اجرا لقب دومین تئاتر پربیننده کل تاریخ برادوی را به خود اختصاص داده است. اما فیلم سینمایی تام هوپر، فیلمساز انگلیسی‌تبار و اسکارگرفته سینما از ماجراجویی‌های ژان والژان، نسخه دوباره‌سازی‌شده این نمایش موزیکال نیست. هوپر که از طرفداران پروپاقرص کتاب کلاسیک ویکتور هوگو است، می‌گوید همیشه آرزوی کارگردانی نسخه تازه‌ای از این قصه را داشته است. موفقیت بالای مالی و انتقادی درام شرح‌حال‌گونه «سخنرانی پادشاه» او، راه را برای برآورده‌کردن آرزوی قدیمی این فیلمساز هموار کرد.

تام هوپر، بینوایان خود را با هزینه‌ای 61 میلیون دلاری و براساس فیلمنامه‌ای از خودش کارگردانی کرد. او گروهی از بهترین بازیگران سینما را برای بازی در نقش شخصیت‌های معروف قصه ویکتور هوگو، دور هم جمع کرد. هیو جکمن و راسل کرو (که هر دو استرالیایی‌تبار هستند)‌ در نقش ژان والژان و بازرس ژاور ظاهر شدند. آن هاتاوی هم نقش فونتین تیره‌بخت را به عهده گرفت.

آماندا سیفیلد، نقش دوران جوانی کوزت را بازی کرد و ساشا بارون کوهن و هلنا بوهم کارتر هم نقش‌های آقا و خانم تناردیه را به عهده گرفتند. انتخاب این بازیگران طی یک روند طولانی صورت گرفت و آنها از بین فهرست بلندبالایی انتخاب شدند که نامزد بازی در این نقش‌‌های جذاب بودند. استقبال تماشاگران از نسخه جدید بینوایان خوب بوده و آن را تبدیل به یک فیلم پرفروش سینمایی کرده‌اند. در عین حال، منتقدان هم آن را پسندیده‌اند و نقدهای مثبت زیادی برایش نوشته‌اند.

به گفته منتقدان، جادوی بینوایان هنوز هم روی مردم عادی و تماشاگران سینما کارساز است و قدرت و قوت خود را از دست نداده است.

منبع: movies - مترجم: کیکاووس زیاری