انجام آزمایش‌های دوران بارداری ضروری است

سلامت مادر و جنین زیر ذره‌بین

تقریبا یک‌سوم زنان باردار به نوعی با مشکلات مرتبط با بارداری دست به گریبان هستند. چنانچه این مشکلات شناسایی نشده، یا به حد کافی حل نشود، می‌تواند به پیامدهای خطرناکی هم برای مادر و هم برای نوزاد منجر شود. بهتر است مراقبت‌های پیش از تولد، قبل از باردار شدن آغاز شود. انجام آزمایش‌های روتین می‌تواند مادر را از داشتن سلامت و نبود بیماری‌هایی که بر بارداری تاثیر می‌گذارد، مطمئن کند و چنانچه مادر قبلا برای بیماری‌های مزمنی مانند دیابت، آسم، فشار خون بالا، مشکلات قلبی، آلرژی‌ها، لوپوس (اختلال التهابی)، افسردگی و... تحت درمان بوده است، باید آن را با پزشک متخصص در میان بگذارد.

کد خبر: ۴۶۲۳۰۲

در برخی موارد ممکن است تغییر یا حذف داروها بخصوص در سه ماهه اول، لازم باشد. مادران مبتلا به بیماری‌های خاص باید تحت‌کنترل باشند، به عنوان مثال سطح قند خون در مادران دیابتی باید تحت کنترل مداوم باشد، چرا که سطح غیرطبیعی آن می‌تواند عوارض خطرناکی برای نوزاد در پی داشته باشد. چنانچه زن و شوهر، سابقه اختلالات ژنتیک خانوادگی داشته یا خود مشکوک به داشتن این بیماری‌ها هستند، لازم است پیش از بارداری، آزمایش‌های ژنتیک انجام دهند و تحت مشاوره ژنتیک قرار گیرند.

مادران باردار باید پس از آگاهی از بارداری‌شان، برای اطمینان از سلامت خود و جنین، یک سری آزمایش‌ها را در طول مدت بارداری انجام دهند، این آزمایش‌ها 2 دسته هستند، تعدادی از آنها روتین محسوب می‌شوند و سایر آزمایش‌ها تنها هنگامی انجام می‌شود که یک فاکتور خطر یا مساله مشکوکی وجود داشته باشد.

اولین مراجعه شامل سابقه سلامت و آزمایش فیزیکی است. پزشک یا ماما آزمایش‌های مخصوص زنان را انجام می‌دهد. رحم چک می‌شود و آزمایش کلینیکی اندازه‌گیری لگن صورت می‌گیرد و اندازه استخوان‌های لگن برای تشخیص این‌که استخوان‌بندی مادر برای وضع حمل نوزاد از طریق واژینال (به طور طبیعی) مناسب است یا نه، مورد بررسی قرار می‌گیرد. سایر آزمایش‌ها شامل شمارش کامل خون (CBC)، میزان هموگلوبین هماتوکریت (برای بررسی کم‌خونی) و پلاکت‌ها (برای مشخص شدن توانایی لخته شدن) صورت می‌گیرد. میزان پلاکت‌ها مهم است چرا که مادر با از دست دادن حدود نیم لیتر خون هنگام وضع حمل، در صورت لخته نشدن خون، ممکن است در معرض خطر خونریزی زیاد و مرگ قرار گیرد. همچنین آزمایش ادرار برای بررسی عفونت‌های ادراری انجام می‌شود. گاهی بررسی ادرار ممکن است به پی بردن به سایر آنومالی‌های عملکرد کلیوی مانند میزان قند یا پروتئین بالا منجر شود. چنانچه آزمایش عفونت ادرار مثبت باشد، پزشک اغلب، کشت ادرار را برای تعیین نوع باکتری‌ها تجویز می‌کند. زن باردار در هر مراجعه وزن می‌شود، سایز شکم و میزان فشار خون او نیز اندازه‌گیری می‌شود.

آزمایش‌های 3 ماهه اول بارداری: آزمایش‌های 3 ماهه اول ممکن است شامل سونوگرافی باشد که تصویری از جنین و جفت را نشان می‌دهد. همچنین بررسی سازگاری نوع خون بین جنین و مادر و آنتی‌بادی‌های فاکتور( RHRhesus) در این زمان صورت می‌گیرد. چنانچه مادر، گروه خون نادر Rh منفی داشته باشد، ممکن است به کنترل دقیق در سرتاسر حاملگی نیاز داشته باشد، چرا که اگر نوزاد، گروه خون متفاوت داشته باشد، بدن مادر آنتی‌بادی‌هایی را علیه خون نوزاد تولید می‌کند. در اولین نوزاد، مشکلات بندرت اتفاق می‌افتد، اما اگر در حاملگی بعدی، مادر تزریق بموقع ایمونوگلوبولین(RhaD) را نداشته باشد، ممکن است باعث بروز عوارضی (از جمله کم‌خونی حاد یا نوزاد مرده) شود.

یک‌سوم زنان باردار به نوعی با مشکلات مرتبط با بارداری دست به گریبان هستند. چنانچه این مشکلات شناسایی نشود می‌تواند به پیامدهای خطرناکی برای مادر و نوزاد منجر شود

از آزمایش‌های دیگر 3 ماهه اول، آزمایش CVS است که با نمونه‌برداری از مقداری بافت جفت برای بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی جنین در مادرانی که حاملگی پرخطر دارند، صورت می‌گیرد. گفتنی است خونریزی در طول دوران بارداری بخصوص در 3 ماهه اول شایع است و معمولا علامت هشدار نیست، اما گاهی می‌تواند علامتی برای یک مساله جدی باشد و باید مورد بررسی قرار گیرد.

آزمایش‌های 3 ماهه دوم بارداری: 3 ماهه دوم بارداری، هفته سیزدهم تا بیست‌وهفتم بارداری را شامل می‌شود. یکی از آزمایش‌هایی که در این زمان انجام می‌شود، آزمایش آمینوسنتز است که برای یافتن انواع خاصی از نقص‌های مادرزادی مانند سندرم داون و غیرطبیعی بودن کروموزم‌ها صورت می‌گیرد. انجام این آزمایش با خطر کمی برای مادر و جنین همراه است و معمولا هنگامی صورت می‌گیرد که امکان خطر بیماری ژنتیکی وجود داشته باشد؛ از جمله داشتن یک سونوگرافی غیرطبیعی، داشتن سابقه خانوادگی از نقص‌های خاص مادرزادی، داشتن کودک یا کودکانی با نقص مادرزادی و سن بالاتر از 35 سال هنگام بارداری. این آزمایش می‌تواند مواردی مانند کم‌خونی گلبول‌های داسی شکل، برای بیماری فیبروزکیستی، دیستروفی عضلانی، بیماری تای‌ساکز (Tay – sachs) و بیماری‌های مشابه را مشخص کند و با گرفتن مقدار کمی از مایع آمنیوتیک (که جنین را احاطه کرده است)، معمولا بین هفته پانزدهم تا هجدهم بارداری صورت می‌گیرد. آمینوسنتز همچنین می‌تواند نقص‌های خاص کانال عصبی (بیماری‌هایی که درآنها مغز و ستون فقرات بخوبی رشد نمی‌کنند) مانند اسپینال بیفیدا و آننسفالی را نیز مشخص کند. در این میان، انجام سونوگرافی همزمان نیز می‌تواند سایر نقص‌های مادرزادی (مانند گام شکافته، لب‌شکری و پای چماقی یا بیماری‌های قلبی) را که از طریق آمینوسنتز مشخص نمی‌شود، نشان دهد. گفتنی است آمینوسنتز در 3 ماهه سوم بارداری نیز می‌تواند در مواردی که بارداری زودرس صورت می‌گیرد، کامل شدن ریه‌های جنین را نشان دهد، ضمن این که عفونت‌های مایع آمینوتیک نیز از طریق همین آزمایش میسر است. از آزمایش‌های دیگر در 3 ماهه دوم، غربالگری نشانه‌های چهارگانه است که احتمال مشکلات خاصی مانند خطر نوزاد با نقص مادرزادی را پیش‌بینی می‌کند، نمونه خون گرفته شده در این آزمایش، تقریبا 80 ـ 75 درصد مشکلات مربوط به رشد مغز و نخاع، همچنین اختلالات ژنتیک را مشخص می‌کند. 4 ماده از جمله آلفا فتوپروتئین (AFP) که سطح بالای آن نشان‌دهنده مشکلات مغزی نخاعی یا دوقلو بودن جنین و سطح پایین‌تر از نرمال آن، خطر نوزاد با سندرم داون را نشان می‌دهد. همچنین سطح بالاتر از نرمال 2 ماده دیگر (hCG و In hibin-A)‌ که هورمون‌های تولید شده از جفت هستند نیز خطر این سندرم را نشان می‌دهد و سطح پایین‌تر از نرمال ماده استریول (ساخته شده در جفت و کبد)‌ نیز خطر این نقص ژنتیکی را مشخص می‌کند. از آزمایش‌های لازم دیگر در 3 ماهه دوم، تست غربالگری دیابت دوران بارداری است که معمولا پس از هفته بیست و چهارم اتفاق می‌افتد. زنانی که این نوع از دیابت را نشان می‌دهند، لزوما قبلا دیابت نداشته‌اند. آزمایش تحمل گلوکز خوراکی بین هفته بیست و چهارم و بیست و هشتم صورت می‌گیرد، اما در صورت ابتلا به دیابت از قبل می‌تواند در هفته سیزدهم انجام شود. اگر گلوکز خون بیش
از 130mg‌ / ‌dlباشد، پزشک آزمایش دیگری را به طور ناشتا تجویز می‌کند و گلوکز خون 4 بار در طول مدت 3 ساعت پس از مصرف نوشیدنی شیرین اندازه‌گیری می‌شود و چنانچه 2 مورد از 4 مورد آزمایش غیرطبیعی باشد، دیابت دوران بارداری تایید می‌شود.

آزمایش‌های 3 ماهه سوم بارداری: آزمایش‌های این دوره از بارداری می‌تواند شامل غربالگری برای استرپتوکوک گروه B، هپاتیت B، سفلیس و ایدز باشد. آزمایش استرپتوکوک گروه B در هفته 35 تا 37 بارداری انجام می‌شود،‌ چراکه وجود این باکتری می‌تواند عفونت‌های خطرناکی را برای نوزادان در پی داشته باشد و باعث عقب‌ماندگی ذهنی، اختلال بینایی و از دست‌رفتن شنوایی شود. درمان با آنتی‌بیوتیک می‌تواند از انتقال عفونت به نوزادان جلوگیری کند.

چنانچه مادر ناقل ویروس هپاتیت B باشد، می‌تواند آن را قبل یا بعد از تولد به نوزاد انتقال دهد که کبد نوزاد را دچار آسیب جدی می‌کند. بنابراین نوزادانی که در معرض خطر سرایت هپاتیت B از مادرشان هستند، باید پس از تولد، هرچه زودتر واکسینه شوند. وجود بیماری سفلیس در مادر نیز می‌تواند به آنومالی‌هایی در نوزاد و حتی مرده‌زایی منجر شود. درمان مادر با پنی‌سیلین می‌تواند نوزاد را از ابتلا به این بیماری محافظت کند.

در این میان از آنجا که بالارفتن سطح پروتئین خون، بویژه در اواخر بارداری می‌تواند به ایجاد پری اکلامسپی از مسمومیت بارداری منجر شود که با ادم و افزایش فشارخون همراه است و عملکرد مناسب جفت را متوقف می‌کند و بر نوزاد تاثیر می‌گذارد و نیز باعث مشکلات کلیه و کبد و ایجاد لخته‌های خون در مادر می‌شود، آزمایش اندازه‌گیری پروتئین خون نیز صورت می‌گیرد تا به شکل حادتر آن (اکلامسپی) که باعث تشنج و کما می‌شود، تبدیل نشود. از سایر کنترل‌های روتین دوران بارداری می‌توان به کنترل لکترونیکی قلب جنین و ضربان آن که پس از 20 هفته انجام می‌شود، اشاره کرد. همچنین تست بدون فشار که به طور هفتگی در بارداری‌های پرخطر مانند دوقلویی جنین، دیابت یا فشارخون بالا با بستن شکم مادر و برای کنترل قلب جنین انجام می‌شود و نیز تست فشار و انقباض که در بارداری‌های پرخطر صورت می‌گیرد و میزان ضربان قلب نوزاد در پاسخ به انقباض، توسط تحریک اکسی‌توسین و به منظور بررسی چگونگی مواجه‌شدن جنین تحت فشار زایمان سنجیده می‌شود. همچنین تست پاپ اسمیر برای بررسی وجود باکتری‌های کلامیدیا عامل بیماری تراخم و گونورآ عامل بیماری سوزاک، از طریق کشت واژن صورت می‌گیرد. کلامیدیا می‌تواند نوزادانی را که از راه طبیعی متولد می‌شوند، دچار عفونت و ذات‌الریه مزمن کند و گونورآ می‌تواند به کوری نوزاد بینجامد و نیز باعث عفونت غشای اطراف کیسه آب شده و احتمال خطر نوزاد نارس و عوارض بعدی را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که آزمایش خون بررسی ایمنی مادر نسبت به سرخجه صورت می‌گیرد و مادرانی که در برابر سرخجه واکسینه نشده‌اند، باید هنگام بارداری از افراد مبتلا دوری کنند چرا که به عوارض جدی برای نوزاد منجر می‌شود و هنگام تولد نوزاد نیز در برابر بیماری واکسینه شوند. آزمایش بیماری توکسو پلاسموز که از طریق گربه یا گوشت‌های نپخته ایجاد می‌شود نیز در صورت مشکوک‌بودن انجام می‌گردد، زیرا در غیر این صورت می‌تواند به سقط جنین بینجامد. شناسایی عامل فیبرونستین جنینی (FFN) نیز از آزمایش‌های هفته‌های 26 و 36 بارداری است که با گرفتن نمونه‌ای از مایع رحمی یا واژینال برای پیش‌بینی وضع حمل پیش از موعد انجام می‌شود. سونوگرافی در زمان‌های مختلف بارداری به دلایل زیر صورت می‌گیرد: 3 ماهه اول برای تعیین تاریخ بارداری، تعیین تعداد جنین‌ها و شناسایی ساختمان جفت و تشخیص سقط جنین، در 3 ماهه دوم برای تایید تاریخ بارداری، تعیین آناتومی جنین برای وجود آنومالی‌ها، کنترل فعالیت و رشد جنین و در 3 ماهه سوم برای کنترل رشد جنین، بررسی مقدار مایع آمنیوتیک، بررسی جفت و تعیین موقعیت جنین.