رسانه ها و علاقه ورزشی مردم

رسانه، یک عامل است نه ابزار

ورزش به عنوان بازتاب نظام اجتماعی همیشه پیوند عجیبی با رسانه خورده است. اصلا شاید بتوان گفت که رسانه و ورزش 2 یار جدانشدنی هستند. اما دکتر سیدمهدی آقاپور، استادیار دانشگاه تهران و رئیس انجمن جامعه‌شناسی ورزش ایران، رسانه امروزی را به عنوان یک عامل و نه یک ابزار تعریف می‌کند. به عبارت دقیق‌تر، وی معتقد است رسانه امروزی بیشتر از این‌که در خدمت ورزش باشد به تعیین کننده شاخص‌های ورزشی و نوع ورزش مطرح جامعه تبدیل شده است.

به گفته وی، براساس نظریه رایزمن انسان و جامعه امروزی یک انسان و جامعه «دیگر راهبر» است که منظور از دیگری همان رسانه است به گونه‌ای‌که حتی رسانه‌ها بر چگونگی رقابت‌ها و نوع اجرای مهارت‌های حرکتی ورزشکاران هم تاثیر می‌گذارند و این کار هم با تغییر ذائقه مربیان و ورزشکاران و تماشاگران انجام می‌شود. وی درباره ارتباط رسانه و ورزش گفت ورزش در رسانه جایگاه مهمی دارد.

در جامعه ما تقریبا یک سوم برنامه‌های تلویزیونی، ورزشی است و حدود 25 روزنامه ورزشی وجود دارد، پس توسعه ورزشی بدون همکاری رسانه‌ای مقدور نیست. رسانه‌ به عنوان یک عامل مهم و همتراز با دستگاه‌های اصلی متولی ورزش و تربیت بدنی در جامعه، موظف است به برنامه‌ها و راهبردهای ورزشی مصوب در جمهوری اسلامی توجه کند و در انعکاس مسابقات و گزارش‌ها و اخبار و رویدادهای ورزشی به اولویت‌ها کاملا توجه داشته باشد. مثلاً انعکاس دفاعیه و نتایج یک پایان‌نامه دکترای ورزشی خیلی مهم‌تر از خبر یا گزارش یک مسابقه فوتبال است یا این‌که اولویت پرداختن به ورزش‌های مادر و پایه مثل شنا، دوومیدانی و ژیمناستیک از ورزش‌های تهاجمی و رقابتی مثل فوتبال، بسکتبال و ورزش‌های رزمی بسیار بیشتر است. علاوه‌ براین، نقد و ارزیابی‌ عملکردها، برنامه‌ها، مدیریت‌ها و فرآیندهای ورزشی با دعوت از استادان و کارشناسان خبره، به صورت نقادانه اما صمیمانه و با رویکرد آسیب‌شناسی چالش‌ها برای ارتقای جریانات و سیستم‌های ورزشی از طریق رسانه باید منعکس شود.

دکتر بهمنی، استاد مرکز تربیت معلم شهید چمران و مدیرکل تربیت بدنی آموزش و پرورش نیز رسانه‌ها را به یک مامای قابل تعبیر می‌کند که خوب می‌داند چه موجودی را می‌خواهد خلق کند و رفتارها و واکنش‌هایش را رقم ‌زند. وی همچنین رسانه‌های امروزی را به نقشی که در قدیم پدرسالارها به‌عهده داشتند، تشبیه می‌کند و می‌گوید: رسانه شما را مجبور می‌سازد آن‌ طور که خودش دلش می‌خواهد فکر کنید.

وی توسعه ورزشی درون‌زا را با توسعه ورزشی برون‌زا در جامعه ایران مقایسه کرد و ضمن برشمردن ویژگی‌های هریک از آنها، از رسانه‌های گروهی خواست که توسعه درون‌زا را اصل قرار دهند و ورزش پایه و دانش‌آموزی را بیشتر مطرح سازند، زیرا علاوه بر تندرستی عمومی، ورزش قهرمانی نیز در گرو رشد و توسعه ورزش دانش‌آموزی است.

دکتر حمید قاسمی نیز ورزش را به رسانه بسیار وابسته می‌داند و می‌گوید این وابستگی باعث شده است امروزه هم رسانه‌های ورزشی داشته باشیم و هم ورزش‌های رسانه‌ای.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاداسلامی و معاون فرهنگی سازمان تربیت بدنی همچنین خاطرنشان می‌کند که بسیاری از رشته‌های ورزشی به خاطر برخوردار نبودن از ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی توانایی تبدیل شدن به یک ورزش رسانه‌ای را ندارند و این درحالی است که برخی دیگر مثل اسکواش چنین توانایی را دارند و با جذاب‌تر کردن محیط ورزشی و بسیاری عوامل بصری دیگر توانسته‌اند خود را به یک ورزش رسانه‌ای تبدیل کنند. وی همچنین معتقد است تمرکز رسانه‌های امروزی بیشتر روی جنبه مسابقات سراسری و حرفه‌ای است؛ در حالی‌که افراد علمی سعی دارند دامنه این تمرکز را به سطوح دیگر ورزش یعنی تربیت بدنی و بازی‌های غریزی و بازی‌های بومی و محلی که بسیار مورد غفلت واقع شده‌اند، گسترش دهند.

دنیای امروز دنیایی است که حضور در همه محیط‌ها را برای همه افراد ناممکن کرده است، اما رسانه‌ها توانستند این نقش را برای انسان بازی کنند و وی را به هرجایی که دوست داشته باشد، ببرند.

البته به گفته دکتر علیرضا دهقان، استاد علوم ارتباطات دانشگاه تهران، رسانه‌ها به‌صورت عمدی و غیرعمدی تحریف‌هایی را در این محیط‌ها ایجاد و یکشبه محیط را به بیننده خود ارائه می‌کنند و این در حالی است که بیننده واکنشی کاملا واقعی را نسبت به این محیط غیرواقعی از خود بروز می‌دهد. این اتفاق می‌تواند در نحوه گزارش کردن یک مسابقه و نوع داوری آن رخ دهد و باعث شود بیننده مسابقه، داوری را از زاویه دید گزارشگر ببیند و عکس‌العمل‌هایی را در مورد آن از خود نشان دهد. به گفته وی، تحقیقات حاکی است که رسانه‌ها سوگیری دارند و هدف‌های اصیل، منطقی، مردمی و فرهنگی را در رسانه‌ها به اندازه کافی نمی‌بینیم. دکتر دهقان پرداختن بیش از اندازه به فوتبال یا ورزش مردان را دلیلی بر این مدعا برشمرده و یکی از بهترین راهکارهای عملی در بهبود این حالت را راه‌اندازی رشته ارتباطات ورزشی در دانشگاه‌ها می‌داند.

ورزش 4 مولفه اصلی دارد که شامل ورزش تربیتی، ورزش همگانی و تفریحی، ورزش قهرمانی و ورزش حرفه‌ای است. دکتر بهمنی این 4 مولفه را درون یک هرم با قاعده تربیتی که متولی آن سازمان آموزش و پرورش است و بیشترین تعداد افراد را شامل می‌شود، ترسیم می‌کند و می‌گوید: در مراحل بعدی به ترتیب ورزش همگانی تفریحی، ورزش قهرمانی و در راس هرم ورزش حرفه‌ای که هدف آن مدال‌آوری و درآمدزایی است، قرار گرفته‌اند.

وی می‌افزاید: رسانه که وظیفه پوشش دادن رویدادهای این 4 مولفه را دارد، تشکیل یک هرم ورزشی معکوس را در کنار این هرم تشکیل داده؛ به ‌طوری‌ که بیشترین توجه آن به راس هرم است که کمترین تعداد افراد را شامل می‌شود و کمترین توجه آن به بخش ورزش تربیتی است.

دکتر قاسمی نیز معتقد است: مهم‌ترین وظیفه رسانه ایجاد آگاهی و شناخت در حوزه ورزش است و این کار نیز با تربیت افراد متخصص برای کار در رسانه‌های ورزشی امکان‌پذیر است.

آیا می‌دانستید توجه رسانه‌ای در دنیا و بخصوص ایران به ورزش دانش‌آموزی با 14 میلیون عضو در حد صفر است؟ البته اگر روزنامه‌خوان ورزشی یا بیننده پروپاقرص برنامه‌های ورزشی تلویزیون باشید، حتما شما هم به این نتیجه رسیده‌اید و دیگر نیازی به ارائه اعداد، ارقام و تحقیقات آماری در این زمینه نیست!

نه تنها رسانه‌ها بلکه بودجه‌های دولتی نیز نتوانسته‌اند این غفلت را از بین ببرند و در حالی‌که بودجه ورزش کشور نزدیک 3000 میلیارد تومان است، سهم ورزش برای هر دانش‌آموز تنها 20 میلیارد تومان و درنتیجه سرانه ورزش دانش‌آموزی 500 تومان است! سرانه ورزشی این بخش نیز تنها 31 سانتی‌متر است.

دکتر آقاپور ضمن مطرح کردن سرانه بودجه و فضای ورزش، با ارائه نتایج 12 مطالعه تحقیقاتی در زمینه ورزش و رسانه‌های گروهی، توجه عملی به نتایج این تحقیقات را از سوی متولیان رسانه‌ای و مطبوعاتی جامعه و سردبیران و نویسندگان روزنامه‌های ورزشی برای ارتقا و تقویت ساختار ورزش کشور خواستار شد.

دکتر بهمنی نیز از عملکرد رسانه‌ها در زمینه ورزش دانش‌آموزی گله‌مند و معتقد است در رسانه‌ها نیز بحث رضایتمندی و سودآوری مطرح است، این وضعیت باعث شده است رسانه‌ها با ذائقه‌شناسی در مسیر تغییرات رفتاری، ورزش دانش‌آموزی را در جهت ورزش قهرمانی برای کسب درآمد و شهرت تعریف کنند و نه در حیطه تربیتی ورزش دانش‌آموزی و کسب تندرستی و یادگیری مهارت‌های ورزشی یا کسب روحیه شادابی و دوستیابی و پیشرفت تحصیلی.

وی محور اصلی در رسانه را جذب مخاطب بیشتر و درآمدزایی بیشتر بر می‌شمرد و می‌گوید: به همین دلیل است که توجه بیشتر رسانه‌ها به فوتبال و ورزش حرفه‌ای است.

وی رسانه‌ها را به تحلیلگر مغز جامعه تعبیر می‌کند و می‌افزاید: رسانه‌ها در مسیر تغییرات رفتاری جوامع بشری به صورت فوری و آنلاین و تاثیرگذار در حال کار هستند و اکثراً ورزش مدرن و قهرمانی و حاشیه‌ای شدن ورزش پایه و ورزش همگانی را دنبال می‌کنند.

دکتر بهمنی در ادامه به سیاست‌های جدید وزارت آموزش و پرورش اشاره می‌‌کند و می‌گوید: برای سال جاری و نیز 4 سال آینده برنامه‌ریزی‌هایی شده است که مسیر ورزش دانش‌آموزی را عوض خواهد کرد. وی همچنین خبر می‌دهد قرار است از این پس، وزارت آموزش و پرورش تنها به عنوان مرکز ثقل تدوین سیاست‌های ورزش دانش‌آموزی عمل کند و نقش مجری به استان‌ها سپرده شود.

مدیرکل تربیت بدنی آموزش و پرورش نیز می‌افزاید: برای نخستین‌بار پس از 80 سال که از تدوین درس تربیت بدنی می‌گذرد، سعی کرده‌ایم نگاهمان به مدارس باشد و قصد داریم به قاعده هرم توجه بیشتری داشته باشیم و ورزش و تربیت بدنی را به صورت درون کلاسی، درون مدرسه‌ای و بین مدرسه‌ای گسترش دهیم و ورزش همگانی را با یک برنامه جذاب همراه با ورزش باستانی طراحی کنیم و در سراسر کشور به اجرا گذاریم.