واکنش دستهای حساس به مواد محرک

درماتیت تماسی، نوعی التهاب پوست است که از طریق تماس مستقیم با ماده محرک خارجی یا ایجادکننده حساسیت بروز می‌کند. این تماس مستقیم می‌تواند از راه تماس با موادی مثل صابون، مواد آرایشی، جواهر یا لباس‌های از جنس پلاستیک ا‌یجاد شود. این قرمزی‌ها در نقاط خارش‌دار، واگیر‌دار یا خطرناک نیستند، ولی می‌توانند آزاردهنده باشند. درماتیت تماسی فقط سطح پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بهبود این حساسیت معمولا روزها و هفته‌ها طول می‌کشد و فقط وقتی به طور کامل از بین می‌رود که پوست دیگر به هیچ‌وجه در تماس با ماده حساسیت‌زا یا محرک قرار نگیرد. درماتیت تماسی معمولا نقاط خارش‌داری را برجا می‌گذارد که سطح وسیعی را درگیر می‌کند و حالت سوختگی ایجاد می‌‌شود. در این حالت، سطحی که بیشتر با ماده محرک در تماس بوده، بیشتر درگیر می‌شود.

علت ابتلا به درماتیت تماسی، همان‌طور که اشاره کردیم تماس مستقیم با بسیاری از محرک‌ها و آلرژن‌هاست. از این محرک‌ها می‌توان به صابون‌ها و مواد شوینده قوی، محصولات پاک‌کننده پوستی، لوازم آرایشی، دئودورانت‌ها (برطرف‌کننده بوی بد بدن)، لباس‌ها و کفش‌ها، مواد پلاستیکی و لاتکس، جواهرات، عطرها، برخی از گیاهان مانند پیچک سمی، برخی محلول‌های پزشکی مانند آنتی‌هیستامین‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره کرد. بعضی از افراد هم به خاطر شغلی که دارند، ممکن است آب، مواد شیمیایی، مواد سوختی، رنگ، مواد پاک‌کننده، محلول‌های صنعتی، گرد و غبار یا سایش حساسیت داشته باشند.

دلایل مختلف بروز التهاب پوستی

درماتیت تماسی بسته به علت ایجادکننده آن به 2 دسته تقسیم می‌شود: درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت تماسی آلرژیک.

درماتیت تماسی تحریکی، شایع‌ترین نوع درماتیت است و حدود 80 درصد درماتیت‌ها را شامل می‌شود. این نوع درماتیت از تماس مکرر پوست با موادی مثل صابون، لوازم آرایشی یا محصولاتی مثل دئودورانت‌ها ایجاد و باعث تحریک پوست می‌شود. تماس با این مواد باعث ایجاد قرمزی و نقاط خشک و خارش‌دار در پوست می‌شود که معمولا روی دست‌ها، انگشت‌ها و صورت بروز می‌کنند. موادی مثل اسیدهای قوی و سفیدکننده‌ها، مهم‌ترین موادی هستند که پس از استفاده باعث ایجاد درماتیت تماسی تحریکی می‌شوند، چون این مواد چربی و موانع محافظت‌کننده را از سطح پوست حذف می‌کنند. علائم آن بیشتر شامل قرمزی، خارش، پوسته شدن، تورم، تاول، خشکی، فلسی شدن، ضخیم شدن و احساس حرارت در نقطه تماس می‌شود. در موارد شدیدتر، تاول‌های شدید و زخم‌های باز ایجاد می‌شود. بیشتر افرادی که با آب در تماسند، مانند آرایشگرها و تولیدکنندگان مواد غذایی، بیشتر به این نوع درماتیت مبتلا می‌شوند.

درماتیت تماسی آلرژیک، نوعی درماتیت است که از واکنش نسبت به مواد آلرژن ایجاد می‌شود و در نهایت در بدن واکنش ایمنی ایجاد می‌کند و باعث التهاب پوست می‌شود. انواع مختلف داروها، آفت‌کش‌ها، لوازم آرایشی، افزودنی‌های غذایی، مواد شیمیایی تجاری، مواد پلاستیکی و لاتکس و خلاصه تمام موادی که به نوعی باعث بروز حساسیت می‌شوند، می‌توانند باعث بروز این نوع درماتیت شوند. بعضی از افراد حتی به نیکل موجود در انواع جواهرات حساسیت دارند. این نوع درماتیت به ناحیه‌ای از پوست محدود می‌شود که در تماس با آلرژن قرار می‌گیرد؛ مانند دست و صورت. در واقع، چند سال طول می‌کشد تا آلرژی ایجاد شود و زمانی که این حساسیت ایجاد شود، تا آخر عمر در فرد باقی می‌ماند و کوچک‌ترین تماس با ماده آلرژن می‌تواند باعث بازگشت حساسیت پوستی شود. علائم آن از خفیف تا شدید متغیر و مثل درماتیت تماسی تحریکی است. تشخیص آن هم از طریق آزمایش انجام می‌شود.

راه خلاصی از درماتیت تماسی

در صورت ابتلا به درماتیت تماسی، پزشک با توجه به عوامل مختلف و نیز شرایط خود بیمار، درمان مناسب را تجویز می‌کند. چیزی که در این میان مهم است، علت ایجاد علائم، شدت علائم، سن و سلامت عمومی بدن بیمار است. در واقع، اولین گام در درمان درماتیت تماسی، شناسایی ماده آلرژن و محرک و دوری از آن ماده است. گزینه‌های درمانی که پزشک مورد استفاده قرار می‌دهد، علاوه بر دوری از ماده محرک، شامل دارودرمانی، استفاده از محلول‌ها و سایر روش‌ها نیز می‌شود.

بسته به شدت درماتیت تماسی، درمان با دارو نیز ممکن است توصیه شود. بیشتر اوقات این داروها به طور مستقیم روی پوست استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، در موارد خفیف می‌توان از روغن، کرم و محلول‌های آماده موضعی برای کاهش خارش، قرمزی، پوسته شدن و تورم استفاده کرد. در موارد خفیف از کمپرس‌های سرد یا لباس‌های مرطوب هم استفاده می‌شود، اما در موارد شدید، پزشک از طریق تجویز داروهای استروئیدی قوی‌تر مانند کورتیکواستروئیدها که به صورت موضعی، خوراکی یا تزریقی وجود دارد، سعی در کنترل عارضه می‌کند. درماتیت‌های تماسی را که باعث عفونت باکتریایی پوست می‌شوند، با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌کنند.

از درمان‌های دارویی دیگر می‌توان به درمان با آنتی‌هیستامین‌ها اشاره کرد که برای کنترل خارش استفاده می‌شود؛ به طوری که انواع مسکن آن، شب‌ها و انواع غیرمسکن آن در طول روز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مواردی که پوست با گیاهان محرک و حساسیت‌زا برخورد داشته، پزشکان توصیه می‌کنند که بیمار سطح پوست را به طور کامل با آب و صابون بشوید و لباس‌ها و اشیایی را هم که در تماس با این گیاهان قرار داشته تمیز کند. استفاده از کمپرس‌های آب سرد، آب‌نمک و شیر هم می‌تواند مفید باشد.

در صورت استفاده از داروهای استروئیدی خوراکی، دوره مصرف دارو را باید کامل کرد وگرنه راش‌های پوستی دوباره عود می‌کنند. در موارد خفیف، داروها برای 3 تا 5 روز و در موارد شدیدتر تا 4 هفته تجویز می‌شوند. همیشه دوره درمان باید کامل شود و در صورت ابتلا به درماتیت‌های مکرر، برای شناسایی علت، حتماً باید به یک متخصص آلرژی مراجعه شود. درمان‌هایی که اشاره کردیم، بیشتر شامل درمان‌های پزشکی و دارویی بود که توسط پزشک تجویز می‌شود، اما در مراحل اولیه درماتیت و ظهور علائم و نشانه‌های آن، سعی کنید محل را با آب و صابون شستشو دهید. استفاده از محلول‌های اسیدی ضعیف مانند آب‌لیمو و سرکه می‌تواند اثرات درماتیت را خنثی کند. در صورت گسترش تاول‌ها، کمپرس نم‌دار و سرد 30 دقیقه، روزی 3 بار، می‌تواند اثرات را تسکین دهد. از خاراندن بخش‌های آسیب‌دیده خودداری کنید، چون ممکن است عفونت‌های ثانویه ایجاد کند. استفاده از کرم‌های سدکننده مثل زینگ‌اکسید می‌تواند محافظ پوست باشد و رطوبت پوست را حفظ کند. تمام این راهکارها را تا از بین رفتن علائم ادامه دهید.

راه‌های رهایی از حساسیت‌های پوستی

موثرترین راه مقابله با انواع درماتیت، پیشگیری از بروز آنهاست. چون در درماتیت تماسی شروع واکنش بستگی به ماده آلرژن دارد، تشخیص و شناسایی این ماده یا مواد و دوری از آنها بسیار مهم است. این تشخیص معمولا از طریق آزمایش‌های روی پوست انجام می‌شود. خود بیمار هم در این زمینه می‌تواند نقش مهمی داشته باشد، به این ترتیب که هنگام بروز درماتیت، علائم آن و مدت زمانی را که آن علائم باقی می‌مانند یادداشت کند. فهرستی از تمام داروها شامل ویتامین‌ها، داروهای گیاهی و داروهایی که مصرف کرده‌اید تهیه کنید. بهتر این است که ظرف دارو را با دستور مقدار مصرف آن نگه دارید. این کارها می‌تواند به شناسایی زودتر ماده محرک یا آلرژن کمک شایانی کند. در پیشگیری، رعایت این نکات می‌تواند موثر باشد:

جایگزینی مواد شیمیایی ایمن‌تر باعث کاهش خطر ابتلا به درماتیت می‌شود.

در کارهای خانه برای جلوگیری از تماس با محلول‌های پاک‌کننده از دستکش‌های نخی یا پلاستیکی استفاده کنید.

افرادی که بسته به شغل خاص خود با این گونه مواد سر و کار دارند، بهتر است از لباس‌های آستین‌بلند، شلوارهای بلند و دستکش برای جلوگیری از تماس با مواد محرک استفاده کنند، چون می‌تواند پوست را محافظت کند.

از کرم یا ژل‌های سدکننده برای ایجاد یک لایه محافظ روی پوست استفاده کنید. از یک مرطوب‌کننده هم برای حفظ رطوبت خارجی پوست و جلوگیری از تبخیر آن استفاده کنید.

از صابون‌های نرم و لباس‌های نخی استفاده کنید تا پوست بدن‌تان تحریک نشود.

از صابون‌های ملایم بدون رنگ و بو استفاده کنید و از حمام رفتن زیاد بپرهیزید.

به یاد داشته باشید که اگر ماده ایجادکننده درماتیت تماسی از بین برود و پوست دوباره در معرض آن ماده قرار نگیرد، راش‌های پوستی احتمالا در کمتر از 2 هفته از بین می‌روند. ولی در صورت ادامه تماس با مواد محرک، ممکن است بیماری مزمن و در مقابل درمان مقاوم شود.

ندا اظهری