انبوه اطلاعات در کتابخانه ای کوچک

اولین و بزرگترین کتابخانه دیجیتال تخصصی در مراکز دولتی و دانشگاهی کشور ، در زمینه های علوم پایه پزشکی و فناوری زیستی در انستیتو پاستور ایران به بهره برداری رسیده است .

کد خبر: ۲۸۱۰۴

این کتابخانه الکترونیک طی یک دوره 3ساله با استفاده از توان متخصصان داخلی برای طراحی ساختار و سازماندهی آن برای دستیابی به حجم انبوه اطلاعات راه اندازی شده است . از دیدگاه سخت افزاری نیز، این کتابخانه ها از سیستم های قابل دسترس رایانه ای به جای رایانه های گران قیمت ، به منظور ایجاد الگوی قابل انتقال به سایر مراکز تحقیقاتی ، دانشگاهی و مدارس کشور استفاده می کنند. بعلاوه برای اولین بار علاوه بر تاسیس و نصب چنین کتابخانه ای ، توانسته ایم از طریق اینترنت ، شبکه داخلی خود را با برخی از مراکز عمده تحقیقاتی دنیا مرتبط کنیم . باتوجه به اهمیت موضوع ، با دکتر فرزان مجیدفر، رئیس مرکز اطلاع رسانی انستیتو پاستور و طراح و مدیر اجرایی پروژه کتابخانه دیجیتال تخصصی کشور، به گفته نشسته ایم.

اصولا کتابخانه دیجیتال به چه معناست؛ و چه تفاوتی با کتابخانه های سنتی دارد؛
کتابخانه های دیجیتال با یک تعریف ساده کتابخانه هایی هستند که اطلاعات کتب و مقالات به صورت رقومی شده (دیجیتال) یا الکترونیکی در آنها جمع آوری شده است . به عبارت دیگر ، کتابخانه های دیجیتال و کتابخانه های مجازی در مقابل کتابخانه های سنتی است ، که مدارک در آن به صورت چاپی موجود است ، ارائه کننده مدارک اعم از کتب ، مقالات ، گزارش های فنی ، پایان نامه ها و سایر موارد به صورت الکترونیکی ؛ یعنی اطلاعات آنها از طریق رایانه قابل مشاهده است .
کتابخانه های الکترونیک چه مزایایی دارد؛
کتابخانه های الکترونیک اعم از مجازی یا دیجیتال قادر به ذخیره سازی اطلاعات بسیار زیاد در حجمی بسیار کوچک هستند. بدین ترتیب اولین مزیت این نوع کتابخانه ها کاهش یافتن حجم کتابخانه های سنتی است . از سوی دیگر سرعت دسترسی به اطلاعات و البته قابلیت جستجوی سریع نسبت به روشهای سنتی بسیار بالاتر است . بعلاوه اگر اطلاعات از طریق شبکه اعم از شبکه های داخلی اینترانت یا از طریق اینترنت ارائه شوند، به صورت 24ساعته و در تمام روزهای هفته در دسترس خواهند بود.
چه تفاوتی میان کتابخانه های دیجیتال و مجازی وجود دارد؛
اطلاعات ، در کتابخانه دیجیتال ، بر روی خدمات دهنده یا سرورهای شبکه موجود است و با سرعت بسیار بالایی از طریق شبکه داخلی و در صورتی که ارتباط اینترنتی وجود داشته باشد، با سرعت پایین تر قابل دسترس است . به عبارت دیگر، اطلاعات در این نوع کتابخانه ها، به صورت فیزیکی در همان محل قرار دارد. در کتابخانه های دیجیتال ، اطلاعات بر روی وسایل ذخیره سازی خدمات دهنده های شبکه مانند دیسکهای سخت یا نوری یا سایر وسایل ذخیره سازی انبوه ذخیره شده اند. کتابخانه های مجازی در واقع همان طور که از اسمشان برمی آید ، اطلاعاتی در خود ندارند و فقط با تعدادی از پیوندها از طریق صفحات وب ، از طریق اینترنت به کتابخانه های دیجیتال واقعی مرتبط هستند کتابخانه های مجازی ، در واقع همان کتابخانه های دیجیتال واقعی هستند؛ ولی همان عملکرد را با سرعت پایین تر دارند.
انگیزه اولیه برای ایجاد کتابخانه ای دیجیتال در انستیتو پاستور از کجا و چگونه شکل گرفت؛ و چه تفاوتی میان این کتابخانه و سایر کتابخانه ای الکترونیک در مراکز دانشگاهی کشور وجود دارد؛
کتابخانه الکترونیک مستقر در انستیتو پاستور ایران با توجه به نیاز متخصصان این سازمان به دسترسی دایم به اطلاعات ، حجم زیاد اطلاعات و کمبود فضایی که برای نگهداری مجلات چاپی و مدارک علمی خارجی نیاز بود، تصمیم به راه اندازی آن گرفته شد. در حال حاضر کتابخانه های دانشگاهی کشور عمدتا از کتابخانه های مجازی استفاده می کنند. تفاوت کتابخانه الکترونیک انستیتو پاستور با این کتابخانه ها در آن است که نه تنها از طرق مختلف به کتابخانه های مجازی دسترسی دارد، بلکه خود یک کتابخانه دیجیتال گسترده واقعی محسوب می شود. از طریق این کتابخانه محققان در حال حاضر در زمینه های مرتبط با علوم پایه پزشکی ازجمله زیست شناسی ملکولی ، پزشکی ملکولی ، علوم دارویی ، ایمنی شناسی ، میکروب شناسی ، فیزیولوژی و انگل شناسی پزشکی و همچنین علوم متعدد مرتبط با فناوری های زیستی یا بیوتکنولوژی به 5میلیون مقاله و مدرک علمی به صورت متن کامل الکترونیکی در حجم تقریبا 60میلیون صفحه دسترسی دارد. از سوی دیگر، سیستم نصب شده در مقایسه با سیستم های دانشگاهی از ثبات بالاتری برای ارائه اطلاعات برخوردار است . به عبارت دیگر، مسائلی از قبیل اختلالات فنی در ارتباطات ، تحریم های اطلاعات و عدم پرداخت بموقع حق اشتراک اطلاعات و مجلات منجر به قطع خدمات این کتابخانه نخواهد شد. از نکات مهم در فراهم آوردن این کتابخانه ، استفاده از فناوری اطلاعاتی پیشرفته مانند شبکه های مجازی خصوصی و فناوری دیواره های آتشی جهت افزایش ظرفیت امنیت شبکه و انتقال پرسرعت بسته های اطلاعاتی در محیطهای چند میزبانه وب و اینترانت ها است . همچنین تاسیس این کتابخانه با رعایت کامل قوانین بین المللی صورت گرفته است.
آیا در این کتابخانه با مراکز تحقیقات معتبر در دنیا نیز مبادله اطلاعاتی صورت می گیرد؛
برای اولین بار در این کتابخانه توانسته ایم در حیطه شبکه های مجازی از طریق اینترنت ، شبکه داخلی خود را با برخی از مراکز عمده تحقیقاتی دنیا مرتبط کنیم ، به نحوی که محققان ما زمانی که در حال استفاده از شبکه داخلی انستیتو پاستور هستند، مانند این است که در یکی از کشورهای خارجی از طریق ترمینال مربوط بدون نیاز به مسافرت و یا حضور فیزیکی ، وارد شبکه داخلی مزبور شوند. این در حالی است که کاربران عمومی اینترنت نمی توانند به دلایل امنیت شبکه ای به این 2شبکه دسترسی یابند.
چرا منابع گردآوری شده در این کتابخانه تنها به صورت مقالات و مدارک علمی هستند؛
زیرا کتب در حیطه تحقیقاتی ذکر شده به صورت الکترونیک بسیار کم منتشر می شوند و اکثرا چاپی هستند. بعلاوه کار اصلی محققان ، در استفاده از مقالات و مدارک علمی است . اکثر مقالات موجود در این سیستم نیز مربوط به سال 1995 به بعد است ؛ چراکه از این سال است که اکثر مقالات کم کم به صورت الکترونیکی منتشر می شوند. البته ما در آینده برنامه هایی برای استفاده از کتابهای الکترونیکی در کتابخانه دیجیتال خود داریم که امید است با نصب و دریافت امکانات جدید به این موضوع اقدام کنیم .
حجم هر مقاله ، به طور متوسط چند صفحه است؛ هزینه استفاده از این منابع برای کاربران چه میزان است؛
حجم یک مقاله به طور متوسط 15صفحه است و به طور کلی حجم مقالات از 5صفحه تا 40صفحه است باتوجه به این که این شبکه از بودجه داخلی انستیتو پاستور استفاده کرده و طرح ملی محسوب نمی شود. سرویس عمومی رسمی در سطح کشور ندارد با این حال محققان با مراجعه مستقیم به کتابخانه می توانند از اطلاعات موجود به صورت رایگان استفاده کنند. نکته قابل توجه آن که سرعت دسترسی به اطلاعات مزبور باتوجه به این که بخشی از اطلاعات از طریق شبکه داخلی ارائه می شود تا حدود 300برابر سرعت دسترسی از طریق روشهای معمولی و دسترسی به اینترنت است.
در راه اندازی این سیستم از چه نرم افزارهایی استفاده شده است؛
منبع نرم افزاری این سیستم با استفاده از زبانهای معمولی برنامه ریزی تحت وب مانند «HTML» ، «JAVA»، «ASP» و سایر موارد طراحی شده است .
آیا می شود از سیستم طراحی شده به نوعی در سایر مراکز تحقیقاتی و علمی کشور الگوبرداری کرد؛
هدف اصلی ما در طراحی این سیستم ، استفاده از سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری ارزان قیمت بوده است و می خواستیم نشان دهیم که با سیستم های ارزان قیمت و طراحی صحیح ، بدون نیاز به صرف هزینه های هنگفت می توان کارهایی در حجم انبوه و وسیع انجام داد و هدف این بوده است که الگویی ایجاد کنیم که مراکز تحقیقاتی ، دانشگاهی و حتی مدارس با استفاده از این الگوها که قابل انتقال هستند ، کتابخانه های دیجیتال واقعی در مکان خود به وجود آورند.