نکاتی درباره تقسیم ارثیه

ارث از دیرینه ترین سنن و آداب اجتماعی بشر است و در جوامع مختلف به اشکال گوناگون مشاهده می شود. در بسیاری از جوامع گذشته به علت آن که ثروت خانواده پدر دختر به خانواده داماد منتقل می شد

کد خبر: ۲۰۸۳۲

، اصالت خانواده و تولید نسل را با مردان می دانستند و یا در برخی از قوانین دنیای قدیم چنانچه به دختر ارث داده می شد به فرزندان وی ارث نمی دادند، برخلاف پسر که هم به خودش ارث می دادند و هم به فرزندانش . در این میان اسلام قانون فطری و طبیعی ارث زنان را از اوهام و خرافاتی که به آن آمیخته شده بود، پاک کرد و تبعیض ناروایی را که میان زن و مرد ایجاد شده بود و تضییع ظالمانه ای که در حق زن معمول گشته بود را از بین برد. در اسلام سهم الارث زن نصف سهم الارث مرد است و علت آن موقعیت و وضع خاصی است که زن از نظر مهر، نفقه ، مخارج زندگی و برخی قوانین جزایی دارد. اسلام چون مهر و نفقه را لازم می داند و مرد را موظف ساخته است که هزینه زندگی همسر خویش را براساس نیاز وی از قبیل مسکن ، پوشاک ، خوراک و دیگر لوازم بپردازد و نیز هزینه زندگی فرزندان خردسال را به عهده مرد گذاشته است ، سهم الارث مردان را 2برابر زنان قرار داده است . در واقع تحمیل مهر و نفقه بر مردان ، از طریق ارث جبران شده است و به همین دلیل سهم الارث زنان در اسلام تنزل یافته است . مراجعه به مدارک اسلامی و منابع حدیثی نشان می دهد که این پرسش از همان ابتدای اسلام و آغاز وضع قانون ارث در اذهان مردم بوده است و در مواقع مختلف از پیشوایان دین پرسیده اند که «چرا ارث زنان نصف مردان است؛» علامه طباطبایی از کتاب معانی الاخبار شیخ صدوق نقل می کند که حضرت امام رضا (ع) در پاسخ نامه ای که از علت تنصیف ارث زنان پرسیده بود، فرمود: زیرا زن وقتی ازدواج می کند، مالی می گیرد؛ ولی مرد باید مالی بپردازد و علت دیگر این است که زن جزو عائله مرد است ، اگر محتاج باشد، مرد موظف است که نفقه و سایر مخارج او را بدهد؛ ولی به عهده زن چنین چیزی نیست از این رو حق مرد بیشتر است و در پایان امام رضا (ع) به این آیه قرآن استدلال فرمود که الرجال قوامون علی النسائ بما فضل الله بعضم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم . و یا زمانی که فردی اعتراض کرد که چرا زن بیچاره که از مرد ضعیف تر و ناتوان تر است باید یک سهم بگیرد و مرد که تواناتر است 2سهم ببرد و این خلاف عدالت است ، امام صادق (ع) فرمود: برای این است که اسلام سربازی را از عهده زن برداشته و به علاوه مهر و نفقه را به نفع او بر مرد لازم و واجب کرده است و در برخی قتلهای غیرعمدی که خویشاوندان عامل قتل باید دیه بپردازند، زن از پرداخت دیه و شرکت با دیگران معاف است . از این رو سهم زن در ارث از مرد کمتر شده است . چنان که می بینیم پیشوایان دین تنصیف ارث زنان را معلول مهر ، نفقه و تامین مخارج زندگی ایشان از سوی مردان و معافیتشان از دیه و سربازی بیان کرده اند. علامه طباطبایی در توضیح علت تنصیف ارث زنان ، تصریح می کند که قرآن نیز همین دلالت را در تقلیل مساله ارث زنان دارد، یعنی چون مرد باید مخارج زندگی زن را تامین کند و مهر و نفقه را بپردازد، لذا باید در ارث 2برابر زن سهم ببرد تا جبران کار او شود و تعادل و عدالت برقرار گردد. گذشته از همه اینها اگر در مساله ارث و کیفیت وضع زندگی زن دقت کامل شود، روشن می گردد که در واقع ارث زنان 2برابر مردان است که با توجه به وظایف و مسوولیتی که به عهده مردان ، در تامین مخارج زندگی زن گذاشته شده است ، عملا نیمی از درآمد مرد در مورد زن مصرف می شود و نیمی برای خود و این در حالی است که سهم زن همچنان در دست خود وی باقی است و چون هیچ گونه مسوولیتی در پرداخت هزینه زندگی ندارد، آن را برای خود ذخیره می کند و در نتیجه عائدی وی 2برابر می گردد. شاید این پرسش مطرح شود که چرا باید مهر و نفقه وضع گردد تا سهم ارث زنان نصف شود؛ از نظر اسلام ، مهر و نفقه به دلایل محکم طبیعی و روانی که باید آنها را در مساله مهر و نفقه مورد بحث قرار داد امری واجب و اجتناب ناپذیر بوده و اموری موثر و لازم در استحکام ازدواج و تامین آسایش خانواده و ایجاد وحدت و همدلی میان زن و شوهر هستند. اسلام به منظور رعایت عدالت ، این تحمیل بودجه را در ارث جبران کرده و سهم مرد را 2برابر زن قرار داده است . با همه اینها نصف بودن ارث زن یک مساله کلی و عمومی نیست ، اگر زنی به عنوان مادر وارث گردید، سهم الارث او به همان مقداری که مرد (پدر) ارث می برد، خواهد بود و در بعضی جاها ارث زن بیشتر از ارث مرد است ، مانند دختر نوه پسری و پسر نوه دختری که ارث دختر بیشتر از پسر می شود.