هویت ‌جهانی برای رادیوهای ایرانی‌

رئیس رسانه ملی در آیین پایانی جشنواره نهم خطاب به رادیویی‌های ایران و جهان گفت: «رادیو به اصالت‌‌ها و فرهنگ‌ها نزدیک‌تر است و در شرایطی که بسیاری از رسانه‌های تصویری به ابتذال دچار شده‌اند، پاکی خودش را حفظ کرده است و در این رسانه کمتر می‌شود حرف ناحساب زد بنابراین انتخاب شعار رادیو صدای فرهنگ‌ها برای دوره نهم کار شایسته‌‌ای است چون اهالی رادیو در دنیا می‌توانند با تکیه بر داشته‌های بومی خود و تقویت و تبلیغ فرهنگ اصیل کشورشان، در مقابل تهاجم فرهنگ تحمیلی غرب بایستند.»

دنیای غریبی است،‌ می‌گویند عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم ارتباطات نام دارد. تنوع و توسعه رسانه‌های ماهواره‌ای و دیجیتال فرصت دل سپردن به نوای جعبه کوچک جادویی را از انسان امروز گرفته است، حالا دیگر آدم‌ها بر حسب شرایط در موقعیت‌های خاص و براساس ضرورت و نیازشان سراغ رادیو می‌روند و مدام کارشناسان حوزه رسانه از ریزش مخاطبان رادیو دم می‌زنند، اما در این هیاهو هنوز هم مردم وقتی به بلندگویی نیاز دارند که حرفشان را بزنند، سراغ رادیو می‌روند، صراحت و صداقت را ویژگی منحصر به فرد رادیو می‌دانند و هنوز هم مولفه‌های فرهنگی خود را از رادیو جستجو می‌کنند.

شاید مضمون شعار «رادیو صدای فرهنگ‌ها» همین باشد گرچه کمی ایده‌آل به نظر می‌آید اما علیرضا نوری دبیر جشنواره این شعار را در واقع چشم‌اندازی می‌‌داند برای این که رادیو در آینده به نقطه مطلوبی برسد و وسیله‌ای باشد برای انتقال پیام ملت‌ها و کشورها به هم.

***‌

حدود 700 برنامه رادیویی در بخش‌های اصلی و ویژه در جشنواره رادیو شرکت کردند و در نهایت حدود 130 برنامه توسط هیات انتخاب آثار به مرحله نهایی راه یافتند. مرحله نهایی را 5 داور ایرانی و 5 داور غیرایرانی قضاوت کردند. شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید 5 داور خارجی، آثار ایرانی راه‌یافته به بخش‌نهایی را چه‌طور دیده‌اند.

نوری می‌گوید: «در این باره با 4 داوری که مهمان ما در جشنواره بودند صحبت کردم و هر 4 نفر بر این نکته تاکید داشتند که برنامه‌های رادیویی ایران در حوزه محتوا حرف بسیار برای گفتن دارند. ضمن این که نمراتی که داوران خارجی به برنامه‌ها دادند با نمراتی که داوران ایرانی داده‌اند به طور تقریبی فاصله 5 نمره‌ا‌ی دارد. این‌طور نیست که برنامه‌ای توسط داور ایرانی نمره 80 گرفته باشد و توسط داور خارجی 10. فاصله بین یک تا پنج نمره است که یا بالاتر یا پایین‌تر می‌آید و این نشان‌دهنده درک و دریافت مشابه داوران خارجی با داوران ایرانی است.»

***‌

جالب است بدانید کشور ترکیه که داعیه دارد مولانا متعلق به این کشور است، برنامه‌ای با موضوع مولانا در جشنواره نداشت. از نوری 2 سوال می‌پرسم؛ چرا جشنواره در شهری مثل شیراز که نماد فرهنگ و تمدن باستانی و اسلامی‌ ماست برگزار نشد و دوم این که چرا دبیر جشنواره هر سال تغییر می‌کند؟ او می‌گوید: «شیراز یکی از گزینه‌های اصلی ما برای برگزاری جشنواره بود و خود من آرزو داشتم اختتامیه در حافظیه این شهر برگزار شود، اما محدودیت بودجه این امکان را به ما نداد، ضمن این که اصفهان هم یکی از شهرهای تاریخی ایران با دنیایی از جلوه‌های بصری و تاریخی زیباست. به عنوان مثال دیدار از کلیسای وانک در اصفهان که نشان‌دهنده زیست مسالمت‌آمیز ادیان مختلف در ایران است،‌ برای دوستان خارجی خیلی جالب بود.»

***

گفتگویم با نوری که تمام می‌شود، سراغ برخی از برگزیدگان جشنواره و مدیران کمیته علمی و اجرایی می‌روم. جواد پیشگر که سال‌های گذشته به عنوان داور همراه جشنواره بود و امسال نیز جایزه بهترین کارگردانی نمایش را از آن خود کرده است به تفاوت‌های اساسی دوره نهم با سال‌های قبل اشاره می‌کند و حضور بچه‌های رادیویی ایران را در عرصه رقابت جهانی مغتنم می‌داند. چرا که به‌طور مستقیم مورد قضاوت بین‌المللی قرار گرفته‌اند.

هوشنگ آذر دشتی که در یکی از بخش‌های اولین اجلاس جهانی رادیو سخنرانی کرد، برگزاری این اجلاس را برای رادیوی ایران از چند جهت حائز اهمیت می‌داند. آشنایی و تعامل مدیران و برنامه‌سازان رادیویی کشورهای مختلف به منظور تبادل دانش و تجربیات در جهت ارتقای فرآیند برنامه‌سازی از آن جمله است.

آذر دشتی به این نکته موارد زیر را نیز اضافه می‌کند:« شناساندن توان علمی و عملی برنامه‌سازان هر کشور به جهانیان و نمایش جلوه‌های توانایی رسانه ملی در عرصه‌های نظری و برنامه‌سازی و همچنین پیشرفت‌های فناوری شناخت و کشف فرصت‌ها و تهدیدهای رسانه‌ای بویژه در حوزه رادیو و در سطح جهانی برای پیشگیری یا مقابله با تهدید‌ها و استفاده از فرصت‌ها و تلاش همگانی و عمومی برای ارتقای سطح رادیو در مواجهه با چالش‌های پیش‌رو و حفظ جایگاه رادیو».

واقعیت این است که در اولین اجلاس جهانی رادیو 28 مقاله علمی در موضوعات مختلف رادیو ارائه شد و طبیعی است که حوزه‌های نظری با چرخه‌های عملی برنامه‌سازی در رادیو فاصله دارند، اما نکته مهم در برگزاری این اجلاس این بود که در کنار و همزمان با جشن اردیبهشتی رادیو برگزار می‌شد و برنامه‌سازان در روزهای برگزاری فستیوال جهانی و رقابتی فرصتی برای شنیدن حرف‌های جدی حوزه کاری خود پیدا کردند و دیگر این‌که به قول نورالله مرادی دبیر کمیته علمی جشنواره و اجلاس؛ تاثیر چنین نشست‌هایی را باید در درازمدت در روند برنامه‌سازی رادیو جستجو کرد.

مرادی بهترین دستاورد اجلاس جهانی رادیو را برای رسانه ملی فراهم آمدن زمینه و بستری می‌داند که باعث می‌شود میان برنامه‌سازان رادیو تعامل ایجاد شود و آنها میل به دانستن مباحث نظری کاری را در برنامه‌های آینده خود بگنجانند. او به استقبال برنامه‌سازان رادیو از بخش‌های مختلف اجلاس اشاره و سپس اضافه می‌کند که بخصوص خارجی‌ها از موضوعات بسیار استفاده کردند.

***

پادکست و برنامه‌های تعاملی 2 قالب جدیدی بودند که در دوره نهم در جشنواره به رقابت گذاشته شدند. علی منافی گوینده رادیو ایران موفق شد جایزه بهترین پادکست را از آن خود کند. از او نیز می‌خواهم جشنواره را ارزیابی کند و او به معیارهای داوری اشاره می‌کند: «معتقدم که حتی بهترین داوران هم برخی مواقع سلیقه‌های شخصی خود را اعمال می‌کنند بنابراین بهترین راه شناخت برترین‌ها، شنوندگان رادیو است که بهترین داوران هستند. متاسفانه بسیاری از داوران هنوز با معیارها و متدهای قدیمی به برنامه‌ها نگاه می‌کنند در صورتی‌که رادیو به لحظه و به روز تغییر می‌کند.»

علی منافی از نزدیک شاهد تلاش‌های دوستان و همکارانش در برگزاری جشنواره و اجلاس بوده است و به همین دلیل می‌گوید:«دلم نمی‌آید جشنواره را نقد کنم. چون ما اهالی رادیو کارمان با احساساتمان عجین شده است، اما فکر می‌کنم جشنواره‌ چون محلی است که رادیویی‌های جهان اطلاعات و دانسته‌هایشان را با هم تبادل می‌کنند، خوب است، بخصوص که از سال‌های گذشته تاکنون به تجربیات برگزارکنندگان افزوده شده و به این ترتیب اشکالات کمرنگ‌تر شده‌اند» او نیز نفس برگزاری جشنواره را برای بدنه رادیوی ایران حائز اهمیت می‌داند.

مهدی شاهرضایی برای برنامه «کات»‌تندیس زرین صدا و جایزه بهترین سردبیری را گرفت. او جایزه خودش را متعلق به همه سردبیران رادیویی ایران می‌داند، چرا که این موفقیت بیشتر از آن‌که مربوط به یک شخص باشد، به رادیو در ایران تعلق دارد. چون صحنه رقابت جهانی بوده است. کات برنامه‌ای 30 دقیقه‌ای است که از 5 بخش یا 5 سکانس تشکیل شده و موضوع آن سینما است.

شاهرضایی حذف بخش مسابقه داخلی را که تا سال گذشته یکی از بخش‌های جشنواره بود، یکی از موارد قابل انتقاد دوره نهم می‌داند و می‌گوید: «در فستیوال‌های مختلف و از آن جمله جشنواره فیلم فجر یک بخش داخلی و یک بخش بین‌الملل داریم و شرکت کنندگان به انتخاب خود در این بخش‌ها شرکت می‌کنند. در بخش مسابقه جشنواره رادیو برنامه‌سازان شبکه‌های مختلف رادیو فرصت داشتند در رقابتی با حضور همکاران ایرانی خود شرکت کنند و به ارزیابی مناسبی از خود دست یابند. فکر می‌کنم این بخش در جشنواره باید وجود داشته باشد و در کنار آن بخش بین‌الملل هم که خوشبختانه هر سال کامل‌تر هم می‌شود، فعالیت خود را ادامه دهد.»

نیره مرادحاصلی، برنامه‌ساز جوانی که توانست جایزه و تندیس زرین صدا را برای بهترین برنامه گفتگومحور بگیرد، داوری‌های دوره نهم را منصفانه و همراه با رعایت اصول داوری می‌داند. «زمین تب‌دار» عنوان برنامه نیره مرادحاصلی است که در آن کارشناسان مختلف درباره موضوع گرم شدن زمین با هم گفتگو کرده‌اند و او توانسته با این برنامه جزو برگزیدگان جشنواره شود.

مرادحاصلی درباره بخش‌های اجلاس رادیو هم معتقد است: «موضوعات خوبی مطرح شد که مورد استفاده دوستان برنامه‌ساز قرار گرفت، اما فکر می‌کنم بهتر است در نشست‌هایی هم برنامه‌های موفق و برنده سال‌های گذشته پخش شوند و مورد ارزیابی قرار بگیرند. چرا که در این شیوه نتیجه عملی و آنی‌تری را در روند برنامه‌سازی رادیو مشاهده خواهیم کرد.»

با این جمله مهدی شاهرضایی که گفت ساماندهی و برگزاری جشنواره و اجلاس‌هایی مثل رادیو کار ساده‌ای نیست و تیم منسجم و کارآمدی را می‌خواهد، به محسن ابراهیم، قائم‌مقام اجرایی این دو گردهمایی زنگ می‌زنم.

او می‌گوید: «فعالیت جشنواره در دوره نهم از اوایل پاییز و با انتشار شیوه‌نامه به 4 زبان شروع شد و پس از آن براساس برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مشخصی پیش رفتیم. اقدام دیگر راه‌اندازی سایت جشنواره بود که آن هم در 4 زبان در اختیار کاربران قرار گرفت.

مدال طلای یونسکو با  افتخار به ایران آمد

جشنواره رادیو در 9 دوره‌ای که برگزار شده فراز و فرودهای بسیاری را طی کرده و در هر دوره نیز با آزمون و خطاهایی همراه بوده است، اما هر سال به خاطر این‌که تجربه برگزارکنندگان بیشتر شده و نقاط ضعف جشنواره آسیب‌شناسی شده‌اند، نتایج مطلوب‌تر و رضایت‌بخش‌تری نسبت به دوره‌های پیشین داشته است و این مساله‌ای است که همه اهالی رادیو به آن اذعان دارند.

اصلا بعید نیست که جشنواره صدا در دوره دهم به مراتب بهتر از امسال برگزار شود. مهم این است که جشنواره‌ای که امسال برگزار شد، نقطه اوج گردهمایی‌های رادیویی بود. تمایز این دوره به گفته علیرضا نوری، دبیر جشنواره به روزهای آغازین پاییز بازمی‌گردد که جشنواره کار اجرایی خود را شروع کرده است و کمیته علمی کار مطالعاتی دقیقی را برای شناسایی جشنواره‌های معتبر جهانی در حوزه رادیو انجام داده و  در نهایت شاخصه‌های این فستیوال‌ها استخراج شده و با ویژگی‌های فرهنگی و  قومی ایران تلفیق شده تا حاصل آن بشود جشنواره‌ای جهانی که کشور ایران آن را برگزار می‌کند.

مرحله بعد انتشار شیوه‌نامه جشنواره به 4 زبان و ارسال آن برای اتحادیه‌های رادیو تلویزیونی بزرگ دنیا مثل اتحادیه‌های اروپا، آمریکای لاتین، آمریکای شمالی، کشورهای عربی و کشورهای حوزه کارائیب بود. علاوه بر این در اجلاس چهل و چهارم اتحادیه رادیو تلویزیون‌های آسیا و اقیانوسیه (ABU) که دیماه در تهران برگزار  شد، برای شرکت‌کنندگان و اعضای اتحادیه چگونگی برگزاری این اجلاس جهانی تشریح شد.

به این ترتیب سایت اتحادیه ABU و نیز اتحادیه رادیو تلویزیون‌های کشورهای اروپایی (EBU) به طور کامل جشنواره و اجلاس ایران را معرفی کردند.  به گفته علیرضا نوری اتفاق مبارک دیگر جشنواره نهم اختصاص بخش ویژه و انتخاب و معرفی بهترین برنامه‌ها با موضوع مولانا، رودکی، صلح و دوستی و مفاخر جهان اسلام بود: «این اقدام علاوه بر این‌که با شعار جشنواره مناسبت داشت، گامی بود برای پاسداشت بزرگان و مفاخر جهان اسلام و ایران و نیز اهمیت صلح و دوستی در دنیا و نقش رسانه‌ها در برقراری آن. خوشبختانه جایزه ویژه بخش مولانا را نیز امین رسولی از ایران گرفت و مدال طلای یونسکو با افتخار برای این برنامه به ایران آمد.

همراهی فرهنگستان هنر و مرکز رادیو تلویزیون‌های کشورهای اسلامی (آسیسکو)‌ با جشنواره رادیو که نشان‌دهنده اهمیت این رویداد بزرگ فرهنگی بود نیز یکی از وجوه تمایز جشنواره دوره نهم به شمار می‌آمد.»

علیرضا نوری از تندیس زرین صدا به عنوان دیگر ویژگی دوره نهم صحبت می‌کند: «در سال‌های گذشته تندیس‌های مختلفی ساخته می‌شدند و جشنواره تندیس ثابتی نداشت. برای این‌که بعد از این گردهمایی رادیو تندیس ثابتی با عنوان ثابت داشته باشد، طرحی را که توسط استاد حسین خسروجردی ارائه شده بود به آقای شیخ‌الحکمایی برای ساخت سپردیم که این طرح مورد موافقت رئیس سازمان و معاون صدا قرار گرفت و عنوان آن هم شد تندیس زرین صدا که شکل آن انسانی است که سر به آسمان گرفته و سرنا می‌زند.

علیرضا نوری همین‌طور که ویژگی‌های دوره نهم جشنواره را برمی‌شمارد، سراغ بخش اصلی جشنواره می‌رود که دو بخش برنامه‌های تعاملی و پادکست‌ها امسال برای نخستین‌بار به آن افزوده شده بود و می‌گوید: «همه می‌دانیم این دو قالب جدید دریچه‌ای هستند برای ورود رادیو به دنیای دیجیتال و استفاده از فرصت‌های نوین. نکته دیگر حضور داوران خارجی در جشنواره نهم است که البته سال‌های گذشته هم بودند ولی تعدادشان کمتر بود، اما امسال 5 داور خارجی از 5 ملیت مختلف که همگی از اساتید برجسته رادیو و رسانه بودند ما را همراهی کردند و مورد دیگر استقبال 88 ایستگاه رادیویی جهان از جشنواره بین‌المللی ایران بود. در این چند روز 64 مهمان رسانه‌ای و رادیویی از 5 قاره جهان داشتیم و اسامی برگزیدگان جشنواره نیز در سایت رسمی ABU قرار گرفت.

همراهی شبکه‌های بین‌المللی پرس تی وی، العالم، خبر، سحر، جام‌جم و شبکه‌های مختلف تلویزیونی که اخبار اجلاس و جشنواره را به طور مستمر پوشش دادند اتفاق بدیع دوره نهم بود.»

نوری می‌گوید: «همه آنچه اتفاق افتاد، حاصل تلاش دوستان رسانه‌ای من در مطبوعات، خبرگزاری‌ها، شبکه‌های داخلی رادیو و تلویزیون بود و من می‌خواهم از همه بخصوص دبیر کمیته علمی، قائم‌مقام اجرایی، مسوول تبلیغات و روابط عمومی، دوستان کمیته امنیت،‌ مهمانان خارجی، مدیران رادیو و تلویزیون و همه همکارانم تشکر کنم که با برنامه‌ریزی دقیق و منسجم کشتی جشنواره را به مقصد رساندند تا آنجا که مورد عنایت و تقدیر رئیس محترم رسانه ملی قرار گیرد.»

فاطمه رحیمی‌