بسیج سرمایه خیرین برای تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد؛الگویی تعالی‌محور برای تحقق عدالت شهری

مسئله مسکن اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر، امروز دیگر صرفاً یک چالش اقتصادی نیست؛ بلکه به مسئله‌ای تمدنی، کرامت‌محور و زیربنایی برای امنیت اجتماعی و آینده پایدار شهرها تبدیل شده است. تجربه دهه‌های اخیر نشان داده است هر زمان حکمرانی با جسارت، نوآوری و ترکیب هوشمند شور جوانی با خرد پیشکسوتان وارد میدان شده، توانسته مدل‌هایی تازه، کم‌هزینه و اثربخش برای پاسخ به نیازهای عمومی خلق کند. اکنون نیز زمان آن فرا رسیده است که نظام حکمرانی، با همین نگاه ترکیبی، بر مدلی نو تمرکز کند: جذب و سازماندهی سرمایه خیرین در پروژه‌های مسکن ملی، بافت تاریخی و مسکن اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر.

اگر این الگو به‌درستی طراحی و اجرا شود، می‌تواند شکاف عمیقی را پر کند؛ شکاف میان «نیاز فوری خانوارهای کم‌درآمد به سرپناه» و «ظرفیت‌های عظیم اما خاموش سرمایه خیرین». واقعیت آن است که بسیاری از خیرین، چه در یزد و چه در سایر استان‌ها، تمایل دارند سرمایه خود را در اقدامی ماندگار در حوزه مسکن به کار گیرند، اما نبود سازوکار شفاف، مطمئن، کرامت‌محور و بازده‌پذیر، مانع مشارکت گسترده آنان شده است. امروز، رفع این موانع دیگر یک انتخاب نیست؛ یک ضرورت راهبردی است.

ضرورت راهبردی طرح

تأمین مسکن برای اقشار کم‌درآمد، علاوه بر پیامدهای اقتصادی، تأثیر مستقیمی بر آرامش روانی جامعه، کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش امید و تقویت سرمایه اخلاقی دارد. با این حال، این پروژه‌ها تنها زمانی ماندگار خواهند بود که ساختار مالی آن‌ها پایدار باشد. حضور خیرین در پروژه‌های مسکن ملی و احیای بافت تاریخی، این پایداری را تضمین می‌کند؛ زیرا این حوزه‌ها هم از هویت فرهنگی برخوردارند و هم بازده اجتماعی بسیار بالایی دارند.

مسکن ملی در این میان فرصتی ممتاز است؛ وجود زمین، طراحی‌های استاندارد، تسهیلات دولتی و مقیاس بزرگ پروژه‌ها این امکان را فراهم می‌کند که خیرین با هزینه کمتر، اثرگذاری بیشتری داشته باشند. تمرکز هوشمند بر مسکن ملی، به معنای تبدیل ظرفیت‌های حکمرانی به سکویی بزرگ‌تر برای مشارکت مردمی است.

حفظ کرامت بهره‌برداران؛ خط قرمز غیرقابل مذاکره

یکی از آسیب‌های جدی برخی طرح‌های حمایتی گذشته، خدشه‌دار شدن منزلت بهره‌برداران بوده است. هرگاه واحدهای مسکونی با برچسب «خیری» شناخته شده‌اند، ناخواسته احساس تحقیر و انگ اجتماعی ایجاد کرده‌اند. ازاین‌رو، حفظ کرامت ساکنان باید خط قرمز غیرقابل مذاکره این الگو باشد.

واحدهای خیرساز نباید هیچ نشانه ظاهری یا نام‌گذاری خاص داشته باشند؛ باید در بلوک‌های متنوع و ترکیبی جانمایی شوند، اطلاعات مربوط به منشأ سرمایه محرمانه بماند و فرآیند انتخاب بهره‌برداران، منظم، محترمانه و کاملاً حرفه‌ای انجام شود. حفظ کرامت، صرفاً یک توصیه اخلاقی نیست؛ ضرورتی اجتماعی برای پیشگیری از شکل‌گیری کانون‌های آسیب است

شفافیت؛ کلید اصلی جذب خیرین

خیرین امروز، حرفه‌ای‌تر و دقیق‌تر از گذشته تصمیم می‌گیرند. تنها عاملی که آن‌ها را به میدان می‌آورد و در میدان نگه می‌دارد، شفافیت کامل است. خیر باید بداند سرمایه‌اش دقیقاً کجا هزینه می‌شود، چه میزان از پروژه را پوشش داده، پیشرفت کار چگونه است، هر پرداخت با چه سندی ثبت شده و کدام نهاد ناظر، مسئولیت نظارت مالی را برعهده دارد.

اعتماد، بزرگ‌ترین سرمایه این طرح است و بدون شفافیت، هیچ مدل خیری یا مشارکتی دوام نخواهد آو

مدل‌های متنوع مشارکت خیرین

مشارکت خیرین می‌تواند در قالب‌های متنوعی تعریف شود. در مدل کاملاً خیری، خیر هزینه ساخت بخشی از واحدها را تقبل می‌کند بدون انتظار بازپرداخت؛ مدلی مناسب برای بافت‌های تاریخی و پروژه‌های خاص مسکن ملی. در مدل مشارکتی با بازپرداخت، خیر به‌عنوان شریک مالی وارد می‌شود و پس از پایان پروژه، اصل سرمایه یا سهم‌الشرکه خود را به اشکال مختلف دریافت می‌کند. مدل ترکیبی نیز امکان می‌دهد بخشی از سرمایه به‌صورت هبه و بخشی به‌صورت سرمایه‌گذاری بازگشت‌پذیر وارد پروژه شود؛ مدلی که هم انگیزه اجتماعی و هم عقلانیت اقتصادی را فعال می‌کند.

حکمرانی جسور؛ شرط تحقق طرح

اجرای چنین مدلی نیازمند حکمرانی جسور، هوشمند و چابک است؛ حکمرانی‌ای که از تصمیم‌های بزرگ نهراسد، در برابر بروکراسی منفعل نشود و از تجربه پیشکسوتان در کنار انرژی جوانان بهره ببرد. ترکیب جسارت نسل جوان با خرد و تجربه بزرگان، هم سرعت اجرا را افزایش می‌دهد و هم ریسک خطا را کاهش می‌دهد.

فرصت طلایی مسکن ملی و بافت تاریخی

بافت تاریخی یزد و پروژه‌های مسکن ملی، دو بستر طلایی برای ورود خیرین هستند. حضور خیرین در این حوزه‌ها، هزینه دولت را کاهش می‌دهد، سرعت ساخت را بالا می‌برد، کیفیت معماری و مهندسی را ارتقا می‌دهد و اثرگذاری اجتماعی را چند برابر می‌کند.

سخن پایانی

تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد با تکیه بر سرمایه خیرین، صرفاً یک اقدام عمرانی نیست؛ آزمونی جدی برای حکمرانی عادلانه است. موفقیت این طرح در گرو تحقق هم‌زمان سه اصل بنیادین است: حفظ کرامت بهره‌برداران، شفافیت کامل برای خیرین و جسارت در اجرا. اگر این اصول رعایت شود، این الگو می‌تواند به مدلی ملی و پایدار برای عدالت مسکن تبدیل شود؛ مدلی که نه‌تنها سقف می‌سازد، بلکه عزت، امید و آینده‌ای امن‌تر برای خانواده‌های کم‌برخوردار رقم می‌زند.