امسال کاهش بارندگی و وزش باد سبب شده پاییز روزهای آلوده بیشتری را در تقویم رقم بزند. این درحالی است که با افزایش سطح مصرف گاز و ناترازی انرژی، بیم آن می‌رود که نیروگاه‌ها بیش از سال‌های پیش مازوت بسوزانند.
قانون هوای پاک و مازوت‌سوزی
سوزاندن مازوت، اثرات قابل توجهی بر کیفیت هوا در مناطق شهری دارد. آلاینده‌هایی که به‌واسطه سوختن مازوت آزاد می‌شوند، می‌توانند مشکلات تنفسی موجود را تشدید کرده وهمچنین موجب ابتلا به بیماری‌های ریوی،قلبی-عروقی، سرطان و... شوند؛ همچنین این سوخت اثرات مخربی نیز بر محیط‌زیست دارد.باوجود این، قانون هوای پاک،استفاده از این سوخت را با در نظر گرفتن شرایطی مجاز می‌داند.
محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم‌پزشکی تهران دراینباره به «جام‌جم» می‌گوید: «قانون هوای پاک، وزارت نیرو را ملزم می‌کند برق را از مسیری تولید کند که آلودگی کمتری داشته باشد؛ از سوی دیگر، وزارت نفت را هم موظف می‌سازد سوخت باکیفیت موردنیاز را تامین کند.همچنین تصریح می‌کند در صورت فراهم‌نبودن این شرایط، نیروگاه‌ها و صنایع می‌توانند برای تامین سوخت خود به‌مدت حدود ۳۰تا ۴۰ روز از سوخت مایع مانند مازوت و گازوئیل استفاده‌کنند.»
به‌گفته او، این قانون تاکید دارد نیروگاه‌هایی که امکان استفاده از سوخت پاک را ندارند، باید حتما تجهیزات کنترل آلاینده‌ها را در‌اختیار داشته باشند.با‌این‌حال، این بند قانونی مورد انتقاد قرارگرفته است؛چراکه برخی معتقدند نباید به نیروگاه‌ها اجازه داد حتی در بازه‌ای محدود از مازوت استفاده کنند. ازسوی دیگر، صنایع عنوان می‌کنند که استفاده از سامانه‌های کنترل آلاینده، هزینه‌های بسیار سنگینی برای‌شان دارد. این درحالی است که آنها بدون داشتن تجهیزات و در زمان کاهش فشار گاز، از مازوت استفاده می‌کنند که این امر باعث ایجاد آلودگی شدید میشود.
به گفته این عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی، استفاده از سوخت مایع، چه مازوت و چه گازوئیل، فقط در یک بازه ۳۰روزه در طول سال برای صنایع و نیروگاه‌ها مجاز است، البته به‌شرط آن‌که تجهیزات کنترل آلاینده را در اختیار داشته‌باشند.
تجهیزات علیه آلودگی
بررسی‌ها نشان می‌دهد در برخی از کشورهای با درآمد بالا،حدود۳۰تا۳۵درصد از تولیدانرژی وبرق ازطریق سوخت‌هایی مانند زغال‌سنگ و سوخت‌های مایع انجام میشود. به‌گفته این استاد دانشگاه، درترکیه و آلمان نیز حدود ۳۵درصد از سوخت مورد استفاده نیروگاه‌ها از این نوع سوخت‌هاست که به‌مراتب آلایندگی بیشتری دارند. این درحالی است که آلودگی هوا در این کشورها کنترل شده است و دلیل این رویکردنیزالزام نصب تجهیزات کنترل آلاینده‌ها درصنایع و نیروگاه‌هاست.
آن‌طور که حسنوند توضیح می‌دهد، استفاده از این نوع سوخت‌ها امری رایج است اما وجودسامانه‌های کنترل آلاینده‌ها، بخش لاینفک چرخه تامین انرژی محسوب میشود.بنابراین اگردرنیروگاه‌هایی مانند شازند، شهید‌منتظری و شهید رجایی که درسال‌های گذشته مصرف سوخت مایع بالایی داشته‌اند، تجهیزات کنترل نصب شود، میزان انتشار آلاینده‌ها کاهش می‌یابد.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «قانون با شرایطی اجازه چنین استفاده‌ای را می‌دهد و این رویکرد منطقی است، چرا که نمی‌توان تولید برق را متوقف کرد، زیرا این امر مشکلات فراوانی ایجاد خواهد کرد. پس می‌توان از سوخت‌های مایع مانند مازوت بهره گرفت به‌شرط آن‌که از تجهیزات مناسب کنترل آلاینده‌ها نیز استفاده شود.»
لازم به یادآوری است که این فناوری‌‌جدید نیست و از دهه ۱۹۸۰ در صنایع دنیا به‌کار گرفته میشود و در داخل کشور نیز در صورت وجود اراده، می‌توان از آنها استفاده کرد.
حسنوند بیان‌می‌کند:«وزارت نیرونیز درجلسات کارگروه کاهش آلودگی هواباحضورمعاون اجرایی رئیس‌جمهور، مصوباتی در این زمینه داشته و بر ضرورت تجهیز نیروگاه‌ها به سیستم‌های کنترل آلاینده تاکید شده اما تاکنون به‌صورت گسترده اجرایی نشده است. با‌این‌حال، چاره‌ای جز حرکت در این مسیر وجود ندارد، زیرا کشور با ناترازی انرژی مواجه است.»
مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و برخی دیگر از صنایع درحالی صورت می‌گیرد که نتایج بررسی‌ها، اثرات مخرب و زیانبار این اقدام را تایید می‌کند.
به‌تازگی وزارت بهداشت اعلام کرد که در سال ۱۴۰۳، آلودگی هوا عامل مرگ حدود ۵۸هزار نفر بوده است. این آمارها در صورتی بیان میشود که کارشناسان بارها تاکید کرده‌اندهزینه کنترل وکاهش آلودگی به‌مراتب بسیارکمتر از خسارت‌های ناشی از آن است.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز این موضوع را تأیید می‌کند و به ما می‌گوید: «تجارب موفقی در این زمینه وجود دارد، اما دربرابر آنها مقاومت میشود یا درک درستی از ریسک‌ها وجود ندارد. درحالی‌که با هر یک دلار هزینه در جهت کاهش آلودگی هوا، حدود هفت دلار سود عاید کشور میشود. به بیان دیگر، منافع کنترل آلودگی هوا هفت‌برابر هزینه‌های آن است اما درک کافی نسبت به این موضوع وجود ندارد.»
زمانی که سوخت مایع به‌ویژه مازوت مورد استفاده قرار می‌گیرد، آلاینده‌های فراوانی منتشر میشود، حسنوند دراینباره می‌افزاید: «ازجمله اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن، ذرات معلق و دی‌اکسید گوگرد. دی‌اکسید گوگرد شاخصی برای تشخیص مصرف مازوت است و مواجهه با آن باعث آسیب جدی به دستگاه تنفسی میشود.»
آن‌طور که او توضیح می‌دهد آلاینده‌های ناشی از سوختن مازوت وارد اتمسفر شده و موجب تشکیل ذرات معلق میشود که خود این ذرات نیز اثرات مخربی دارند و ترکیب آنها با یکدیگر می‌تواند ذرات ثانویه تولید کند.
کارشناسان معتقدند در شهرهایی مانند تهران، حدود۲۰درصد از ذرات معلق ناشی از ایجاد ذرات ثانویه حاصل ازترکیب اکسیدهای گوگردونیتروژن است.دی‌اکسید گوگردی که ازدودکش نیروگاه یا کارخانه خارج میشود،می‌تواند درتشکیل ذرات معلق نقش داشته باشد. این ذرات باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، آسم و دیابت میشود.
قربانیان مازوت‌سوزی
شاید اغراق نباشد اگر بگوییم قربانیان اصلی مازوت‌سوزی کسانی هستند که در نزدیکی نیروگاه‌ها یا صنایع زندگی می‌کنند؛ آنهایی که سوزاندن این سوخت عرصه را برای‌شان تنگ کرده و باعث ابتلا به انواع بیماری‌ها شده است.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران دراینباره می‌گوید: «آلاینده‌ها همراه با فلزات سنگینی که در سوخت وجود دارد وارد هوا میشود. به همین دلیل، ریسک بالایی در زمان استفاده از سوخت‌های مایع وجود دارد، به‌ویژه برای افرادی که در نزدیکی نیروگاه‌ها و صنایع زندگی می‌کنند، زیرا این آلاینده‌ها می‌توانند تا مسافت‌های طولانی در جو منتشر و موجب بروز بیماری‌های تنفسی، قلبی و مشکلات جدی برای کودکان شود، چراکه عملکرد طبیعی سیستم تنفسی آنان را دچار اختلال‌می‌کند.»
