پایان عصر مشعل‌های سوزان

در سال‌های اخیر، قراردادهایی برای احداث واحدهای جمع‌آوری و فشرده‌سازی این گازها امضا شده اما پیشرفت اجرایی آنها کند بوده است. 
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۱ حدود ۴/۱۸میلیارد متر مکعب گاز فلر در کشور سوزانده شده است. این میزان اتلاف انرژی، معادل ۵میلیارد دلار و با نرخ دلار ۷۰هزار تومانی، خسارتی اقتصادی بالغ بر ۳۵۰هزار میلیارد تومان در هر سال است. 
مسأله اصلی جمع‌آوری گازهای همراه، تکنولوژی یا منابع سرمایه‌گذاری نیست بلکه اراده در بخشی از مجموعه دولت وجود ندارد که این گازها جمع‌آوری شوند. زیرا در سالیان اخیر ایران با وجود تحریم‌ها، از منظر تکنولوژی کمبودی نداشته و توانسته از مجموع ۱۸۰میلیون متر مکعب گاز همراه نفت، حدود ۱۴۰میلیون متر مکعب از این گاز را جمع‌آوری کند و اکنون فقط ۴۰میلیون متر مکعب فلرینگ در کشور رخ می‌دهد. بنابراین برای سوزاندن مابقی این گاز نیز باید صرفا اراده‌ای از سوی دولت باشد.  
 
جریمه برای فلرسوزی 
محمدرضا اکبری کارشناس حوزه‌انرژی درگفت‌وگو باجام‌جم بااشاره به وضعیت‌بد سوزاندن گازفلر درکشورگفت: روزانه معادل تولید دو فاز پارس‌ جنوبی، گاز فلر در کشور می‌سوزد.هرسال هم بابت این موضوع قانون می‌گذاریم ولی اجرایی نمی‌شود. اگر شرکت نفت بداند که می‌تواند گاز خود را به شرکت گاز بفروشد،طی یک سال همه فلرها خاموش می‌شوند. 
اوافزود: درقانون برنامه هفتم پیشرفت برای مقابله با سوزاندن گازوترغیب برای جمع‌آوری گازجریمه تعیین شد به‌طوری که حتی طبق این قانون به ازای هر متر مکعب فلرسوزی ۵۰۰تومان جریمه اعمال می‌شود اما باز هم برای شرکت نفت صرفه دارد که جریمه را بپردازد به‌جای این‌که هزینه کندوگاز جمع‌آوری‌شده را رایگان در اختیار شرکت گاز قرار دهد. 
این کارشناس ادامه داد: دکتر مسعود پزشکیان با توجه به اهمیت کاهش فلرسوزی و درراستای مصوبه‌ای که در زمان نمایندگی مجلس در قانون برنامه هفتم پیشرفت شکل گرفت  اقدام به نهایی کردن قراردادهای جمع‌آوری گازهای فلر کرده است. او در روزهای پایانی سال ۱۴۰۳ با اشاره به پایان فلرسوزی درسال۱۴۰۴تأکید کرد: در حوزه انرژی کار بزرگی در دست انجام است و ما برای برق و گاز و همچنین گازهای مشعل برنامه داریم تا از دست نرود. او اظهار امیدواری کرد که تا پایان سال جاری، سوزاندن گازهای فلر جمع شود.
با این حال مسأله اصلی این است که این گاز با ارزش افزوده بالایی تولید می‌شود و از اهمیت بالایی برخوردار است که باید در اختیار صنایع قرار گیرد. با اتصال خود پتروشیمی‌ها به‌عنوان پیمانکار قراردادهای جمع‌آوری گازهای فلر و تخصیص آن به همین صنایع برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر می‌توان مشکل گازهای مشعل را حل کرد. 
 
چه میزان گاز فلر جمع‌آوری شده است؟
در همین راستا در روزهای اخیر شرکت ملی نفت اعلام کرده که قرارداد جدیدی برای جمع‌آوری گازهای همراه یا همان گازهای فلر نهایی شده است. این در حالی است که در روزهای پایانی دولت سیزدهم نیز ۲۸قرارداد به ارزش یک میلیارد دلار بین شرکت ملی نفت با پیمانکاران بخش خصوصی به امضا رسید که در آن قراردادها نیز قرار بر جمع‌آوری گازهای همراه بود. با این حال طبق ادعای وزیر نفت دولت سیزدهم مجموع کاهش فلرسوزی در دولت سیزدهم به معادل ۱۶میلیون مترمکعب در روز رسیده بود و تا پایان سال ۱۴۰۳ طبق قراردادهای انجام شده به حدود ۲۸میلیون متر مکعب در روز می‌رسد.  هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی دولت سیزدهم نیز در اردیبهشت ۱۴۰۳ خبر از جمع‌آوری روزانه ۴۰میلیون متر مکعبی گازهای همراه نفت و گاز (گاز فلر) تا پایان سال ۱۴۰۴ خبر داد و گفت: از سال ۱۴۰۰ تا اردیبهشت ۱۴۰۳‌ روزانه حدود ۲۵میلیون متر مکعب گاز همراه نفت جمع‌آوری شده است.  حجم روزانه گاز فلر تولید شده در کشور حدود ۵۷میلیون متر مکعب است و با توجه به قراردادهای قبلی حدود نیمی از این گازها جمع‌آوری شده اما هم‌اکنون اعلام شده گازهای فلر جمع‌آوری نشده است و حجم بالایی از این گازها در حال سوختن قرار دارد. با همه این اوصاف شفافیت در میزان گازهای فلر تولید شده در کشور و همچنین وضعیت قراردادهای قبلی امضا شده در دولت سیزدهم و عدم اجرایی شدن آن در صورت توقف قرارداد ضروری است که باید توسط وزارت نفت عنوان شود. 
 
امضای ۱۲ قرارداد برای جمع‌آوری گازهای مشعل  
با این حال روز گذشته (شنبه ۱۰آبان ماه ۱۴۰۴) ۱۲قرارداد فروش و جمع‌آوری ۲۹۵میلیون فوت مکعب گاز مشعل میدان‌های نفتی در مناطق نفت‌خیز جنوب با حضور دکتر مسعود پزشکیان و محسن پاک‌نژاد وزیر نفت به‌صورت ویدئوکنفرانس امضا شد. 
این قراردادها مربوط به جمع‌آوری گازهای مشعل میدان‌های رگ سفید ۱ و ۲، بی‌بی‌حکیمه ۱، کوپال بنگستان، میدان‌های اهواز ۱، ۳ و ۴ آسماری، گلخاری ۳، لالی، هفت شهیدان، زیلایی و کارون است که با مشارکت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و نقش‌آفرینی شرکت‌های خارجی برای انتقال فناوری به امضا رسید. 
برآوردها حاکی از آن است که با اجرایی شدن این قراردادها و سرمایه‌گذاری حدود ۸۰۰میلیون دلاری در یک بازه زمانی حداکثر دو ساله شاهد خاموش شدن حدود ۳۰مشعل و جلوگیری از هدررفت روزانه بیش از ۲۹۵میلیون فوت مکعب گاز فلر باشیم که کمک شایانی به تأمین انرژی، به‌ویژه در فصول سرد سال می‌کند.
ایجاد درآمد سالانه حدود ۵۵۰میلیون دلار برای کشور، تولید حدود ۸۰۰هزار تن مایعات گازی در سال که منجر به افزایش خوراک پتروشیمی‌ها خواهد شد همچنین تزریق حدود ۲۰۰میلیون فوت مکعب در روز گاز سبک به شبکه سراسری از دیگر دستاوردهای این قراردادها خواهد بود که کمک شایانی به تأمین انرژی، به‌ویژه در فصول سرد سال خواهد کرد. 
 
رئیس‌جمهور: حتی یک روز هم تعلل نکنید 
دکتر مسعود پزشکیان نیز در این مراسم با تأکید بر این‌که باید مدت زمان ۱۸ماهه اجرایی شدن این طرح کاهش یابد، اظهار داشت: این گازها سرمایه ملی هستند وبرای جلوگیری از هدررفت آنها حتی یک روز را هم نباید  از دست بدهیم. 
وی با بیان این‌که با اجرای کامل طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل، علاوه بر دستاوردهای اقتصادی گامی بلند درراستای بهبود شاخص‌های زیست‌محیطی و حفظ سلامت مردم عزیزمان برداشته‌ایم، تأکید کرد: باید موانع را از سر راه سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی برداریم. اگر با مشکلی مواجه شدید نیازی به نامه‌نگاری نیست بلکه مستقیما تماس بگیرید و دولت خود را موظف می‌داند با تمام توان در جهت باز کردن گره‌ها تلاش کند. 
 
سرمایه‌گذاری ۴ میلیارد دلاری بخش خصوصی 
محسن پاک‌نژاد وزیر نفت نیز در آیین امضای این قراردادها اعلام کرد: تا پایان سال جاری ۱۵۰میلیون فوت مکعب به گازهای جمع‌آوری شده افزوده می‌شود و برنامه داریم تا پایان سال ۱۴۰۵ روزانه ۲۰میلیون متر مکعب جمع‌آوری گاز داشته باشیم که این رقم رکوردی جدید در صنعت نفت و گاز ایران به‌شمار می‌آید. 
وی ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود روزانه ۷میلیون متر مکعب گاز نیز تا پایان سال ۱۴۰۵ به این رقم افزوده شود. همچنین اجرای این طرح اشتغال ۲۰۰۰نفری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم را در پی خواهد داشت. با همراهی بخش خصوصی تاکنون در این بخش بیش از ۴میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته و به ۳.۵میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دیگر نیاز داریم که به اهداف برنامه هفتم توسعه دست یابیم. 
 
جمع‌آوری ۹۰ درصد گازهای مشعل تا پایان ۱۴۰۶ 
حمید بورد مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در این آیین از آغاز مرحله تازه‌ای در اجرای طرح جامع جمع‌آوری گازهای مشعل کشورخبر دادوگفت: با امضای ۱۲قرارداد جدید، روند خاموشی مشعل‌ها و بازیافت گازهای همراه سرعت می‌گیرد. وی افزود: با هدف صیانت از محیط زیست، حفظ منابع هیدروکربوری و ایجاد تعادل در شبکه گاز کشور، اجرای طرح جامع جمع‌آوری گازهای مشعل در دستور کار قرار گرفته و براساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، تا دو سال آینده ۱.۹میلیارد فوت مکعب گاز مشعل، معادل حدود ۹۰درصد گازهای قابل جمع‌آوری و بازیافت خواهد شد. 
معاون وزیر نفت تأکید کرد: این قراردادها که میان شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و بخش خصوصی به امضا رسیده، طی ۶ تا ۱۸ماه آینده وارد فاز اجرایی می‌شود و دستاوردهای مهمی از جمله خاموشی ۳۲مشعل، جلوگیری از سوزاندن روزانه حدود ۳۰۰میلیون فوت مکعب گاز غنی، تزریق روزانه ۲۰۰میلیون فوت مکعب گاز سبک به شبکه سراسری و تولید سالانه بیش از ۸۰۰هزار تن مایعات گازی را به‌همراه خواهد داشت.  بورد تأکید کرد: جلوگیری از انتشار روزانه حدود ۵۷۰۰تن کربن در محیط زیست، ورود نخستین کارخانه مینی ‌ان‌جی‌ال با سرمایه‌گذاری خارجی و احداث پالایشگاه آماده نصب با ظرفیت ۴۵میلیون فوت مکعب در حوزه شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مسجدسلیمان از دیگر ویژگی‌های این طرح‌هاست. وی همچنین از انتشارفراخوان جدید برای واگذاری ۱۸بسته سرمایه‌گذاری خبردادواعلام کرد: درراستای تحقق هدف خاموشی کامل مشعل‌ها، واگذاری این بسته‌ها با نرخ پایه صفر به‌منظور جمع‌آوری گازهای ۴۲مشعل دیگر آغاز شده است. 
 
واگذاری پروژه‌ها به بخش خصوصی 
مالک شریعتی نیاسر عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز در این مراسم با تأکید بر ضرورت دستیابی به هدف‌گذاری‌های صورت گرفته در زمینه جمع‌آوری گازهای مشعل اظهار کرد: به‌دلیل عقب‌ماندگی دو دهه‌ای در این بخش، نیاز به تلاش مضاعف داریم اما سرعت عمل وزارت نفت بسیار امیدوارکننده است.وی واگذاری پروژه‌ها به بخش خصوصی را دستاورد مهم قراردادهای فروش و جمع‌آوری گازهای مشعل مناطق نفت‌خیز جنوب دانست و تأکید کرد: همان‌گونه که مقام معظم رهبری نیز تأکید دارند، اگر این واگذاری‌ها به‌درستی به بخش خصوصی واقعی انجام شود، می‌تواند تحولی اساسی در صنعت نفت رقم بزند. 

جلوگیری از هدررفت گاز 
جمع‌آوری گازهای مشعل نه‌تنها گامی بزرگ در مسیر توسعه پایدار و حفظ محیط زیست است بلکه مصداقی روشن از صیانت از سرمایه‌های ملی و حرکت به‌سوی تعادل در تراز انرژی کشور به‌شمار می‌رود. بنابراین جمع‌آوری گازهای همراه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و تعیین تکلیف گازهای همراه با محوریت جمع‌آوری توسط بخش‌های توانمند داخلی ضروری است. با اجرایی شدن قراردادهای جدید، نه‌تنها از هدررفت روزانه بیش از ۲۹۵میلیون فوت مکعب گاز فلر جلوگیری می‌شود بلکه سالانه ۵۵۰میلیون دلار درآمد برای کشور ایجاد می‌شود. 
با این حال در گام نخست باید مشخص شود که میزان گازهای فلر واقعی در حال حاضر کشور چه میزان است ولی از آن مهم‌تر پیگیری و اجرای قراردادهای قبلی و جدید جمع‌آوری گازهای همراه توسط وزارت نفت است که مشخص کند چه میزان،چه سرمایه‌گذاری و چه شرکت‌هایی مسئول جمع‌آوری گاز فلر و مشعل کدام میدان‌ها هستند.جمع‌آوری گازهای همراه نفت، با توجه به ناترازی گاز و هدررفت آن به‌صورت توأمان‌ ضرورتی دوچندان دارد. درصورت جمع‌آوری این گازها به‌وسیله شرکت‌های پتروشیمی وتخصیص آن به همین شرکت‌ها برای تولیدمحصولات با ارزش افزوده بالا می‌توان امیدوار بود در فصول سرد سال نیز شاهد افزایش ارزآوری صنعت پتروشیمی از محل سرمایه‌گذاری ریالی در طرح‌های توسعه‌ای جمع‌آوری گاز باشیم. 
همچنین حضور شرکت‌های ایرانی دانش‌بنیان برای جمع‌آوری گازهای همراه از اهمیت بالایی برخوردار است و در این زمینه جمع‌آوری گازهای همراه و فلر از میادین نفتی و گازی کشور منجر به تأمین پایدار گاز صنایع ارزآور و صادراتی کشور خواهد شد و باید این منابع گازی را با دقت صرفا به صنایع با ارزش افزوده بالا تخصیص داد و از تخصیص آن به صنایع فاقد ارزش ‌افزوده صادراتی نظیر متانولی‌ها جلوگیری کرد.