تغییر الگوی کشت، نیاز اردبیل

گزارش‌های سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد استان اردبیل با یک مشکل جدی در تأمین منابع آبی روبه‌روست. چالشی که بخش کشاورزی، به‌عنوان محور اصلی اقتصاد این منطقه را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. با این‌که کارشناسان، تغییر الگوی کشت و حرکت به سمت محصولات کم‌آب‌بر را نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر عنوان می‌کنند، اما معتقدند باید از تجربیات دیگر کشورها در این حوزه استفاده کرد.
از یک طرف بهره‌مندی از تجربیات کشورهایی که سال‌ها با کم‌آبی پیش رفته و از برنامه‌هایی استفاده کرده‌اند که موجب سازگاری آنها با چنین وضعیتی شده و از طرف دیگر استفاده از علوم کشورهای پیشرفته در زمینه راه‌اندازی گلخانه‌های عظیم برای تولید انواع محصولات با آب و زمین کمتر می‌تواند راهگشای برون‌رفت از شرایط سخت کنونی باشد.
آنها می‌گویند تا زمانی که فقط به فکر پیداکردن منابع آبی جدید وجابه‌جایی آن باشیم، شرایط بدتروبدترمی‌شود، اما با تغییر نگرش‌ها و استفاده از مدل‌های پیشرفته، و البته مدیریت کارآمد افق‌های جدیدی درمسیر کشاورزی ایران و به‌صورت خاص مناطقی مثل اردبیل که هنوز بارش‌ها جوابگوی نیازش است باز می‌شود.
   
هشدار برای تأمین آب تابستان
شواهد میدانی و داده‌های رسمی، تصویر نگران‌کننده‌ای از وضعیت آب در استان اردبیل ارائه می‌دهند. از ابتدای سال آبی جاری یعنی اول مهرماه، میانگین بارش استان نسبت به مدت مشابه در بلندمدت ۷۲درصد و در مقایسه با سال گذشته ۸۲درصد کاهش یافته است. شهرستان‌های کوثر، خلخال و اردبیل با کاهشی بیش از ۹۶درصدی، بدترین شرایط را تجربه می‌کنند. در مقیاس بزرگ‌تر، استان در پنج سال گذشته به‌طور متوسط با کاهش ۲۰درصدی بارش‌ها مواجه بوده است.
وقتی بارانی نمی‌بارد و برفی برای ذخیره‌سازی آب مورد نیاز تابستان وجود ندارد، اجبارا باید سراغ آب پشت سدها و منابع زیرزمینی رفت. هم‌اکنون از کل ظرفیت ۵۷۵میلیون مترمکعبی سدهای اردبیل، تنها ۲۹درصد آن ذخیره شده است که هشدار جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی در تابستان پیش‌رو محسوب می‌شود.افت شدید آب‌های زیرزمینی هم با برخی فرونشست‌ها نمایان شده است. آبخوان دشت اردبیل به‌طور متوسط ۱۴متر افت سطح داشته و با کسری مخزن ۸۰۰میلیون مترمکعبی روبه‌روست که نشان‌دهنده برداشت‌های بی‌رویه از این منابع است. براساس اعلام اداره کل هواشناسی، ۹۵درصد از مساحت اردبیل درجات مختلفی از خشکسالی را تجربه می‌کند.
   
تغییر الگوی کشت، یک راهبرد حیاتی
متاسفانه درحال‌حاضر به جایی رسیده‌ایم که واژه «سوء‌مدیریت» را به هر بخش و کار و پروژه‌ای که بچسبانیم، درست از آب در می‌آید.در اثبات این ادعا همین بس که بدانیم حدود ۸۰ درصد از آب مصرفی اردبیل در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، اما این حجم در صورت مدیریت درست و بهره‌وری علمی می‌توانست برای یک‌میلیون هکتار زمین کافی باشد. درحالی‌که هم‌اکنون تنها ۲۲۵هزار هکتار زمین کشاورزی آبی از آن بهره می‌برند. این موضوع ضرورت افزایش بهره‌وری را بیش از پیش نشان می‌دهد.با این تفاسیر، تغییر الگوی کشت به‌عنوان راهکار اساسی برای مقابله با کم‌آبی مورد تأکید مسئولان استانی قرار گرفته است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل تأکید کرده که روند فعلی تغییر الگوی کشت مناسب نیست و باید برای تغییر رفتار مصرفی، به‌ویژه در بخش کشاورزی استان اقدامی اساسی صورت گیرد.
منصوره جهانبانی، کارشناس کشاورزی که سال‌ها روی باغات و زمین‌های زراعی اردبیل کار کرده است با بیان این‌که برای گذر از بحران کم‌آبی کنونی، نیازمند راهکارهای عملیاتی ویژه‌ای هستیم، به جام‌جم می‌گوید: «تغییر الگوی زراعت به سمت کشت‌های کم‌آب‌بر باید به‌صورت دستوری و حمایتی انجام شود.»
او با اشاره به مطالعات علاج‌بخشی آبخوان دشت اردبیل ادامه می‌دهد: «سازمان جهادکشاورزی استان موظف شده برنامه استقرار الگوی کشت محصولات کم‌آب‌بر، به‌ویژه حبوبات و علوفه دامی را در دستورکار قرار دهد. کشاورزان می‌توانند با مشورت کارشناسان این سازمان، آنها را جایگزین محصولات پرآب‌بر کنونی کنند.»
به گفته این کارشناس کشاورزی، اجرای سامانه‌های نوین آبیاری مهم است اما بدون حمایت‌های لازم از طرف دولت امکان‌پذیر نیست. چون کشاورزی که سال‌ها به‌صورت سنتی کار کرده و سرمایه زیادی ندارد، نمی‌تواند سیستم و ماشین‌آلات لازم را بخرد.
جهانبانی با بیان این‌که میزان استفاده از این سیستم‌ها آن‌قدر کم است که تاکنون نتوانسته نقش موثری در صرفه‌جویی آب داشته باشد، می‌گوید: «مدیریت استان بر لزوم عارضه‌یابی و بهبود این سیستم‌ها تأکید دارد و کشاورزان باید با پایش دقیق و به‌روزرسانی این سامانه‌ها، از کارایی واقعی آنان اطمینان حاصل کنند.»