رسیدگی به بحران فرونشست در تهران، فردا دیر است

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از ایرنا، با توجه به اینکه در طول ۲۰ سال گذشته چهار متر فرونشست زمین در مناطق جنوبی تهران رخ داده است این موضوع باید به عنوان یک مساله ملی و بااهمیت بیشتر جدی گرفته شود، البته دلایل مختلفی برای این موضوع مطرح شده که مهمترین آن چالش آب و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی مطرح است.

اظهارات مختلفی از سوی مسوولان اجرایی کشور برای بحران فرونشست زمین در تهران مطرح شده، شینا انصاری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفته است: ۳۸۰ شهر و ۹ هزار روستای ایران درگیر فرونشست زمین هستند.

علی بیت‌اللهی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز به سکونت سه میلیون تهرانی روی پهنه فرونشست آشار می‌کند.

محمدصادق معتمدیان استاندار تهران نیز گفته است: دلیل اصلی فرونشست‌های تهران، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است.

احمد قیومی، فرماندار تهران نیز فرونشست زمین را تنها یکی از مشکلات بحرانی در تهران می‌داند.

محسن پورکرمانی رییس سابق دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی نیز می‌گوید: در برخی از مناطق تهران شاهد ۳۶ سانتی‌متر فرونشست زمین هستیم.

شاید اهمیت موضوع فرونشست زمین به حدی است که همه این روز‌ها به نوعی آن را مطرح می‌کنند، اما چه باید کرد و چه اتفاقاتی باعث این موضوع شده است که به چنین روزی دچار شده‌ایم و زمین هر روز که می‌گذرد بیشتر و بیشتر نشست می‌کند.

چرا‌هایی در این زمینه وجود دارد که مهدی زارع، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و سیدعبدالرضا سعادت، مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور بیشتر به این موضوع پرداخته‌اند.

گستره بزرگی از فرونشست زمین در مناطق جنوبی تهران

رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی در این باره گفت: فرونشست زمین و اخباری که از فروچاله‌ها در فضای مختلف داغ می‌شود باید از سوی همه جدی گرفته شود.

زارع افزود: فروچاله در هر شهری که رخ می‌دهد واکنش رسانه‌ای به آن برانگیخته می‌شود، همانطور که به تازگی در تهران چند فروچاله اتفاق افتاد.

وی اظهار کرد: اینکه به فروچاله، فرونشست هم گفته شود اشکال کلی علمی ندارد، اما فرونشست گستره بزرگی از زمین است و دشتی است که نشست می‌کند.

به گفته زارع، به طور معمول در تهران در یک منطقه ممکن است بیش از ۳۵ سانتی‌متر این فرونشست قابل مشاهده باشد، اما در یک گستره بزرگ حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در سال است.

وی ادامه داد: اتفاقی که در بخش‌هایی از جنوب غربی تهران رخ داده اینکه محدوده جنوب غربی بخش عمده‌ای از گستره فرونشست داخل تهران به شمار می‌رود که بخش عمده آن به بهارستان، شهریار و ملارد مرتبط است و انتهای آن در استان البرز قرار گرفته است.

زارع افزود: عدد ۳۶ سانتی‌متر فرونشست در سال به محدوده جنوبی تهران مرتبط است و می‌توان گفت که گستره کلی همه این فضای دارای فرونشست ۳۶ سانتی‌متر نیست.

رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی گفت: یعنی سرجمع همه فرونشست‌ها در چهار یا پنج دهه اخیر به این شیوه است که زمین در تهران به اندازه یک ساختمان بزرگ پایین‌تر رفته  و این موضوع به صورت جدی به زیرساخت‌ها آسیب وارد می‌کند.

وی یادآور شد: صدمه اصلی آن به زیرساخت‌های ملی، خطوط راه‌آهن، شبکه انتقال و نفت است و استهلاک بزرگی برای زیرساخت‌های کشور به دنبال دارد.

به گفته وی، جنوب غربی تهران بیشترین جایی است که فرونشست در آن رخ می‌دهد که باید به این موضوع توجه جدی داشته باشیم. اکنون مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ تهران تحت تاثیر این فرونشست قرار دارند.

زارع گفت: این موضوع توجه ما را جلب می‌کند، زیرا بخش‌هایی همچون فرودگاه مهرآباد، ایستگاه راه‌آهن، تاسیسات شهر آفتاب و فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) به عنوان زیرساخت‌های مهم در این مناطق قرار دارند. چندین خط بزرگراه مواصلاتی نیز در این مسیر‌ها وجود دارد و اینکه استهلاک زیرساخت‌های ملی را به همراه دارد بنابراین وزارت راه و شهرسازی باید تعمیرات را انجام دهد.

وی ادامه داد: وجود گسل‌های زلزله در این منطقه نیز به عنوان یک دغدغه جدی است. در دشت شهریار از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹ لرزه‌خیزی کوچک در نقشه مشخص شده و برخی محدوده‌ها در دشت جنوبی فرونشست بیشتر می‌شود و مرز این فرونشست‌های مهم و گسل‌های زلزله نیز وجود دارد.

وی تاکید کرد: فرونشست امکان تحریک زلزله‌ها را به همراه دارد. همچنین در دشت ورامین تعداد زیادی چاه حفر شده که گسل‌های زلزله نیز در این محدوده قرار دارد.

بحران آب محور اصلی فرونشست‌ها

زارع اضافه کرد: محور اصلی فرونشست و فروچاله‌ها در ایران بحران آب است و جمعیت و توسعه کشور تا حدود زیادی با مساله آب رابطه مستقیم دارد.

وی افزود: در گذشته حدود ۹۰ میلیون نفر در ایران زندگی نمی‌کردند، ولی در سال‌های اخیر به این داده‌های آماری جمعیتی رسیده‌ایم و اکنون جمعیت زیادی در کشور زندگی می‌کنند، این جمعیت بیشتر در تهران، اصفهان، مشهد و تبریز متمرکز شده‌اند.

زارع یادآور شد: در شهر‌های بزرگی همانند تهران سد ماملو از حدود ۱۷ سال پیش ساخته شده که اگر یک میلیارد و ۲۰۰ مترمکعب مخزن آن کامل شود، ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب به تهران می‌رساند که در همه این سال‌ها این میزان آب ذخیره کرده است.

وی اظهار کرد: در چنین مواقعی اولویت تهران است و آب این کلانشهر نباید قطع شود، اشکال کار اینکه آب در پایین‌دست خشک می‌شود و با توجه به اینکه آب به این مناطق نمی‌رسد در چنین شرایطی شروع به حفر چاه می‌کنند.

زارع ادامه داد: فرونشست و بحران آب یک مساله کلان حکمرانی است و با توجه به اینکه با مساله تغییر اقلیم هم مواجه هستیم باید برای استقرار جمعیت و سکونتگاه‌ها فکر بنیادی و کار اساسی شود و توسعه سواحل ایده‌ای است که برای حل مشکلات کنونی باید اجرا شود. در داخل ایران آب نیست و این دشت‌هایی که با فرونشست روبه‌رو شده اگر بخواهد دوباره به عرصه برگردد ۲ هزار سال طول می‌کشد بنابراین مهمترین کاری که باید انجام شود جلوی بدتر شدن اوضاع را باید گرفت.

کاهش ارتفاع سطح زمین در تهران

مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور نیز گفت: براساس اندازه‌گیری سازمان نقشه‌برداری، رصد‌ها و پایش‌ها از میزان فرونشست زمین از دهه‌های گذشته انجام شده است دهه ۸۰ اولین هشدار‌ها داده شد.

سیدعبدالرضا سعادت نیز در این باره افزود: یکی از کار‌های سازمان نقشه‌برداری پایش تغییرات پوسته در سطح کشور است. این تغییرات زمانی که نامتعارف باشد و از حدی بیشتر باشد مشکلات را بیشتر می‌کند و ما به مسوولان در این زمینه هشدار داده‌ایم.

وی اظهار کرد: از دهه ۶۰ تا ۸۰ ارتفاع برخی مناطق تهران حدود ۲ متر و ۷۰ سانتی‌متر از سطح زمین پایین‌تر آمده است که در تهران در آزادگان و در برخی مناطق حتی یک مترمربع و برخی مناطق حدود ۲ متر ارتفاع کمتر شده، این اندازه‌گیری در سال‌های اخیر نیز تکرار شده و همین اعداد را نشان می‌دهد.

چهار متر فرونشست زمین در ۲۰ سال

وی ادامه داد: در تهران با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای رصد موضوع انجام می‌شود که ۲۳ تا ۲۰ سانتیمتر تغییرات در زمینه فرونشست زمین داشته‌ایم، برخی آمار‌ها نشان می‌دهد که فرونشست در تهران در برخی مناطق به طور متوسط حدود ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متر است، اما اکنون حتی به ۱۶ سانتی‌متر هم رسیده است یعنی به طور میانگین در طول ۲۰ سال گذشته حدود چهار متر فرونشست داشته‌ایم وقتی توسعه به سمت مناطق شهری باشد مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.

سعادت افزود: ۲۵۴ منطقه تحت تاثیر پدیده فرونشست در کشور است، برخی استان‌ها مانند کرمان و خراسان نرخ فرونشست آن‌ها از تهران بیشتر است یعنی اکنون ۹۰ هزار کیلومترمربع پهنه تحت تاثیر فرونشست در کشور به شمار می‌رود که پنج درصد مساحت ایران را شامل می‌شود.

وی تاکید کرد: براساس آمار‌های موجود حدود ۳۰ میلیون نفر در ۳۰ استان در این پهنه دارای فرونشست زندگی می‌کنند.

برداشت بی‌رویه آب علت فرونشست‌ها

مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور یادآور شد: علت اصلی فرونشست زمین در تهران، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است، باید مدیریت منابع انجام شود و اصلاح الگوی کاشت از دیگر مسیر‌ها برای جلوگیری از فرونشست و همین برداشت‌های بی‌رویه به شمار می‌رود.

وی اضافه کرد: اجرای طرح‌های آبخیزداری یکی دیگر از موضوعات مهم است حتی بهره‌برداری از آب‌های سطحی زمین هم که در ایران به صورت محدود شروع شده از راهکار‌های موجود است.

به گفته وی، موضوع فرونشست در برنامه هفتم توسعه مطرح نشده، اما مدیریت برنامه آب در این برنامه هفتم توسعه آمده و کارگروه‌هایی در دولت برای این موضوع تشکیل شده است حتی ذیل کارگروه سازگاری کم‌آبی در دولت موضوع فرونشست در یک کارگروه تخصصی در حال انجام است تا منابع آب مدیریت شود.

همه این موضوعات نشان می‌دهد که یکی از تهدید‌های جدی برای مردم تهران بحث فرونشست زمین است که باید برای حل آن چاره‌ای اساسی اندیشیده شود تا این تهدید هر روز بیشتر نشود.