اظهارات این مقام روسی درواقع به‌منزله تغییر مرزها و قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان و اروپاست و به همین دلیل، ایران در واکنش، مخالفت خود را صریحا ابراز کرد.
در همین باره، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان با بیان این‌که صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه‌های امنیت ملی ما است تاکید کرد: «ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط‌قرمز به‌شمار می‌رود.» محسن رضایی، دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوا هم با تناقض‌آمیز خواندن رفتار دولتمردان روسیه اظهار کرد: «رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران به‌‌هیچ‌‌وجه قابل قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.» اما مخالفت همیشگی مقامات عالی نظام جمهوری اسلامی ایران با طرح آمریکایی ــ صهیونیستی اتصال سرزمین اصلی جمهوری‌آذربایجان به نخجوان از طریق خاک ارمنستان که مستلزم تغییر در ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی است، ریشه در چه اصولی دارد و چرا تهران تا این اندازه، نسبت به ادعای اخیر روس‌ها حساسیت نشان داد.
نقض تمامیت ارضی کشورها و تهدید امنیتی
جمهوری اسلامی ایران براساس یک سیاست اصولی و منطقی، از تمامیت ارضی کشورهای همسایه حمایت کرده و ضمن مخالفت با اشغال یا تجزیه این کشورها، بر تغییرناپذیر‌بودن مرزهای جغرافیایی اصرار می‌ورزد. ایران، همان‌گونه که با اشغال قره‌باغ و هفت شهر دیگر آذربایجان توسط ارمنستان مخالف بود، با اشغال بخش‌هایی از ارمنستان به بهانه اتصال ترکیه به باکو نیز مخالفت می‌کند. علت این است که نقض تمامیت ارضی کشورها و تغییر مرزهای جغرافیایی، آسیب‌ها و تهدیدهای امنیتی جدی را برای منطقه ایجاد کرده و پیشرفت اقتصادی کشورها را دچار اختلال می‌کند. خوشبختانه، با کاهش اختلافات باکو و ایروان و تمایل طرفین برای حل اختلافات خود از طرق مسالمت‌آمیز، احتمال درگیری بین این دو کشور ضعیف شده است اما کماکان تحریک ترکیه از سوی ناتو برای عبور از ارمنستان و رسیدن به دریای خزر، ادامه دارد.
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، در تاریخ
۲۸ تیر ۱۴۰۱ در دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با ابراز خرسندی از بازگشت قره‌باغ به آذربایجان فرمودند: «اگر سیاستی مبنی بر مسدود‌کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، چرا‌که این مرز، یک راه ارتباطی چندهزار ساله است.» ایشان همچنین در دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هم تصریح فرمودند: «جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته‌شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد.» جنگ اول قره‌باغ در سال ۱۹۸۸ آغاز شد و ارامنه قره‌باغ، خواستار الحاق این جمهوری خودمختار که در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان قرار داشت، به ارمنستان شدند. این جنگ در نهایت، به انعقاد قرارداد آتش‌بس در سال ۱۹۹۴ منجر شد؛ درحالی‌که ارمنستان هفت شهر جمهوری‌آذربایجان را در حمایت از استقلال قره‌باغ اشغال کرده بود. جنگ دوم قره‌باغ، در تاریخ ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ با حمله جمهوری‌آذربایجان به ارمنستان، برای آزادسازی مناطق اشغال‌شده آغاز شد و با آغاز این جنگ، جمهوری اسلامی ایران در اجرای سیاست اصولی خود مانند همیشه از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت کرد و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در سخنان‌شان با تأکید بر این‌که جنگ، حادثه‌ای تلخ و تهدیدکننده برای امنیت منطقه است، فرمودند: «این جنگ، حادثه تلخی است و امنیت منطقه را تهدید می‌کند و بایستی هرچه‌زودتر تمام بشود و البته همه سرزمین‌های آذربایجان که به‌وسیله ارمنستان تصرف شده، باید آزاد بشود و برگردد به خود آذربایجان زیرا که متعلق به آذربایجان است.» ایشان در ادامه این بیانات، لزوم حفظ مرزهای پذیرفته‌شده جغرافیایی را از جانب هر دو طرف مورد تأکید قرار دادند. جنگ دوم قره‌باغ پس از ۴۴ روز، در تاریخ ۱۰ نوامبر با میانجیگری روسیه خاتمه یافت و در نتیجه توافق مسکو، هفت شهر متعلق به جمهوری‌آذربایجان که در اشغال ارمنستان بود آزاد شد. بازگشت مناطق اشغال‌شده به جمهوری‌آذربایجان، خبر خوبی بود و موجب خوشحالی جمهوری اسلامی ایران شد. براساس بند ۹ موافقت‌نامه آتش‌بس، قرار شد جمهوری ارمنستان، ارتباط حملونقل بین سرزمین اصلی جمهوری‌آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را با حفظ حاکمیت خود بر استان سیونیک که آذربایجان به آن زنگزور می‌گوید، تضمین کند.حدود یک‌ماه بعد،روزنامه ینی مساوات جمهوری‌آذربایجان مدعی شد که ارمنستان هیچ مالکیتی برای نظارت بر عبور و مرور از این دالان ندارد و باکو در توافق مسکو، شرط آتش‌بس را بازکردن دالان زنگزور توسط ارمنستان تعیین کرده و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان هم این شرط را پذیرفته است. اگرچه مقامات ارمنستان این خبر را تکذیب کردند اما الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، در آذر۱۴۰۰ با طرح یک ادعای تاریخی، تلویحا استان سیونیک ارمنستان را بخشی ازخاک جمهوری‌آذربایجان خواند و گفت:«ارمنستان و تمام جهان در طول جنگ دیدند که هیچ‌کسی نمی‌تواند جلوی ما را بگیرد. من از آنها خواستم زمانی را برای بازگرداندن سرزمین‌هایمان بدهند. الان هم همین را می‌گویم. به ما بگویید چه زمانی دالان زنگزور بدون مشکل باز می‌شود؟» وزارت امور خارجه ارمنستان هم در بیانیه‌ای، این اظهارات را تهدیدی برای تمامیت ارضی این کشور خواند و تأکید کرد که سخنان رئیس‌جمهور آذربایجان، مغایر با تفاهم‌های انجام‌شده در روسیه است. ارمنستان نیز در نشست خبری آذرماه۱۴۰۰عنوان کرد که درباره این موضوع مذاکره نمی‌کند و اجازه نخواهد داد که بخشی از خاک این جمهوری به اسم دالان در اختیار جمهوری‌آذربایجان یا هر کشور دیگری قرار بگیرد.در این مقطع، ترکیه هم در حمایت از جمهوری‌آذربایجان، ادعاهای تاریخی را که موجب نقض تمامیت ارضی ارمنستان و تغییر مرزهای پذیرفته‌شده جغرافیایی می‌شد، تکرار کرد. ترکیه از دیرباز به‌دنبال استفاده از مسیر نخجوان ــ باکو، از مسیر ارمنستان، برای دستیابی به دریای خزر بوده اما ارمنستان به‌دلیل اختلافات دیرینه با ترکیه، همواره مخالف این اتفاق بوده است. نکته دیگر این‌که ناتو، پس از فروپاشی شوروی، با رویکرد حرکت به سوی شرق، دنبال این بود که با کمک ترکیه به‌عنوان یکی از اعضای ناتو، از مسیر نخجوان ــ باکو به دریای خزر دسترسی پیدا کند و به مرز روسیه برسد. بر این اساس اعضای ناتو هم از بازشدن مسیری که ترکیه را با تغییر مرز ارمنستان به باکو متصل کند حمایت می‌کردند.
رد پای رژیم صهیونیستی
شواهد نشان می‌دادکه رژیم‌صهیونیستی هم در پشت‌صحنه از تشدید اختلافات آذربایجان وارمنستان و به‌خصوص مسدود‌شدن مرز ایران وارمنستان حمایت می‌کند.دراین رابطه هم حضرت آیت‌ا...خامنه‌ای روز یازدهم مهرماه۱۴۰۰،در ارتباط تصویری با دانشجویان دانشگاه افسری امام‌حسین(ع) نکات مهمی را درارتباط با حوادث مربوط به کشورهای همسایه شمال‌غربی ایران بیان کردند. ایشان با تأکید بر این‌که همه باید سعی کنند که ارتش‌ها را مستقل، متکی به ملت‌ها و هم‌افزا با ارتش‌های دیگرِ همسایگان و دیگرِ ارتش‌های منطقه قرار بدهند، فرمودند: «این حوادثی هم که در شمال‌غربی کشور ما، در بعضی همسایه‌ها در جریان است، چیزهایی است که بایستی با همین منطق حل بشود. البته کشور ما و نیروهای مسلح ما، با عقلانیت عمل می‌کنند. در همه مسائل، شیوه، شیوه عقلانیت است ــ اقتدار همراه با عقلانیت ــ و دیگران هم خوب است با عقلانیت عمل بکنند و نگذارند که این منطقه دچار مشکلی بشود.» رهبر معظم انقلاب اسلامی، نصیحت خیرخواهانه‌ای هم خطاب به برخی کشورهای منطقه داشتند و فرمودند: «آن کسانی که برای برادران خود چاه می‌کنند، خودشان اول در چاه می‌افتند.من حفر لاخیه بئرا وقع فیها.»متعاقبا رزمایش عظیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که در شمال‌غرب کشور با نام خیبر برگزار شد، به‌عنوان یک اقدام بازدارنده موجب تقویت امنیت منطقه و تجدید‌نظر در رویکردهای همسایگان ایران شد.همه همسایگان ایران می‌توانند به ایران اعتماد و اتکا و مسئولانه در تأمین امنیت منطقه مشارکت کنند. ایران به‌عنوان بخش مهم راه ابریشم باستانی، حلقه اتصال کشورهای آسیای‌مرکزی و قفقاز به دیگر مناطق آسیا و همچنین اروپا و آفریقا بوده است وهمواره از حملونقل کالا ومسافر در چهارچوب حفظ تمامیت‌ارضی کشورهای منطقه حمایت می‌کند. طبعا همراهی و هماهنگی سه کشور همسایه یعنی ایران و روسیه و ترکیه با یکدیگر برای حفظ مرزهای جغرافیایی و جلوگیری از حضور کشورهای بیگانه، حافظ ثبات و امنیت منطقه خواهد بود.
ایران بر منافع ملی خود اصرار دارد
روسیه بر اساس منافع ملی خود سعی دارد با متصل کردن جمهوری آذربایجان به نخجوان، جلوی پیوستن باکو به ناتو را بگیرد و بر اساس همین هدف، در حال تهدید منافع سایر کشورها از جمله ایران است. با این حال، ایران در این مورد هیچ گاه منافع خود را به منافع مسکو پیوند نزده و نخواهد زد و محکم در برابر ایده فعال کردن کوریدور زنگزور می ایستد.
موحدیان: زنگزور، کریدورهای شمال - جنوب ایران را خنثی می‌کند
احسان موحدیان، کارشناس مسائل قفقاز در گفت‌و‌گو با جام‌جم آنلاین، با بیان این‌که کریدورهای انتقال کالا و انرژی از اهمیت بالایی برای ایران برخوردار هستند اظهار کرد: کریدورهای انتقال کالا و انرژی در منطقه در حال شکل‌گیری هستند و می‌توان گفت تا حدود پنج سال آینده، آنها به تثبیت خواهند رسید. به همین دلیل چنانچه به این مسأله توجه لازم را نداشته و با همسایه‌های خود در این خصوص تعامل نداشته باشیم، خسارت سنگینی به کشور تحمیل خواهد شد. وی گفت: برای نمونه ترکیه به‌تازگی میزبان نشستی در این خصوص با حضور عراق، قطر و امارات بود و در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد کریدوری است که از بندر فاو عراق به سمت ترکیه و سپس اروپا کشیده شود. چنین کریدور‌هایی سبب کم‌اثر شدن کریدورهای شمال ــ جنوب کشورمان می‌شود. موحدیان با بیان این‌که کریدور جعلی زنگزور قرار است کشورهای چین و آسیای مرکزی را به اروپا وصل کند، گفت: حلقه مفقوده این کریدور برای ترکیه، منطقه جنوب ارمنستان است، چون ارمنستان به‌دنبال حفظ حاکمیت خود بوده و هنوز به این کریدور به شیوه‌ای که مدنظر غرب بوده، نپیوسته است. کارشناس مسائل قفقاز با اشاره به این‌که تلاش می‌کنند این کریدور در جنوب ارمنستان شکل بگیرد، توضیح داد: اما قائل به حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان نیستند و ادعا می‌کنند اگر قرار است کریدور یا حتی جاده‌ای در این منطقه ایجاد شود، باید شرکتی بین‌المللی آن را کنترل کند و این کار پوششی برای حضور غرب است. وی با اشاره به این‌که برای ایجاد کریدورهای دیگر نیز در منطقه برنامه‌ریزی می‌شود، گفت: تکلیف این کریدورها تا حدود پنج سال آینده مشخص می‌شود. به همین دلیل در این مدت باید تمام انرژی خود را برای رفع مشکلات به کار بگیریم. برای نمونه باید به تقویت ارتباطات ریلی و بنادر کشور توجه شود و برای ایجاد ظرفیت‌های جدید نیز تلاش کرد، زیرا پس از ایجاد این کریدورها، دیگر نمی‌توان کار خاصی انجام داد. موحدیان درباره نقش و مواضع روسیه در ایجاد کریدور زنگزور نیز اظهار کرد: روسیه نیز به فکر منافع خود است و می‌گوید به‌دلیل جنگ اوکراین، تحریم شده و برای صادرات و واردات به مسیرهای جایگزین به جای مسیرهای مسدود شده توسط غرب و متحدانش نیاز دارد. در واقع با توجه به این‌که مسیرهای ریلی و بزرگراهی و خطوط انتقل انرژی ما تکمیل نیست، آنها معطل ما نمی‌مانند و از ظرفیت دیگر کشورها استفاده می‌کنند. کارشناس مسائل قفقاز با بیان این‌که دولت چهاردهم باید روی این مسأله تمرکز کند، گفت: غفلت از این مسأله خسارت سنگینی برای کشور در پی دارد. ما بیشتر تمرکز خود را روی منطقه غرب آسیا گذاشته‌ایم و توجه لازم را به قفقاز نمی‌کنیم. این در حالی است که رقبای ما در این منطقه فعال هستند؛ ایجاد این کریدور سبب می‌شود که کریدورهای شمال ــ جنوب کشورمان تا حد زیادی خنثی شوند. ایجاد این کریدور سبب می‌شود کشورمان تا حد زیادی از بازارهای انرژی کنار گذاشته شود. همچنین با ایجاد کریدور زنگزور، اروپا و ترکیه نیازشان به انرژی را از طریق کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی تامین خواهند کرد. در واقع یکی از اهداف آنها انتقال گاز ترکمنستان از طریق این کریدور است. وی درباره نقش صهیونیست‌ها و ناتو در ایجاد این کریدور نیز گفت: اشغال جنوب ارمنستان سبب سرازیر شدن طیف متنوعی از نیروهای ضدایرانی به منطقه خواهد شد؛ به این ترتیب نیروهای تجزیه‌طلب پان‌ترک راحت‌تر در منطقه حاضر می‌شوند. علاوه بر این، نیروهای وهابی و تکفیری نیز بیشتر در منطقه نقش‌آفرینی می‌کنند وبه این شکل، کشورمان با چالش‌های امنیتی و اقتصادی مواجه خواهد شد. کارشناس مسائل قفقاز افزود: شکل‌گیری این کریدور، حضور نیروهای ناتو و نظامی غرب را در منطقه تشدید می‌کند و آنها از طریق دریای کاسپین می‌توانند به مناطق دیگر آسیای مرکزی نیز دست پیدا کنند.
