درخت دوستی بنشان

البته که توجه فضای سبز و کاشت درخت و مراقبت از گیاهان امری یک‌طرفه نیست و حتی بیشتر از آن‌که درختان و گیاهان بخواهند از ما انسان‌ها سود ببرند، ‌این ما هستیم که از درختان و فضای سبز و فواید متعددی که برای سلامت روح و جسم ما دارند، سود می‌بریم‌. همچنان‌که از میوه درختان می‌خوریم و زیر سایه‌سارشان می‌نشینیم و روح‌مان را سبک می‌کنیم، اکسیژن تولیدی‌شان را در ریه‌های‌مان فرو می‌بریم و از چوب‌شان انواع و اقسام وسایل کاربردی را می‌سازیم‌. اگر نگاهی به دور و برمان بیندازیم، می‌بینیم زندگی ما به حیات گیاهان وابسته است‌. به‌خاطر همین فواید و برکات است که فرهنگ ملی و دینی ما تاکید ویژه‌ای روی درخت و درختکاری دارد و سال‌هاست که در کشورمان روز درختکاری داریم؛‌ روزی که هم بهانه‌ای برای توجه به منابع طبیعی و فضای سبز و درختان است و هم فرصت خوبی برای کاشت درخت‌. از همه اینها مهم‌تر کاشت درخت نوعی صدقه جاریه و یکی از مهم‌ترین نمونه‌های نیکوکاری است. یک نیکوکاری ماندگار که آثار خوب آن سال‌های سال باقی می‌ماند. 

ماجرای راه یافتن روز درختکاری به تقویم‌ها    
 هر سال در نیمه اسفندماه به روز درختکاری می‌رسیم؛ روزی که بهانه‌ای شده تا در واپسین روزهای سال و با نزدیکی به موسم رویش جوانه‌ها، به فکر طبیعت بیفتیم.اما ببینیم چه شدکه یک روز تحت عنوان روزدرختکاری درتقویم کشورهاقرار گرفت. نخستین‌بار در سال ۱۸۷۲ میلادی، فردی به نام جولیوس استرلینگ مورتون (J.Sterling Morton) که در ایالت نبراسکا در آمریکا زندگی می‌کرد به فکر این افتاد که روزی را در تقویم به درختکاری و منابع طبیعی اختصاص دهد. در آن زمان تاریخ ۱۰‌آوریل به این منظور در‌نظر گرفته شد و مردم بیش از یک میلیون درخت کاشتند. بعد از مدتی این تاریخ به آخرین جمعه ماه آوریل منتقل شد و از آن به بعد کم‌کم بقیه کشورها همچون ایران نیز وارد این عرصه شدند و روزی را به‌عنوان روز درختکاری وارد تقویم‌شان کردند. 

اهمیت کاشت درخت    
 در اسلام توصیه اکیدی به کاشت درختان و حفظ فضای سبز شده است. سیره معصومان نیز خود گواه اهمیت فضای سبز و درختان و همت آنها به کاشت درختان مثمر بوده است. حضرت علی(ع) در ۲۵سال عزلت و خانه‌نشینی، به حفاری قنات و درختکاری مشغول بودند و ۶۰ هزار نخل کاشتند.پیامبر گرامی اسلام(ص) در اهمیت درخت و درختکاری‌ می‌فرمایند: «‌اگر قیامت بر پا شد و در دست یکی از شما نهالی بود، اگر کمی پیش از قیامت توانست آن را بکارد، باید بکارد.»امام صادق (ع) هم فرموده‌اند: «شش چیز است که پس از وفات مومن به او ملحق می‌شود و ثوابش به او می‌رسد: فرزندی که برای او استغفار کند و قرآن و مصحفی که از خود به جای گذارد و مردم آن را تلاوت کنند و درختی که بکارد و صدقه آبی که جاری گرداند و چاه آبی که بکند و سنتی که پس از مرگ او به آن اخذ و عمل شود.»

 سابقه فرهنگ درختکاری در میان ایرانیان    
البته که فرهنگ کاشت درخت و درختکاری در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد و با فرهنگ ایرانی اسلامی گره خورده است. در زمان‌های قدیم ایرانیان جشن‌های بزرگ و خاصی داشته‌اند. یکی از این جشن‌ها درختکاری بوده که هر سال در ۱۵ اسفند نیز مردم با حضور در باغ‌ها و جنگل‌ها اقدام به کاشت نهال‌های جوان می‌کردند.این رسم تاکنون نسل به نسل در ایران ادامه پیدا کرده است و ما هم‌اکنون هم روز درختکاری را با یکدیگر جشن می‌گیریم و درخت می‌کاریم. در واقع با این کار ایرانیان با هدیه دادن یک نهال به طبیعت، به پیشواز بهار و زیبایی باشکوهی می‌روند که در انتظارمان است.

درختان، ریه‌های زمین     
درختان، یکی از حیاتی‌ترین نقش‌ها را در حیات انسان‌ها و سایر جانداران ایفا می‌کنند. آنها برای ادامه حیات از دی اکسید کربن استفاده کرده و به این وسیله هوا را پاک می‌سازند. هر درخت سالانه ۲۲ کیلوگرم دی اکسید کربن جذب و هوای پاک و سالم را به ساکنان زمین اهدا می‌کند. بسیاری از پرندگان و جانوران، مامن و آشیان خود را در درختان می‌سازند و از میوه‌های آنها برای تغذیه خود استفاده می‌کنند.چوب درختان یکی از عناصری است که مورد استفاده انسان قرار می‌گیرد و با استفاده از آن وسایلی را برای زندگی خود می‌سازد. البته با همین استفاده‌ها، آسیب‌های زیادی را بر بدنه این منبع ارزشمند وارد می‌آورد.قامت سبز درختان به هنگام بروز سیل همچون سدی استوار عمل می‌کنند و جان انسان و سایر ساکنان کره زمین را نجات می‌دهند. از بین رفتن درختان و جنگل‌ها موجب فرسایش خاک می‌شود‌.از همه این اصول علمی که بگذریم، وجود درختان، رنگی دیگر را به طبیعت می‌بخشد و دیدن‌شان، روح‌مان را تازه می‌کند که با هیچ حسی قابل مقایسه نیست.

اهمیت آب دادن و مراقبت از درخت    
نگهداری از درختان و آب دادن و مراقبت از آنها هم از‌جمله کارهایی است که آثار روانی مثبتی برای اشخاص به همراه دارد و می‌تواند موجب آرامش و تلطیف روحی شود. ازسوی دیگر این‌که درخت بکاریم و آن‌ را به حال خود رها کنیم، می‌تواند موجب از بین رفتن درختان شود. به همین خاطر درروایات پاداش صدقه برای کاشت درخت بیان شده و آب دادن به درخت مانند سیراب کردن مؤمن تشنه دانسته شده است. همچنین درروایات بر مراقبت از درختان تاکید شده و به شدت از قطع درختانی که جوان هستند و میوه می‌دهند، حتی در جنگ‌ها منع شده است.از لحاظ فقهی نیز مراجع عظام تقلید قطع کردن بدون دلیل درختان و نابود کردن جنگل‌ها را مصداق قاعده «لاضرر و لاضرار فی‌السلام» دانسته و فتوا به حرمت آن داده‌اند.

درختان در قرآن     
 در قرآن‌ کریم وجود درختان به‌عنوان نشانه الهی مطرح می‌شود که می‌تواند قدرت پروردگار را در خلق چنین ارگانیسم پیچیده‌ای از یک بذر و نهال کوچک نشان دهد؛ همچنان‌که در بسیاری از آیات قرآن کریم از درختان و گیاهان و خشکی و زنده شدن آنها پس از زمستان به عنوان یکی از آیات الهی یاد می‌شود. بهشت خداوند هم طبق تصویرسازی‌های قرآنی باغ و بوستان‌هایی با درختان سرسبز و شاخه‌هایی در هم تنیده است که میوه‌های خوش‌طعم و رنگارنگ آنها در دست بهشتیان است. تمامی مخلوقات خداوند به تسبیح و ذکر حمد الهی مشغولند. درختان نیز به‌عنوان دسته‌ای از مخلوقات به‌طور مداوم به تحمید الهی مشغولند؛ به‌طوری که در بسیاری از آیات قرآن به تسبیح و سجده درختان اشاره شده است.

تأثیر درختان بر جسم و جان    
 گیاهان و درختان، سهمی بسزا و نقشی بسیار مهم در زندگی بشر دارند. تلطیف هوا، تعادل دمای محیط، حفاظت از خاک و تأمین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز انسان، بخش کوچکی از سودمندی‌های درختان است.اسلام مردم را به تماشای گیاهان سرسبزو نگاه به مناظر جذاب آنها دعوت کرده است. در کلام امام صادق(ع) است که «نگریستن به گل‌های رنگارنگ ودرختان سرسبز و خرم، چنان لذتی به آدمی می‌بخشد که هیچ لذتی را با آن برابر نمی‌توان کرد.»ازامام کاظم(ع) نیز نقل شده است که فرمود: «‌نگریستن به گیاهان خرم و سرسبز، نگاه به آب جاری‌ و نظاره کردن صورت زیبا.»

خاطرات خوش درختکاری 
برای ما دهه شصتی‌ها که هنوز خانه‌های حیاط‌دار با باغچه‌ای هر چند کوچک و دو سه تا درختی که انگار به زندگی‌مان رنگ و رو می‌پاشید را دیده و درک کرده‌ایم درخت و درختکاری حرمت‌خاصی دارد. نزدیک بهار که می‌شد بابا به سراغ گلدان‌ها و درخت‌های حیاط می‌رفت. می‌گفت تا از خواب زمستانی بیدار نشده‌اند باید گلدان‌ها را جابه‌جا کرده و درختان را هرس کرد. این‌گونه بود که دم‌دم‌های عید، باغبانی بابا حسابی گل می‌کرد و وسط حیاط تلی از خاک گلدان و کود روی هم تلنبار می‌شد. کمی آن‌طرف‌تر هم ردیف گلدان‌هایی که بنا بود خانه جدید گل‌های قدیمی حیاط شودچیده ‌شده بود. گلدان‌های رز‌،‌ عبایی، شاه‌پسند، ‌نسترن و حتی خرزهره‌ای که دیگر در گلدان‌های قدیمی‌شان جا نمی‌گرفتند و منتظر نشسته بودند تا بابا گلدان‌های‌شان را عوض کند و خاک تازه آمیخته با کود را پای ریشه‌های‌شان بریزد. تازه خیلی وقت‌ها در باغچه‌ای که سر‌جمع اندازه یک قلبیر بود دنبال جا بود تا در اواسط اسفند و روز درختکاری، ‌نهالی تازه را در کنار درخت‌های دیگر بکارد تا حال و هوای خانه را بیش از پیش سر‌سبز، زیبا و با‌طراوت کند. این‌گونه بود که در اسفند فقط حال و هوای خانه از بوی رنگ و مواد شوینده و بشور و بساب پر نبود بلکه خانه پر از حس خوب سبز‌بودن و طراوتی می‌شد که با کاشت نهالی تازه یا بیل زدن باغچه و تعویض گلدان‌ها به دل وجان‌مان می‌نشست. آن روزها آپارتمان‌نشینی مثل امروز میان مردم باب نشده بود وحتی آپارتمان‌هایی هم که تک‌و‌توک در میان خانه‌های حیاط‌دار پا گرفته و سر‌برآورده بود،‌ همچنان حیاط‌های نسبتا بزرگی داشت؛‌ حیاط‌هایی که درخت و فضای سبزش، اهالی آپارتمان و همسایه‌ها را زیر سایه خود می‌کشید تاساعتی فارغ از مشکلات آپارتمان‌نشینی، ‌درکنارهم بنشینند وبرای هم همسایگی کنند.حالا دیگرخانه‌ها بیشترشان آپارتمانی شده‌اند و از آن فضای صمیمانه و پرطراوت خبری نیست اما درختان و فضای سبز به‌عنوان ریه‌های زمین به زندگی سلامت‌تر ما کمک می‌کنند و ما با کاشت درخت و ایجاد فضای سبز علاوه بر بهره‌گیری روحی از طراوت این گیاهان، ‌از فواید بی‌شمار آنها برای زندگی و سلامت فردی و اجتماعی هم برخوردار خواهیم شد.