خانه‌های بدون آدم آدم‌های بدون خانه

«خانه» همچنان مهم‌ترین مسأله تشکیل خانواده و البته اداره آن است. هر چه هم که زمان می‌گذرد بر سختی تهیه و اجاره آن افزوده می‌شود. اخیرا یک پژوهش قابل‌توجه در حوزه مسکن منتشر شده که اطلاعات جالبی را در اختیار قرار می‌دهد. این پژوهش را مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با عنوان «بررسی اجرای قانون مالیات بر خانه‌های خالی در شهر تهران» انجام داده‌است. در این پژوهش بر پیامدهای منفی وجود خانه‌های خالی مانند عدم توسعه مطلوب شهری، عدم امکان استفاده از بازدهی نسبت به مقیاس در ارائه خدمات، برجسته شدن شکاف طبقاتی، بروز مخاطرات و ناهنجاری‌های اجتماعی ــ فرهنگی و اخلال و تشدید نوسانات قیمتی در بازار مسکن تاکید شده‌است. 
   
رکورد ۱۲ درصدی خانه‌های خالی
نتایج سرشماری‌های مرکز آمار در شهر تهران نشان می‌دهد که طی دوره ۱۰ساله ۱۳۹۵ ــ ۱۳۸۵ نرخ خانه‌های خالی از حدود ۴ درصد به ۱۲درصد (تقریبا ۵۰۰ هزارواحد مسکونی خالی)رسیده‌است.درحال‌حاضر دربسیاری از شهرهای جهان مانند توکیو، استانبول، اتاوا و استکهلم بیش از ۵۰درصد از درآمدهای پایدار شهری از طریق اخذ مالیات‌های محلی مانند مالیات بر املاک و مستغلات تامین می‌شود. در ایران هم طبق قانون بودجه سال ۱۳۹۹، ۵۰درصد از درآمد حاصل از این مالیات به‌عنوان سهم شهرداری‌ها به‌حساب شهرداری شهرهای محل اخذ مالیات واریز می‌شود. سازمان امورمالیاتی کشور، وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی، نیرو و دیگر وزارتخانه‌های ذی‌ربط این حکم مکلفند تمامی اطلاعات لازم جهت شناسایی خانه‌های خالی از سکنه را در اختیار شهرداری‌های کشور قرار دهند.
   
بحران خانه‌های خالی
وجود خانه‌های خالی از یک‌سو سبب ایجاد تعادل مصنوعی در بازار مسکن می‌شود اما از سوی دیگر رواج خانه‌های بدون آدم در مقابل آدم‌های بدون خانه دارای پیامدهای اجتماعی و بروز معضلات شهری متعددی همچون عدم امکان توسعه مطلوب شهری، حذف پویایی‌ها و چند تکه شدن شهر، عدم امکان استفاده از بازدهی، مقیاس افزایش هزینه‌ها و کاهش بهره‌وری خدمات ارائه‌شده، برجسته شدن شکاف طبقاتی در ذهن شهروندان، تفکیک فضایی و اجتماعی شهر، افزایش بزه‌های اجتماعی و فعالیت‌های مجرمانه بوده و بیانگر آن است که معضلات شهری خانه‌های خالی بیش از معضلات اقتصادی آن است. این آثار مسکن‌های خالی را اساسا به‌عنوان یک پدیده شهری معرفی و ضرورت مداخله مدیران شهری و استفاده از ابزارهای سیاستی مناسب را بیش از پیش برجسته می‌کند.دراین پژوهش تاکید شده با توجه به پیامدهای منفی انباشت خانه‌های خالی، ضروری است دولت‌های محلی بالاخص در شهرهای با رشد جمعیت فزاینده اقدام به اعمال مالیات بر خانه‌های خالی کنند و عواید حاصل از آن را برای بهبود خدمات ارائه‌شده در بخش مسکن و شهرسازی استفاده کنند. در ادامه به تجربه جهانی این حوزه اشاره شده و آمده‌است، مالیات بر خانه‌های خالی در انگلستان در قالب مالیات شهرداری اخذ می‌شود. در این کشور واحدهای مسکونی که بیش از شش ماه خالی باشد، مشمول ۵۰ درصد از مالیات شهرداری می‌شود و بعد از ۱۲ماه این مالیات تا صددرصد افزایش خواهد یافت.استان تهران با داشتن حدود ۵۰۰هزار واحد مسکونی خالی به‌صورت مطلق بالاترین رتبه تعداد واحدهای مسکونی خالی را دارد. طی دوره ۱۰ساله ۱۳۹۵ ــ ۱۳۸۵ تعداد خانه‌های خالی با سرعتی بیشتر از موجودی واحدهای مسکونی افزایش یافته و درنتیجه باعث شده‌ که نرخ واحدهای مسکونی خالی طی یک روند صعودی از۴.۱۶درصد در سال۱۳۸۵ به ۸.۲۹درصد در سال۱۳۹۰ و به ۱۱.۳۱درصد در سال۱۳۹۵ افزایش یابد. آمار سازمان امور مالیاتی نشان می‌دهد که سال۱۴۰۰، ۵.۲میلیون خانه خالی در کشور وجود دارد، درصورتی‌که میزان خانه‌های خالی در دسترس برای مالیات‌گذاری براساس آمار وزارت راه‌وشهرسازی ۵۰۰هزار واحد است. مالیات خانه‌های خالی سال ۱۳۹۹ برابر با ۳۸۰۰ میلیارد تومان است. پیش‌بینی‌ها درسال۱۴۰۱ نشان می‌دهد که اگر تعداد خانه‌های خالی شهر تهران را ۳۰۰هزار فرض کنیم بایستی شهرداری حدود ۵۰۰۰ میلیارد تومان از این محل درآمد پایدار داشته‌باشد درحالی‌که به زعم رئیس کل سازمان امور مالیاتی (۱۴۰۱) تا تیرماه سال جاری، اطلاعات مربوط به ۵۲۰هزار خانه خالی و تشخیص میزان مالیات تعلق‌گرفته به آنها نیز محاسبه شده که حدود ۱۰هزار و ۵۰۰میلیارد تومان بوده‌است.در این پژوهش تاکید شده در صورتی که طی یک‌سال کامل تعداد ۵۰ هزار واحد مسکونی خالی با متوسط مساحت ۷۰ متر مربع شناسایی و مالیات آن وصول شود و اگر هزینه رهن هر متر مربع معادل سه میلیون تومان در نظر گرفته شود، درآمد مالیاتی ناشی از این واحدهای خالی ۲۸۳۵ میلیارد تومان خواهدبود.