پیمان جبلی، رئیس رسانه‌ملی بارها به تولید چنین برنامه‌ای اشاره و عنوان کرده بود که رسانه‌ملی روی آنتن زنده، خودش را هم نقد خواهد کرد. حالا برنامه جام‌جم با طیف گسترده مهمانانی که دارد، توانسته این ادعا را ثابت کند. برنامه جام‌جم در یکی از قسمت‌های خود میزبان سید محمدرضا خوشرو (مدیر شبکه نسیم) و همچنین سردبیر روزنامه فرهیختگان بود تا این نقدها بیان و درباره آن گفت‌وگو شود. در این نوشتار کارشناسان در پاسخ به نقدهای مطرح شده بیان کردند اتفاقا در دوره تحولی امکان نقد درون سازمانی روی آنتن زنده فراهم شده است. همچنین مصادیق عدالت‌گستری و هویت‌محوری در سریال‌سازی و دیگر ارکان صداوسیما همچون خبررسانی دیده می‌شود. سرعت انتشار اخبار و ارائه روایت اول در بحران‌ها با تحول است که در صداوسیما بیش از پیش ممکن شده . ضمن این‌که در صداوسیما به روی منتقدان و چهره‌ها باز شده که نمونه آن را هم در شب یلدا و هم در برنامه جام‌جم دیدیم. همچنین برنامه‌های ویژه‌ای که برای موضوعات مختلف بین‌المللی همچون جنگ غزه روی آنتن می‌رود نشان از دست گرفتن روایت اول در رسانه ملی دارد.
از تحول غول نسازید!
سید محمدرضا خوشرو تلاش کرد تا به برخی از این نقدها در فرصت برنامه بپردازد. با این حال، برخلاف موضوع گفت‌وگوی برنامه که درباره برنامه‌های شب یلدا بود، زعیم‌زاده با انحراف موضوع اصلی، درباره سایر برنامه‌های تلویزیون سخن گفت و قصد نقد «تحول» در سازمان را داشت و مدعی شد که آمار مخاطبان همه برنامه‌ها را دارد و طی فواصل برنامه عددهای متناقضی را اعلام کرد. خوشرو، مدیر شبکه نسیم مطابق محور مناظره، از تفاوت یلدای سال گذشته و امسال شروع به صحبت کرد. او بیان کرد که میزان مخاطب در سال گذشته افزایش یافته و ۱۳۵ ساعت تولید برنامه داشتیم که شبکه سه سیما بیشترین مخاطب را داشت.خوشرو درباره تنوع مهمانان در ویژه‌برنامه شب یلدا به حضور اقوام مختلف ایرانی، هنرمندان و ورزشکاران مختلف و نخبگان در کنار مهمانانی که جنبه عامه‌پسندانه داشت، اشاره کرد. خوشرو در جواب زعیم‌زاده که منتقد تحول در دوره جدید بود، از وی پرسید تحول از نظر شما چیست؟ چرا از کلمه تحول می‌خواهید یک غول بسازید؟ این‌که شما به عنوان منتقد به راحتی به صداوسیما می‌آیید و بدون هیچ محدودیتی نقد می‌کنید، تحول نیست؟ آنچه شما در رسانه از تحول به مردم می‌خواهید بگویید، برداشت خودتان است و اصرار عجیبی به هجمه وارد کردن و ضدحال زدن به مردم دارید و خبرهای خوب را پنهان نگه‌می‌دارید. ما به عنوان مدیران تحول سعی در بهتر شدن داریم؛ که زعیم‌زاده در این ارتباط پاسخ مرتبطی نداد.خوشرو تاکید بر نیاز مخاطب با همه سلیقه‌ها کرد و از دیگر فلسفه‌های تحول به متنوع بودن سبد برنامه‌ها سخن گفت؛ این‌که رویکرد صداوسیما نسبت به مسائل روز جامعه است، به عنوان مثال در ویژه‌برنامه شب یلدای ۱۴۰۲ با طنز، به موضوع چای دبش پرداختیم.
وی عنوان کرد: ازجمله مهمترین برنامه‌های صداوسیما در دوره تحول توجه به نیازهای عامه‌پسندانه مخاطب در بستر سالم است. همچنین خوشرو درباره برنامه دورهمی و مهران‌مدیری گفت: این هنرمند حذف نشده است و ادعای مطرح شده حقیقت ندارد. خوشرو که نسبت به نوع اطلاع‌رسانی و پخش مطالب از رسانه‌ها ازجمله فرهیختگان نقدی داشت، گفت: چرا می‌خواهید همیشه تخریب کنید؟ خودتان برعامه‌پسند بودن برنامه‌ها تاکید دارید اما به این رویکرد صداوسیما مطلب انتقادی منتشر می‌کنید. در ادامه بحث خوشرو گفت: هنرمندی به من مراجعه کرد و گفت مواظب باشید شما تحولی نشوید! که وقتی من درباره سند تحول به او توضیح دادم، متوجه شد برداشت‌هایش نتیجه سم‌پاشی رسانه‌هایی چون شماست. این مناظره در پایان با این صحبت‌های خوشرو همراه شد که: هیچ چهره‌ای در صداوسیما حذف شدنی نیست و بنده با هنرمندان ارتباط خوبی دارم. این‌که در حال حاضر برندهای قدیمی نیستند، به این دلیل است که به دور تکرار نیفتند و در حال برنامه‌ریزی هستند که منحصر‌به‌فرد بودن برند خود را حفظ کنند. مدیر‌شبکه نسیم همچنین از لزوم به وجود آمدن چهره‌ها و برندهای جدید در کنار سلبریتی‌ها توضیحاتی داد. زعیم‌زاده تا پایان برنامه منتقد تحول در صداوسیما بود در حالی‌که تعریفی از تحول ارائه نداد؛ درعین حال محمدرضا خوشرو به جنبه‌های مختلفی از سند تحول در صداوسیما پرداخت.
پاسخ به چند ادعا
جدای از سیاست‌گذاری‌هایی که برنامه‌ای مثل جام‌جم در دستور کار قرار داده است، برخی نقدهای مطرح شده در این برنامه ازطرف منتقد نشست، قابل بحث است. یکی ازنکات مطرح شده ازسوی سردبیر فرهیختگان، اذعان به دیکتاتوری در حضور برخی چهره‌ها در تلویزیون بود.
دیکتاتوری اقلیت
زعیم‌زاده در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفته بود: «یکی از مدیران صداوسیما آمد و در توجیه این‌که چرا چهره‌ها در تلویزیون کار نمی‌کنند، گفت، اینها می‌خواهند کار کنند اما یک دیکتاتوری است که با جوسازی نمی‌گذارد مثلا رامبد جوان یا سروش صحت در یک فضای استاندارد کار کنند. من این حرف را قبول دارم حتما یک دیکتاتوری رسانه‌ای شامل پهلویست‌ها و رجویست‌ها، فضا را سنگین می‌کند و نمی‌گذارد اینها کار کنند. اما این بخش را هم قبول کنید که نوع مواجهه شما با برنامه‌سازها هم مانع حضور آنها می‌شود.» نکته مطرح شده از سوی او، به خوبی نشان می‌دهد که مسأله تلاش برای ساکت نگه داشتن برخی چهره‌ها، فراتر از آن چیزی است که بتوان آن را انکار کرد. کما این‌که از زمان مطرح شدن این مسأله از سوی مدیر شبکه چهار روی آنتن، برخی دیگر از چهره‌ها هم آن را تایید کرده‌اند.
ایده سرگرمی
نکته دیگری که سردبیر فرهیختگان به آن پرداخت، مسأله سرگرمی و نبود ایده درست برای آن در تلویزیون است. اما گشتی در برنامه‌های صداوسیما این مسأله را نقض می‌کند. کما این‌که می‌توان به جرات گفت که تلویزیون در دوران تحولی، بیشتر از هر وقت دیگری به سمت ایده سرگرمی حرکت کرده است. مصداق آن هم، برنامه‌های مختلف استعدادیابی یا شبانه است که در حین توجه به حوزه سرگرمی، استعدادهای مختلفی از استان‌های سراسر کشور را روی آنتن برده است. چه زمانی که صحبت از برنامه‌های حوزه موسیقی بود و چه زمانی که برنامه‌های حوزه استندآپ کمدی روی آنتن می‌رفت، تلاش شد تا فرصتی برای استعدادهای شهرستان هم فراهم شود تا در شرایطی برابر با جوانان ساکن در پایتخت، هنر خود را ارائه کنند.
یلدای پرنشاط رسانه ملی
موضوع بحث‌برانگیز این برنامه جام‌جم مسأله یلدا و برنامه‌های تلویزیونی بود که به باور جریانی از منتقدان غیرقابل قبول و به باور مخاطبان، قابل‌قبول و ماندگار بود. اما آنچه مدیر شبکه نسیم در این رابطه براساس آمار و ارقام گفت، اهمیت بسیاری داشت چرا که در همان جلسه هم، مسأله نبود آمار از سوی سردبیر فرهیختگان، به موضوعی برای نقد تبدیل شده بود. خوشرو در این رابطه گفته بود که تلویزیون ۵۹ برنامه در شب یلدا داشته که ۱۳۵ ساعت برنامه و ۲۵۱ مهمان در کل این برنامه‌ها روی آنتن رفته‌اند. نکته دیگر اما، مسأله توجه به ترندهای روز برای دعوت از مهمانان بود. آن‌طور که تولیدکنندگان برنامه‌های شب یلدا هم به آن اذعان کرده بودند، مسأله نیاز مخاطب و آنچه در مدت اخیر با آن روبه‌رو شده بود، در راس اهداف دعوت از مهمانان شب یلدایی بود. جالب اینجاست که وقتی پسر اردبیلی معروف همراه خانواده و با لباس سنتی استان خود روی آنتن آمد تا الگوی درستی از یک نوجوان امروزی و موفق ارائه کند - که دست بر قضا نخبه بود و چند بار روی همان آنتن زنده مکعب روبیک را به سرعت مرتب و حل کرد- همین رسانه‌های مخالف دوره تحولی که باید فرهیختگان را هم از آن جمله دانست، به آن حمله کردند که این کار درست نبوده و حملات بیان شده از طرف این رسانه‌ها در نهایت به این منجر شد که سیل منتقدان به صفحه آن نوجوان اردبیلی بروند و کلمات ناخوشایندی مطرح کنند. اما روزنامه فوق در شماره بعد خود، به این مسأله پرداخت که چرا باید این نوجوان را در سیبل حملات قرار داد؛ حملاتی که بیان اشتباه از یک اتفاق روی آنتن و جهت‌دهی به آن سببش شده بود و رسانه مربوطه مسئولیت آن را نپذیرفت. در هر حال، مخاطبان برنامه‌های تلویزیونی به اذعان رئیس رسانه‌ملی نسبت به سه سال قبل بالاتر رفته بود و توانست نوع تازه‌ای از سرگرمی و پرداختن به نیاز مخاطبان را ارائه کند.
چه کسی وقت‌کشی کرد؟
اما نقد دیگر مطرح شده در برنامه جام‌جم، مربوط به وقت‌کشی بود. زعیم‌زاده با بیان این‌که خیلی خوب است که خوشحال کردن مردم برای تلویزیون مسأله است، گفته بود: «حرف ما همین است. ما می‌خواهیم بگوییم که چرا در این دو سال وقت‌کشی و ایده‌های موفق قبلی را تعطیل کردید.» این صحبت به باور بسیاری از افرادی که این برنامه را تماشا کردند، مصداق تایید حرکت تحولی و درست بودن آن است. کما‌این‌که نشان داد برخی منتقدان دست‌شان برای انتقاد از تلویزیون در مقطع فعلی خالی است و برای پایین‌کشیدن حرکت تحولی تنها به سنگ‌زدن اکتفا می‌کنند. شاید بجا باشد این پرسش را مطرح کنیم که وقتی حالا حرکت را درست می‌دانید و میگویید باید زودتر سراغ آن می‌رفتید، چرا به‌جای سنگ‌پراکنی، برای تسریع در این حرکت تحولی همراه نشدید؟ حالا چه کسی و چه جریانی است که وقت‌کشی کرده؟
قیاس اشتباه
نکته دیگر اما، مقایسه اشتباه و ناآگاهی از کارکرد شبکه‌های مختلف تلویزیون بود. زعیم‌زاده با طرح سؤالی از خوشرو پرسید: «چه می‌شود که شبکه آی‌فیلم که مجموعه‌ای از گذشته تلویزیون است، الان بالاتر از بسیاری از شبکه‌های تلویزیون قرار گرفته است؟» خوشرو هم به این نکته اشاره کرد که اصلا کارکرد آی‌فیلم همین بازپخش برنامه‌هاست. کما این‌که نتفلیکس که بستری آرشیوی از سریال‌های مختلف است را بخواهیم با فاکس مووی مقایسه کنیم.
پنج سریال از کجا آمد؟
اما وقتی یک جریان تلاش برای نقد تلویزیون و دوران تحولی کند، مسیر را به کلی به اشتباه می‌رود و جملات و نقل‌قول‌ها را هم به همان نسبت اشتباه بیان می‌کند. یکی از مواردی که زعیم‌زاده در این نشست مطرح کرد، مسأله تولید پنج سریال در ماه بود که از اساس اشتباه بیان شد. زعیم‌زاده گفته بود: «معاون سازمان سال گذشته مصاحبه‌ای کرد و گفت که ما هر ماه پنج سریال را کلید می‌زنیم. پس الان باید ۷۵سریال داشته باشیم. این یعنی این‌که مدیر مکانیسم تولید را نمی‌شناسد.» اما به نظر می‌رسد که خود این منتقد معنای تولید و چرخه تولید را نمی‌داند یا دست‌کم آنها را از هم تفکیک نمی‌کند. چرخه‌تولید یعنی مراحل مختلف آن که از عقد قرارداد، پیش‌تولید تا بقیه مراحل است. محسن برمهانی که اتفاقا برخلاف گفته زعیم‌زاده خودش از بدنه تولید و سیما، به ریاست این معاونت رسیده، در ۲۶مرداد۱۴۰۱ این‌طور گفته بود که «ظرف سه ماه آینده، هر ماه حداقل پنج سریال در تلویزیون عقد قرارداد و وارد چرخه تولید می‌شود.»
هویت و عدالت
اما یکی از نکاتی که باید در ادامه به آن توجه شود، مسأله هویت و عدالت و ذکر آن در سند تحول سازمان صداوسیماست. بر همین اساس، یکی از محورهایی که در سند تحول به‌صورت تاکیدی به آن اشاره شده، توجه به هویت‌محوری و عدالت‌گستری است که تاکنون هم بارها از زبان رئیس رسانه‌ملی مطرح شده. مصداق آن‌هم تولیدسریال‌هایی مثل سنجرخان، سوران، نون‌خ، مادرسوجان و...است که برخی‌ازآنها روی‌آنتن‌رفته وبرخی هم درمراحل مختلف تولید است. این‌مجموعه‌ها تلاش کرده‌اند با توجه به هویت ملی، توجه به چهره‌ها وقهرمان‌های برجسته‌ایران، فرصتی برای نمایش همه اقوام‌ورنگارنگی ایران باشند.
