تصویربرداری تشخیصی بافناوری ایرانی

در این میان، دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن با توجه به فناوری پیشرفته ساخت، ازجمله تجهیزات بسیار حیاتی در روند تشخیص و درمان بیماری‌ها مانند بدخیمی‌های سرطانی به شمار می‌روند که فقط شرکت‌های محدودی درسراسر دنیا توان تولیدشان را دارند. این در حالی است که یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه تجهیزات پزشکی با کمک روش انتقال فناوری موفق به بومی‌سازی دانش‌فنی ساخت دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن شده است. اولین خط تولید بومی دستگاه سی‌تی‌اسکن کشور هفته گذشته با حضور معاون علمی وفناوری واقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور درمشهد افتتاح شد. جزئیات بومی‌سازی این فناوری و برنامه‌های پیش روی شرکت را در گفت‌وگو با دکتر خسرو حیدری، مدیرعامل این مجموعه دانش‌بنیان فناور جویا شده‌ایم. 

تولید دستگاه‌های پیچیده تصویربرداری پزشکی به دلیل فناوری پیشرفته و نوع قطعات مورد استفاده ازجمله تجهیزات مهم و راهبردی به شمار می‌روند که تولید بومی آنها در کشور علاوه بر صرفه‌جویی ارزی می‌تواند مانع از اثرگذاری تحریم‌ها در به‌کارگیری روش‌های تشخیصی و درمانی جدید باشد. این شرکت دانش‌بنیان با سابقه ۲۰سال فعالیت در زمینه تجهیزات پزشکی، موفق به تولید ۱۴محصول دانش‌بنیان نوع۱ درحوزه‌های مختلفی از‌جمله دستگاه‌های تنفسی شامل ونتیلاتورهای کمپرسی و ونتیلاتورهای توربوفن‌دار و ماشین‌های بی‌هوشی شده است که علاوه بر رفع نیازهای داخلی به بازارهای جهانی هم وارد شده‌اند. دکتر خسرو حیدری در این خصوص توضیح می‌دهد: «علاوه بر این دستگاه در حال حاضر طرح‌های تحقیق و توسعه‌ای بسیار زیادی را برای تولید محصولات جدید در شرکت دنبال می‌کنیم که همگی از محصولات بسیار کاربردی و مورد نیاز کشور در حوزه درمان هستند.» این شرکت دانش‌بنیان فناور از چند سال پیش روند تحقیق و توسعه در خصوص تجهیزات تصویربرداری را هم پیش برده است که در گام اول دستگاه سی‌تی‌اسکن ۱۶ اسلایس اولین محصول از این بخش است که به مرحله بهره‌برداری رسیده است. 
     
نگاه ویژه به بومی‌سازی
دکتر حیدری با اشاره به این که دستگاه سی‌تی‌اسکن از پیچیده‌ترین دستگاه‌ها در حوزه تجهیزات پزشکی است و به همین خاطر خودکفا شدن در حوزه ساخت چنین تجهیزی از چند جهت می‌تواند حائز اهمیت باشد، به جام‌جم می‌گوید: «اصلی‌ترین اهمیت این موضوع این است که ارزش پزشکی دستگاه سی‌تی‌اسکن بسیار بالاست؛ هیچ آسیب جدی به ویژه در ناحیه سر، گردن و ستون مهره‌ها بدون بررسی با این تجهیز مورد جراحی و درمان قرار نمی‌گیرد و تقریبا هیچ مرکز جراحی این روزها بدون داشتن بخش تصویربرداری پیشرفته فعالیت نمی‌کند. این دستگاه همچنین برای شناسایی بافت‌های بدخیم و سرطانی نیز بسیار مهم است. علاوه بر این دستگاه‌های پت‌ سی‌تی (PET CT) و سی‌تی سیمولاتور (CT simulator) ازجمله دستگاه‌های مورد استفاده برای پرتودرمانی سرطان‌ها هستند. به همین خاطر با توجه به این که این فناوری، فناوری مادر و در لبه علم است، دستیابی به دانش‌فنی تولید آن در کشور می‌تواند درادامه، منجر به تولید دستگاه‌های پیشرفته دیگر تصویربرداری مانند پت سی‌تی، سی‌تی‌های متحرک برای بیمارستان‌های صحرایی و سی‌تی‌های با اسلایس بالاتر (پیشرفته‌تر) شود.»
وی می‌افزاید: «علاوه بر این، بومی شدن چنین تجهیز پیشرفته‌ای موجب به وجود آمدن زنجیره تامینی در کشور می‌شود که منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی تخصصی بیشتر و فعال شدن سایر بخش‌های صنعتی و توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برای تولید این دستگاه خواهدشد.»
     
بومی‌سازی به روش انتقال فناوری
این شرکت دانش‌بنیان از سال ۹۶ فعالیت خود را در زمینه عرضه دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن در کشور با مونتاژ نمونه‌های خارجی آغاز کرده است. اما تولید بومی و حصول دانش‌فنی کامل ساخت دستگاه به حدود دو سال پیش بازمی‌گردد. دکتر حیدری در این خصوص توضیح می‌دهد: «پروانه مستقل تولید این دستگاه از یک و سال نیم پیش صادر شد اما با توجه به این که این تجهیز، دستگاه بسیار گران‌قیمتی است و متقاضی اصلی آن بیمارستان‌های دولتی هستند، پس از طی روندی، تفاهم‌نامه سه‌جانبه‌ای میان وزارت بهداشت و درمان، وزارت صنعت و معاونت علمی و فناوری شکل گرفت که طی آن قرار شد که از نیاز اعلام شده از سوی وزارت بهداشت شرکت ما که اولین خط تولید بومی دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن را راه‌اندازی کرده است، ۳۵ دستگاه را تأمین کند و به این ترتیب بخشی از بازار داخلی در اختیار شرکت قرار گرفت. آغاز فعالیت رسمی خط تولید دستگاه هم هفته گذشته با حضور دکتر دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور کلید خورد.» 
     
از تولید دستگاه تا بومی‌سازی قطعات
فعالیت تحقیق‌ و توسعه‌ای در خصوص دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن در این شرکت فناور در دو بخش دنبال شده است. در بخش اول، هدف بومی‌سازی تولید این دستگاه با روش انتقال فناوری بوده است که از شش سال قبل کلید خورده بود. در کنار این موضوع اما این مجموعه دانش‌بنیان بخش دیگری از فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای خود را به بومی‌سازی تولید قطعات مختلف این دستگاه و دستیابی به زنجیره تأمین با اتکا بر دانش‌فنی محققان و فناوران ایرانی معطوف کرده است. دکتر حیدری با تأکید بر اهمیت ورود به بحث زنجیره تأمین قطعات دستگاه سی‌تی‌اسکن بیان می‌کند: «با آغاز فعالیت رسمی تولید قطعات، علاوه بر تأمین قطعات مورد نیاز برای ساخت دستگاه در شرکت خودمان، به موازات قطعات مورد نیاز دیگر تولیدکنندگان را هم فراهم می‌کنیم. جالب است بدانید شرکت مادری که برای تولید بومی دستگاه، از آنها انتقال فناوری داشتیم از مشتریان قطعات تولیدی ماست.» 
به گفته مدیرعامل این مجموعه دانش‌بنیان بخش تولید قطعات علاوه بر این که از لحاظ اقتصادی‌، پرسودتر است و گردش مالی بالاتری را برای شرکت ایجاد می‌کند، این اعتماد به نفس را در زمینه تولید دستگاه هم فراهم می‌کند که فرآیند تولید تحت‌تأثیر به جریان‌های سیاسی مانند تحریم‌ها قرار نخواهد گرفت و در هر شرایطی امکان تأمین قطعات مورد نیاز فراهم خواهد بود. 
     
به سوی تجهیزات پیشرفته‌تر
با توجه به فناوری پیشرفته این دستگاه دستیابی به دانش‌فنی با دشواری‌هایی همراه بود که اکنون با همت متخصصان شرکت، این دانش‌ فنی به صورت کامل به دست آمده است. دکتر حیدری تصریح می‌کند: «تنها بخشی که هنوز نیاز واردات دارد، تیوب دستگاه است که به دلیل ویژگی‌های خاصی که باید داشته باشد هنوز دانش‌فنی آن را در اختیار نداریم؛ فقط در دو شرکت در دنیا تولید می‌شود که ما هم از آنها خریداری می‌کنیم.»
وی می‌افزاید: «در حال حاضر دو محصول دیگر هم بر اساس دانش‌فنی به دست آمده در شرکت برای ساخت دستگاه سی‌تی اسکن وارد مرحله تحقیق و توسعه شه‌اند؛ یکی از آنها دستگاه سی‌تی ۱۲۸ اسلایس است که به دستگاه سی‌تی‌آنژیو معروف است. این دستگاه به دلیل توانمندی در انجام آنژیوگرافی با مخاطرات بسیار پایین و فرآیندی بسیار ساده و مشابه سی‌تی‌اسکن، تجهیز ارزشمندی در حوزه تجهیزات پزشکی به شمار می‌رود که نیاز گسترده‌ای در کشور برای آن وجود دارد. دستگاه بعدی سی‌اسکن متحرک با قابلیت جابه‌جایی است که با طراحی خاص و منحصر به فردی که دارد مانند کانکس به یک کشنده متصل می‌شود تا در مواقع بحران بتوان به سرعت مراکز تصویربرداری را در منطقه مورد نظر افزایش داد.» 
دکتر حیدری خاطرنشان می‌کند: «این احساس نیاز از زمان همه‌گیری کرونا شکل گرفت؛ زمانی که تشخیص و بررسی پیشرفت بیماری بر اساس سی‌تی‌اسکن انجام می‌شد و تجهیزات مراکز درمانی پاسخگوی تعداد مراجعه‌کنندگان نبود. چنین تجهیزاتی می‌توانست علاوه بر این که پاسخگوی نیاز بیماران باشد، این امکان را برای بیمارستان‌ها و مراکز درمانی فراهم کند که مراحل تشخیصی را خارج ازفضای بخش‌های اصلی بیمارستان و در مواجهه با بیماران سایر بخش‌ها پیش ببرند تا از انتقال بیشتر بیماری پیشگیری شود.»
     
آماده برای رفع نیاز کشور
در حال حاضر این شرکت ظرفیت ۲۵۰ دستگاه سی‌تی‌اسکن ۱۶اسلایس را در سال دارد. دکتر حیدری توضیح می‌دهد: «ما اکنون بر اساس دانش‌فنی، زیرساخت تولید، امکان تأمین مواد اولیه و ظرفیت تولید کارخانه، امکان افزایش این ظرفیت تا تأمین کل نیاز کشور را داریم. اما فعلا وزارت بهداشت و درمان ۷۰درصد نیاز خود را از شرکت ما تأمین می‌کند.» وی می‌افزاید: «پیش‌‌بینی ما این است که تا چند ماه آینده با عرضه فزاینده این دستگاه در کشور، شاهد افزایش تقاضا از سوی وزارت بهداشت باشیم. در زمینه قطعات ساخت دستگاه هرچه بیشتر پیش برویم امکان عمق‌بخشی و بومی‌سازی بیشتر در زمینه زنجیره تأمین را خواهیم داشت. زیرا با توجه به شرایط کشور، دستیابی به زنجیره تأمین، تضمینی بر تداوم تولید و قطع وابستگی است. در تلاشیم با تحقیق‌ و توسعه در این بخش بتوانیم بخش کوچکی از قطعات را که هنوز از سازندگان دیگر تأمین می‌شود، تولید کنیم تا هرچه بیشتر در تکمیل زنجیره تأمین ایفای نقش کنیم.»
     
افزایش حجم تولید لازمه قیمت رقابتی
مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر مقرون به صرفه شدن فرآیند تولید یک دستگاه، تیراژ تولید و حجم فروش آن است. مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان فناور با اشاره به این موضوع توضیح می‌دهد: «از آنجا که در خصوص تولید دستگاه سی‌تی‌اسکن هنوز به اندازه سایر محصولات و دستگاه‌های تولیدی شرکت، وارد بازارهای جهانی نشده‌ایم و تیراژ تولیدی برای نیاز داخل هم پایین است، نمی‌توان انتظار داشت به اندازه دستگاه‌های هوشبری و ونتیلاتور در خروج ارز تأثیرگذار باشد. زیرا حتی برخی قطعات دستگاه که به دانش‌فنی تولیدشان هم دست یافته‌ایم، به دلیل این که تولیدشان در تیراژ پایین در کشور مقرون به صرفه نیست، فعلا به صورت وارداتی تأمین می‌شوند.» دکتر حیدری می‌افزاید: «با این اوصاف، تولید این دستگاه حدود ۳۰درصد مانع خروج ارز از کشور شده است. اطمینان داریم زمانی که بتوانیم در حوزه ساخت قطعات به توفیقات بیشتری برسیم و قطعات دستگاه را به تولیدکنندگان بیشتری بفروشیم، تولید قطعات به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهدبود و درنتیجه آن دستگاه هم با هزینه رقابتی‌تر در کشور تولید می‌شود.» این مجموعه فناوردرحال پیشبرد اقداماتی بسیار گسترده‌ درخصوص فروش بین‌المللی قطعات ساخت دستگاه سی‌تی‌‌اسکن است که درصورت تحقق می‌تواند موجب افزایش چشمگیر تیراژ تولید قطعات ودرنتیجه آن کاهش هزینه‌های تولید دستگاه شود. 

چشم‌انداز آینده
به گفته دکتر حیدری، تاکنون هشت دستگاه از این محصول به یکی از کشورهای منطقه صادر شده است که در مراحل نصب و راه‌اندازی قرار دارند. وی در خصوص صادرات قطعات دستگاه سی‌تی‌اسکن به شرکت‌های تولیدکننده می‌گوید: «در حال مذاکره جدی با شرکتی بسیار بزرگ برای تأمین قطعات ساخت‌ موردنیازشان هستیم. اگر بتوانیم این قرارداد را نهایی کنیم، علاوه بر این که ارزآوری بسیار زیادی برای کشور به دنبال خواهدداشت، زمینه کاری خوبی برای صنایع وابسته‌ای که با ما همکاری دارند نیز برقرار خواهدشد و تجربه بسیار خوبی را برای ورود به بازار سی‌تی‌اسکن رقم خواهدزد.»
وی با اشاره به این که تمام محصولات این شرکت استانداردهای داخلی و بین‌المللی و گواهی CE اروپا را دارند، تصریح می‌کند: «به منظور افزایش صادرات پایگاه تولیدی در خارج از کشور، دریکی ازکشورهای اروپایی، شرکت مشارکتی (Joint Venture) تأسیس کرده‌ایم که محصولات شرکت در آنجا مونتاژشده و به فروش می‌رسد.» دکتر حیدری مهم‌ترین برنامه این شرکت دانش‌بنیان را توسعه صادرات، افزایش سهم در بازارهای بین‌المللی و ارزآوری می‌داند تا با افزایش حجم تولید فرآیند تولید مقرون به‌صرفه‌تر و همگام با پیشرفته‌ترین محصولات خارجی پیش برود. این فناور از جمله شرکت‌هایی بود که با شتاب در روند تولید دستگاه‌های ونتیلاتور توانست با افزایش حجم تولید، در روند تأمین دستگاه‌های مورد نیاز برای کشور بسیار مؤثر باشد و حالا این افزایش حجم تولید به صادرات گسترده این محصول به سایر کشورها منجر شده‌است.