بحران بلوغ در عصر مدرنیته

امروزه نوجوانان ایرانی به‌جای مطالعه کتاب و صحبت و گردش با دوستان و همسالان در فضاهای واقعی، بیشتر به سمت فضاهای مجازی، تلفن‌همراه، موزیک، بازی‌های اینترنتی و هرآنچه که برای آنها تفریحی با زحمت فکری و جسمی کمتر باشد گرایش نشان می‌دهند و سبک پوشش آنها نیز متضاد با ارزش‌های خانواده و جامعه شده و به سبب روحیه استقلال‌طلبی در این سن، آنها بیشتر به‌دنبال الگوهایی متفاوت و متضاد با ارزش‌ها هستند که به مسأله‌ای جدی برای خانواده‌ها تبدیل شده است و این امر نشان‌دهنده فاصله‌گرفتن نوجوان ایرانی از سبک زندگی اسلامی و ایرانی است. یکی از علل مهم عقب‌ماندن نوجوانان و جوانان ما در دهه‌های اخیر، خودباختگی به فرهنگ بیگانه و غرب و به‌خصوص فاصله‌گرفتن از باورها و اعتقادات دینی و عمل‌نکردن به فرامین و دستورات صریح و نجات‌بخش قرآن است که این فقر فرهنگی، نیاز به رسیدگی فوری و تلاش مجدانه مسئولان امر دارد. 

مصرف‌گراهای رفاه‌طلب

سیدجواد موسوی، کارشناس کودک‌ونوجوان ضمن اشاره به این‌که بخشی از رفتارهای نوجوانان امروزی در سن بلوغ از شرایط دنیای معاصر نشات می‌‌گیرد می‌گوید: «گسترش ارتباطات و اطلاعات، مدرنیته، مصرف‌گرایی و مدگرایی ازجمله عواملی است که نوجوان در سن بلوغ از آنها الهام می‌گیرد و در رفتارهایش بروز می‌‌دهد.»
نوجوانان امروزی لباس ساده نمی‌پوشند، ساده‌زیستی را نمی‌پسندند، به آراستگی معمول قانع نیستند، قدرت پذیرش سختی‌ها و تلاش برای رسیدن به خواسته‌های‌شان را ندارند، اتاق و وسایل شخصی می‌‌خواهند، به فناوری‌های جدید دلبسته‌‌اند، آزادی و استقلال خصوصی طلب می‌‌کنند و مصرف‌گرا، متوقع و رفاه‌طلب شده‌اند. آنها همچون گذشته فرمانبردار مطلق والدین نیستند و حتی ممکن است در بسیاری از مسائل روان‌شناسی، رفتاری و اجتماعی، صلاحیت والدین برای دخالت، مشاوره یا اظهار نظر را قبول نداشته باشند. درواقع شرایط گذران مراحل بلوغ در این زمانه بسیار متفاوت و خاص شده است و مانند گذشته از مسیرهای هموار و معین نمی‌‌گذرد. نوجوان امروزی در میان این گسترش، پیچیدگی و هجوم اطلاعات، بیش از هر چیز به‌دنبال یک الگو می‌‌گردد. الگوهای امروزی هم که اغلب بار اطلاعاتی و شناختی متناسب با سبک زندگی ایرانی و اسلامی به همراه ندارند و در حقیقت با الگو و تربیت خانواده‌های ایرانی در تضادند. این الگوهای ناصحیح به نوجوان کمک می‌‌کنند تا به واسطه آن حس قهرمان‌‌پرستی، مطلق‌‌گرایی، آرمان‌جویی، دین‌ستیزی، جنگجویی و ... را در خود به تصویر بکشند و مصداقی بیرونی برایش پیدا کنند.

نظارت غیرمستقیم بر آزادی‌های نوجوان

استقلال‌طلبی یکی از مسائل بلوغ و بیشتر مربوط به دوره نوجوانی است. موسوی می‌گوید مرزهای این استقلال باید در حوزه‌‌های رفتاری، عاطفی و مالی کاملا مشخص باشد و آزادی‌های متناسبی برای نوجوانان ایجاد کند. نوجوان می‌‌‌خواهد از قیدوبندهای کودکی رها شود و احساس‌ها و موقعیت‌های جدید را شخصا تجربه کند، چراکه توانایی‌های جدیدش که از بلوغ فکری، عاطفی و جسمی ناشی می‌‌شود او را به این کار تشویق می‌کند. جلوگیری از این آزادی‌های ذاتی که نوجوان معنای آن را دریافته و به‌وضوح احساس می‌‌کند نتیجه منفی برجای خواهد گذاشت. در نتیجه آزادی‌ها متناسب با سن نوجوان باید به وی اعطا شود به گونه‌ای که نه به مهارگسیختگی بینجامد و نه احساس کند زیر سلطه است و دیگران برایش تصمیم‌‌گیری می‌‌کنند. به گفته این کارشناس، نظارت و کنترل بر آزادی‌ها از سوی والدین یک ضرورت است اما باید به‌صورت غیرمستقیم و حتی‌‌الامکان نامحسوس باشد. سختگیری والدین و انضباط خشک و کنترل کسالت‌آور، سختی‌های دوران بلوغ را دوچندان می‌کند. تجربه و پژوهش‌ها ثابت می‌کند که کنترل غیرمستقیم و دوستانه ضمن این‌که نوعی همراهی و حمایت را برای نوجوان ایجاد می‌کند می‌تواند فهم نکات نامفهوم به‌ویژه درباره رابطه با جنس مخالف، احساسات جنسی و کنجکاوی‌های ویژه این مقطع‌ گذار از مرحله بلوغ را برای نوجوان تسهیل کند و تکامل شخصیتی وی را رقم ‌زند. به‌طورکلی می‌‌‌توان گفت دوره بلوغ نیازهایی برای نوجوان ایجاد می‌کند که باید به آنها پاسخ داد. استقلال و آزادی‌های مشروع و متناسب تنها یکی از این نیازهاست و والدین باید درباره تغذیه، پوشاک، استحمام، نظافت فردی، ورزش، گردش و روابط خانوادگی و دوستانه او نیز توجه کافی داشته باشند. رفع‌نشدن یک یا چند نیاز خاص یا ارضا و اقناع نشدن نوجوان از آنها پایه‌‌ای برای پرخاشگری، عصیان، مهارگسیختگی و عقده‌های روانی یا به‌صورت معکوس انزوا و افسردگی وی می‌‌شود. 

بهترین رفتار با نوجوان 

همان‌طور که برای هر مشکلی راه‌حل خاصی وجود دارد، برای مشکلات نوجوانان نیز راه‌حل‌های مختلفی وجود دارد. موسوی می‌گوید اگر خانواده‌ها به مقوله خودارزشمندی یا عزت‌نفس نوجوانان بها دهند خیلی از مشکلات و اختلالات رفتاری فرزندان خود را حل کرده و در شکل‌گیری شخصیت آنها تأثیر می‌گذارند. بر این اساس رعایت مواردی توصیه می‌شود. در برخورد با نوجوانان، ملایم و منطقی باشید. هیچ‌گاه نظرات خود را به نوجوانان تحمیل نکنید. تجارب موفقیت‌آمیز نوجوانان را افزایش دهید. نوجوان خود را با الگوهای رفتاری مطلوب آشنا کنید. نسبت به احساسات و عواطف نوجوان خود بی‌تفاوت نباشید. توجه داشته باشید که مشاجرات لفظی پدر و مادر در خانه در روحیه یا رفتار نوجوان منعکس می‌شود. به بهانه گفت‌وگو با نوجوانان اهداف خود را به آنها القا نکنید. تحمل نوجوان را برای مواجه‌شدن با سختی‌ها و ناکامی‌های اجتماعی افزایش دهید. با نوجوان دوست باشید و برای پرکردن اوقات‌فراغت نوجوانان اهمیت بسیاری قائل شوید. سعی کنید به شیوه‌ای مطلوب نوجوان را به مسائل و اعمال دینی و همنشینی با دوستان مذهبی متمایل کنید و حس معنوی شرکت در مراسم و رفت‌وآمد به اماکن مذهبی و مساجد را در او بیدار کنید. نوجوان سرشار از انرژی است. بخشی از این انرژی که ناشی از سوخت‌‌وساز ویژه بدن وی است در راه انگیزش جنسی صرف می‌‌شود و بخش دیگر به‌صورت مبارزه‌طلبی، پرخاشگری، حادثه‌جویی، سرکشی، عصیان و حرافی تجلی می‌یابد. دراین‌باره ورزش بهترین روش تخلیه انرژی‌های منفی و راهی برای رسیدن به واقع‌بینی محسوب می‌‌شود.