بلوغ دانش ایرانی در توسعه واکسن

با توجه به لزوم توسعه دانش و تولید محصولات زیست‌فناوری در کشور، شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه همگام با توسعه این فناوری در کشورهای پیشرومشغول به کار شده‌اند. دکتر وحید خدامی، مدیرعامل یکی از این شرکت‌های دانش‌بنیان در دیدار روز دوشنبه ۱۰ بهمن با رهبر انقلاب به معرفی اهداف و بیان چالش‌های توسعه کاربردهای این فناوری در کشور پرداخته بود. در همین راستا در گفت‌وگویی بااین پژوهشگر جوان، ابعاد فعالیت‌های مجموعه دانش‌بنیان تحت مدیریتش را جویا شده‌ایم.

استفاده از ام‌آر‌ان‌ای (mRNA) یا آر‌ان‌ای پیام‌رسان برای انتقال محتوای ژنتیکی مورد نظر از جمله شاخه‌های اصلی زیست‌فناوری است که با تولید واکسن‌های پیشگیرانه و درمانی، تحولی در این علم پدید آورده است. دکتر وحید خدامی توضیح می‌دهد: «این فناوری می‌تواند مدت‌‌زمان توسعه واکسن‌های موثر پیشگیرانه در ابعاد میلیون‌دوزی را به چند ماه و چند هفته کاهش دهد تا برای مواجهه با عوامل عفونی که با سرعت منتشر می‌شود یا تغییر می‌کند، آماده شود. همه‌گیری کرونا نشان داد که دستیابی به این فناوری خاص ضرورتی راهبردی برای هر کشوری است. مجموعه دانش‌بنیان ما در سال‌های گذشته به همت بیش از ۱۰۰ نفر از جوانان برومند و نخبگان صنعتی و دانشگاهی از دانشگاه‌های داخل و خارج و صاحبان مدال‌های رنگارنگ المپیادهای علمی این فناوری را در کشور توسعه داده و عملیاتی کرده‌ است.»

توسعه فناوری با تربیت نیروهای خلاق

این مجموعه با ترتیب نیروهای زبده،‌ توانمند،‌ خلاق و بااخلاق توانسته‌ این فناوری‌ لبه دانش را توسعه دهد. در همین راستا مواد اولیه اختصاصی نظیر آنزیم‌ها و مواد شیمیایی خاص مورد نیاز، دستگاه‌های پیشرفته برای تولید و فرمالسیون محصولات و انواع آزمون‌های تخصصی ارزیابی کیفیت تولید و توسعه داده‌شده است. دکتر خدامی خاطرنشان می‌کند: «اولین واکسن ام‌آر‌ان‌ای تولیدشده در مجموعه ما یک سال و نیم قبل آماده شده و به‌تازگی مجوز کارآزمایی بالینی را دریافته کرده است. لازم به ذکر است این واکسن برای انواع سویه‌های مختلف کرونا به صورت اختصاصی تهیه شده تا به هنگام نیاز، واکسن متناسب وارد خط تولید شود.»
تولید واکسن‌های کرونا تنها دستاورد این شرکت دانش‌بنیان نبوده و دیگر واکسن‌های مورد نیاز کشور از جمله واکسن آنفلوآنزا و HIV نیز توسعه داده شده است. دکتر خدامی‌ توضیح می‌دهد: «توسعه واکسن درمانی سرطان به صورت فردمحور، توسعه روش‌های جدید ایمنی درمان سرطان نیز از دیگر موفقیت‌های ما بوده که به‌زودی واردمرحله کارآزمایی انسانی خواهد شد. همچنین روش‌های نوین ژن‌درمانی نیز توسعه پیدا کرده است که اولین محصول آن، جهت مداوای بیماران پروانه‌ای در سال آینده وارد کارآزمایی بالینی می‌شود.»

رشد سریع تولید واکسن‌های ام‌آر‌ان‌ای در کشور

فعالیت‌های این مجموعه از پاییز ۱۳۹۶ در حالی آغاز شد که در دنیا هنوز ظرفیت‌های بالای فناوری ام‌آر‌ان‌ای شناخته نشده بود. دکتر خدامی می‌گوید: «ظرفیت ایجادشده در قالب این فناوری مهم و راهبردی در کشور در حال حاضر آماده خدمت‌رسانی گسترده به نظام سلامت کشور و منطقه است. نمونه‌ واکسن‌های ام‌آر‌ان‌ای تولیدشده در خارج از کشور، وارد ایران نشده و دیگر نمونه‌های داخل کشور نیز هنوز مجوز نگرفته‌ است. با این حال تولید این واکسن‌ به سرعت در حال رشد و دریافت مجوز است و احتمالا در سال‌های آینده شاهد تایید و عرضه آنها خواهیم بود.»

حمایت از شرکت‌های خصوصی کلید رشد سریع فناوری

با گسترش فناوری ام‌آر‌ان‌ای در کشور و حمایت‌ از شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌زودی شاهد همکاری‌های بین‌المللی در این راستا نیز خواهیم بود. دکتر خدامی در دیدار با رهبری چالش‌های موجود در توسعه این فناوری در کشور را مطرح کرده است و در این‌خصوص به جام‌جم می‌گوید: «برای توسعه این فناوری از نظر فنی چالشی وجود ندارد و در صورت حمایت نهادهای مرتبط، می‌توانیم تمام واکسن‌های مورد نیاز کشور را تولید کنیم. در صورت حمایت مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان، در آینده شاهده میلیاردها دلار صرفه‌جویی برای خواهیم بود.»دکتر خدامی درباره تعامل با نهادهای دولتی اضافه می‌کند: «بلوغ این فناوری بومی در زمینه تولید واکسن‌های پیشگیرانه علیه انواع بیماری‌های عفونی و درمان انوان سرطان‌ها و بیماری‌های ژنتیکی، نیازمند حمایت همه‌جانبه دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی است. در همین راستا خواستار افزایش تعامل نهادهای نظارتی در مواجهه با فناوری‌های نو و همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی و تضمین خرید محصولات هستیم.»

ایشان با اشاره به سخنان رهبر درخصوص تشکیل کارگروه‌های مشترک با حضور فناوران می‌گوید: «رشد سریع و مستمر با تولیدات دولتی و حاکمیتی ممکن نیست،‌ زیرا مدیران عوض دولتی تغییر می‌کنند و در نتیجه تصمیمات این نهادها معمولا شتابزده و همراه با هزینه‌های سنگینی است که با تغییر سیاست‌ها، تصمیمات قبلی نیز رد و کارهای جدید آغاز می‌شود. در مقابل مجموعه‌های خصوصی ثبات بیشتری دارد و با انگیزه بالا می‌تواند به اهداف تعیین شده برسد.»

روزنامه جام جم