یک هشدار واقعی برای زلزله

ساعت ۱۲ و ۱۸ دقیقه روز چهارشنبه ۱۶ آذرماه امسال اتفاق جالبی افتاد، از این منظر که عکس‌العمل‌های متفاوتی را شاهد بودم. برخی عجولانه، برخی منفعلانه، برخی عاقلانه و برخی به دنبال سوء‌استفاده از موقعیت پیش‌آمده و اکثر مردم هم پرسشگرانه که چه شده است؟ با این موضوع برخورد کردند. ماجرا این بود که پیامی روی گوشی موبایل مردم ظاهر شد با این متن: «هشدار زلزله» «آرام باشید و پناهگاهی در این اطراف پیدا کنید»پس از ارسال و دریافت این پیام در قسمت‌هایی از شهر تهران و باتوجه به موقعیت شغلی که دارم، در چند دقیقه بیش از ۲۰ تماس فوری داشتم که جویای اتفاق رخ داده بودند. بلافاصله همراه همکاران مستقر در مرکز کنترل و هماهنگی عملیات هلال‌احمر پیگیر موضوع از مبادی مختلف مانند موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سازمان مدیریت بحران، سازمان تنظیم مقررات و ... بودیم که در وهله نخست، همگی اعلام بی‌اطلاعی ‌کردند.

از قبل در این‌خصوص مطالبی را مطالعه کرده بودم، این یک ویژگی و از طرح‌های شرکت گوگل است که با استفاده از حسگرهای شتاب‌سنج روی گوشی‌های اندروید، قابلیت تشخیص زلزله را ایجاد خواهد کرد و با علام هشدار زلزله، مردم را مطلع می‌کند تا در فرصت کوتاه، جایی پناه بگیرند و از خود محافظت کنند.تحلیل اتفاقات و عکس‌العمل‌ها از سوی مردم و پس از آن مسئولان بسیار مهم و آموزنده است، چراکه اکثر مردم ایران به‌خصوص در شهر تهران، درک درستی از خطر ندارند و خطر زلزله را هرگز جدی نگرفته‌اند که این عدم درک صحیح از خطر، باعث به‌وجود آمدن بیشترین آسیب‌ها و خسارت‌های جانی و مالی برای مردم کشور شده است تا جایی که شاهد بودیم با یک زلزله ۶ ریشتری چند نفر از هموطنان ما بر اثر ریزش آوار یا فرار ناشی از ترس دچار آسیب شده و فوت کرده یا به دلیل جراحت در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند.در تماس‌هایی که در همان دقایق اولیه داشتم، متوجه شدم که اکثرا عکس‌العمل مناسبی برای پناهگیری یا کنترل شرایط نداشتند و فقط اعضای هیات علمی و دانشجویان رشته سلامت در بلایای دانشگاه شهید بهشتی از ساختمان‌ها خارج شده و در محل ایمن تجمع کرده بودند. این وضعیت اگر از سوی مسئولان امر درست اطلاع‌رسانی شده بود، می‌توانست تمرین بسیارخوبی باشد برای بالا بردن تاب‌آوری جامعه و همچنین آمادگی برای پاسخ مناسب، ایجاد ایمنی و کاهش خسارت‌های جانی در زمان بروز حوادثی همچون زلزله یا سیل.

از سوی دیگر شتاب و عجله مسئولان برای جمع کردن ماجرا، خودش بحران‌زا بود و از آنجا آغاز شد که در اولین واکنش، شبکه خبر هک شبکه تلفن همراه را مطرح کرد و بلافاصله در چند دقیقه بعد و در یک گفت‌وگوی زنده، کارشناس برنامه هک شدن را رد کرد و احتمال وجود یک بدافزار روی برخی گوشی‌ها را عنوان کرد.کار به جایی رسید که مرکز لرزه‌نگاری کشور (ژئوفیزیک دانشگاه تهران) نیز خیلی محتاطانه اعلام کرد که هیچ‌گونه وضعیت غیرعادی درخصوص وقوع زمین‌لرزه را تا زمان درج پیام مشاهده نکرده است و مرکز لرزه‌نگاری اروپا - مدیترانه(EMSC) هم خطا بودن پیام هشدار را رسما اعلام کرد.بعد از آن روابط‌عمومی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، فرضیه هرگونه هک شدن شبکه تلفن همراه کشور را تکذیب کرد و در نهایت معاون سازمان پدافند غیرعامل، خطای انسانی در تیم تحقیق و توسعه شرکت همراه اول را باعث ارسال هشدار گروهی اعلام کرد.همین اطلاع‌رسانی گسترده و پر از تکذیب و عجولانه، خود جای بسی تامل دارد که در این‌گونه موارد چه کسی باید پاسخگو باشد و این همه تناقض از کجا نشأت می‌گیرد.

حال این سئوال پیش می‌آید که اگر دوباره این پیام «هشدار زلزله» مجدد روی صفحه گوشی موبایل مردم ظاهر شود، اولین عکس‌العمل آنها چه خواهد بود. آیا به دلیل این سهل‌انگاری و خطای انسانی، تعداد کثیری از مردم، آن را دوباره شوخی و اشتباه فرض می‌کنند یا با عکس‌العملی هوشمندانه و همراه با درک صحیح از خطر به‌دنبال جایی امن برای پناهگیری خواهند بود.

روزنامه جام جم