نقشه‌ای برای شناخت‌بهتر جهان

خانعلی‌زاده، دکترای روابط بین‌الملل دارد و تا امروز تهیه و تولید برنامه‌های بسیاری از جمله بدون توقف، عصرانه و چاپ اول را در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی برای شبکه‌های مختلف برعهده داشته است. او در زمینه اجرا نیز تجربه دارد و در نویسندگی و ترجمه کتاب هم فعالیت‌هایی داشته است. به بهانه پخش برنامه نقش جهان «جام‌جم» با او گفت‌و‌گویی کرده‌ایم.

علاقه به تهیه و تولید برنامه‌های اجتماعی و سیاسی به تحصیلات‌تان در این حوزه برمی‌گردد یا ساخت چنین برنامه‌هایی را نیاز امروز جامعه می‌بینید؟
واقعیت این که حوزه اصلی فعالیت غیر تلویزیونی من روابط بین‌الملل است. هم تحصیلات و هم کارهایی که تا امروز انجام داده‌ام در این زمینه بوده است. اما ورودم به تلویزیون با برنامه‌های اجتماعی بود. بعد از این‌که تجربیاتی در این زمینه کسب کردم و فعالیت‌های تلویزیونی‌ام را پیش بردم، همیشه دنبال این بودم که برنامه‌ای تلویزیونی منطبق با تخصصم طراحی کنم که هم برنامه «نقش جهان» در شبکه افق پیش رفت و هم «سیاست خارجی» که از شبکه سه پخش می‌شود و خوشبختانه بازخورد خوبی هم از این برنامه‌ها گرفتم.

معمولا مسائل سیاسی، مخاطبان متخصصی هم دارد. برای این‌که مخاطبان غیرمتخصص را هم پای برنامه بنشانید، چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
کسی که متخصص و علاقه‌مند به حوزه بین‌الملل باشد، منابع اصلی و رسانه‌های بین‌الملل را دنبال می‌کند و نشریات خارجی را می‌خواند و اطلاعات خوبی در این زمینه دارد. وقتی ما برنامه تلویزیونی مثل «نقش‌جهان» را در یک شبکه سراسری مثل افق تولید می‌کنیم، قاعدتا باید بتوانیم محصولی را که ارائه می‌کنیم برای مخاطب عام هم قابل استفاده قرار دهیم. پس اگر قرار باشد همان مباحثی را که در دانشگاه و سر کلاس به دانشجوها منتقل می‌کنم و با همان ادبیات و روش در یک برنامه تلویزیونی ارائه کنم طبیعتا نتیجه مطلوبی نمی‌گیرم. اتفاقا آنچه باعث شده «نقش جهان» سه سال روی آنتن باشد و مخاطبان ثابت خود را داشته باشد، همین مساله است که رویدادها و مسائل بین‌المللی که بسیار عمیق و دقیق هستند و چارچوب نظری گسترده‌ای دارند را در زبان و بیان کارشناسان و بخش‌های تولیدی به نحوی طراحی کند که مخاطب عام هم بتواند بهره خود را از آن ببرد. مثلا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مساله‌ای چندجانبه است. کارشناسان ماه‌هاست درباره‌ آن صحبت می‌کنند و ابعاد پیچیده‌ای دارد. اما همین که ما بتوانیم این انتخابات پیچیده را به لحاظ ساختار سیاسی ایالات متحده به گونه‌ای بازگو کنیم که مردم هم حس بگیرند و پیام‌های متعددی به برنامه بفرستند و در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سوالات متعددی بپرسند و مخاطب به نوعی با این موضوع درگیر شود، نشان می‌دهد که توانسته‌ایم در این زمینه موفق عمل کنیم.

از آنجا که مردم در بحث‌های متداول روز خود به مسائل سیاسی واکنش نشان می‌دهند و درباره آن حرف می‌زنند، لزوم ساخت چنین برنامه‌هایی را در رسانه ملی چقدر احساس می‌کنید؟
الان فضای رسانه‌ای به نحوی طراحی شده که نگفتن منجر به عدم انتقال به مخاطب نمی‌شود. یعنی مخاطبی که دنبال مسائل سیاسی بین‌الملل است، به هر حال محصول مطلوبش را پیدا می‌کند. مساله این است که شما به عنوان یک برنامه‌ساز بتوانید روایت غالب خود را داشته باشید. یعنی اگر برنامه «نقش جهان» تحلیل و زاویه روایت خود را از انتخابات آمریکا و از مساله فلسطین و به طور کل همه رویدادهای بین‌المللی به مخاطب ارائه نکند، مخاطب می‌تواند این روایت‌ها را از فضای مجازی و رسانه‌های بیگانه بگیرد. آنگاه با تحلیلی غلط یا جهت‌دار روبه‌رو می‌شود. در این‌باره مثال می‌زنم. روایتی که اکنون از زمستان سخت اروپا در رسانه‌های معاند فارسی زبان ارائه می‌شود، این است که این خبر دروغ و اشتباه است. در صورتی که واقعیت ماجرا چیز دیگری است و زمستان سخت اروپا آغاز شده و مردم اروپا از این بابت آسیب بسیاری دیده‌اند. اما این روایت گفته نمی‌شود. در حالی که بارها از جانب مخاطبان برنامه با این سوال روبه‌رو شدم که ماجرای زمستان سخت اروپا چه شد و به کجا رسید؟ بنابراین تخصصی و به اصطلاح سخت بودن این حوزه نباید ما را بترساند و بگوییم مردم با آن ارتباط برقرار نمی‌کنند. باید به آن فرمولی برسیم که بتوانیم حوزه سخت و تخصصی را به کالا و محصولی تبدیل کنیم که مردم و مخاطب عام هم بتوانند از آن استفاده کنند.

موضوعات مطرح در برنامه را بر اساس دغدغه‌های روز انتخاب می‌کنید یا معیارهای دیگری برای انتخاب آن دارید؟
از ابتدا در هر برنامه به یک موضوع پرداختیم. جلوتر که رفتیم دیدیم رویدادهای بین‌المللی به قدری سریع و گسترده‌اند که نیاز است برای این‌که جا نمانیم، تعداد موضوعات را بالاتر ببریم. به همین دلیل در برنامه هر بار سه موضوع را تحلیل و بررسی می‌کنیم و درباره اتفاقاتی که شاید در لحظه افتاده، یعنی اگر حدود یک ساعت قبل از برنامه اتفاقی افتاده باشد، به آن اتفاق می‌پردازیم و آن را بررسی می‌کنیم. می‌توانم ادعا کنم «نقش جهان» بیش از ۸۰درصد نیازهای مخاطب را در حوزه اخبار بین‌الملل پاسخ می‌دهد و تلاش ما این بوده که در قالب‌های مختلف برای اولین بار قالب رئال‌موشن را برای ارائه حوزه بین‌الملل ابداع کنیم و مخاطب هم بسیار استقبال کرد که در یک کار گرافیکی چند دقیقه‌ای توانستیم موضوع کاملی مثل حقوق بشر در جهان یا انتخابات آمریکا را ارائه کنیم.

گفتید که سعی کرده‌اید در این برنامه به سوالات مخاطب پاسخ بدهید. این موضوع را در تعاملی که با مخاطب داشتید متوجه شدید یا آماری از شبکه به شما ارائه شده که به این نتیجه رسیدید؟
«نقش جهان» دومین برنامه پربیننده شبکه افق است و بالاترین دریافتی پیامک را از طرف مخاطبان دارد و در شبکه‌های اجتماعی نیز مخاطبان بسیاری ما را دنبال می‌کنند. وقتی شما به آن فرمول می‌رسید که بحث‌های تخصصی را به زبان قابل فهم برای عموم مطرح کنید، به این معنا نیست که مخاطب تخصصی‌تان را هم از دست می‌دهید. بازخوردهای بسیاری از دانشگاه‌ها دریافت کردم که از برنامه استقبال کردند و حتی موضوع پیشنهاد دادند. پس این برنامه، هم توانسته سلیقه متخصصان حوزه بین‌الملل را تامین کند و هم با استقبال عمومی روبه‌رو شود.

کارشناسان و مهمانان برنامه را برچه اساس انتخاب می‌کنید؟ سعی می‌کنید چهره‌های کمتر دیده شده رسانه‌ای باشند یا اتفاقا با ادبیات رسانه آشنا باشند و به زبان عامیانه مسائل را تحلیل کنند.
ما خط سومی برای این برنامه طراحی کردیم که مهمانان هم چهره و هم تخصص بیان کارشناسی داشته باشند. یعنی ما صرفا فردی را به دلیل معروف بودنش در برنامه دعوت نکردیم. چون متخصصان ادبیات سنگینی دارند. بنابراین مهمانان دو سه ساعت قبل از برنامه می‌آیند. اگر احساس کنیم ادبیات‌شان با ادبیات رسانه کمی فاصله دارد و بیشتر ادبیات کارشناسی تخصصی است، گپ می‌زنیم و موضوعات را مطرح می‌کنیم و سوالات را به گونه‌ای طراحی می‌کنیم تا بتوانیم به ادبیاتی مشترک برسیم. یعنی هم کارشناس از حضور در این برنامه راضی باشد و هم از مخاطبان بازخورد خوبی بگیریم.

شما در برنامه «بدون توقف» تجربه اجرا داشتید. از آنجا که سردبیر برنامه هم هستید و به طور کامل روی برنامه تسلط دارید، چرا خودتان اجرای برنامه را برعهده نگرفتید؟
واقعیت این که سردبیری و اجرای همزمان، انرژی زیادی می‌گیرد و حتی ممکن است گاهی اختلال ایجاد کند. چون سردبیر ممکن است در لحظه محتوایی را که قرار است ارائه شود جابه‌جا کند. پس تجربه ۱۵- ۱۰ساله در این حرفه مرا به این نتیجه رساند که همزمان اجرا و سردبیری بسیار سنگین است. ضمن این که ما دو مجری بسیار خوب و با‌کیفیت که مطالعات‌شان هم در همین حوزه است در برنامه داریم. آقای طاهری و آقای فیروزی هر دو از ارشدهای روابط بین‌الملل هستند. بنابراین در بخش اجرا نیازی احساس نکردم خودم ورود کنم.

در نگاه اول، لوگوی برنامه بیشتر «نقشه» را در ذهن تداعی می‌کند تا «نقش». عنوان برنامه هم چیز دیگری است. در این باره توضیح می‌دهید؟
ما با واژه نقشه به دلیل اهمیتش در حوزه بین‌الملل بازی کردیم و وقتی به نقش جهان رسیدیم، دیدیم اسم خوبی است. اما حیف است که نقشه هم در آن نباشد. به همین دلیل در طراحی لوگو برنامه با المان‌های کشورهای مختلف، نقشه را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند. بنابراین هم نقش جهان است. چون اسم و جایگاه بین‌المللی که ایران در جاده ابریشم سابق داشته را به ذهن می‌رساند و هم نگاه به نقشه جهان و اتفاقاتی که در آن می‌افتد را دارد.

از چه زاویه‌ای به مسائل جهان می‌پردازید که به نگاه یک سویه متهم نشوید و نظر مخاطبان بیشتری را به برنامه جلب کنید؟
ما بارها به مخاطب اعلام کردیم که بی‌طرف نیستیم. یعنی طرفدار نگاه ایران به رویدادهای بین‌الملل هستیم. اما به مخاطب این را هم گفتیم که هیچ وقت به شما دروغ نمی‌گوییم. یعنی باور شخصی من است که اگر رویدادهای بین‌المللی را واقعی و همان طور که هست روایت کنیم، مخاطب متوجه می‌شود کدام سمت بایستد. به عنوان مثال جنگ اوکراین در روزهای ابتدایی تبدیل شده بود به طرفدار و مخالف. من در سفری که به این کشور در زمان جنگ داشتم، در آنجا تلاش می‌کردم مشاهدات خودم را فارغ از جهت‌گیری نشان دهم و بگویم درست است که موضع من را می‌دانید اما ببینید چه اتفاقاتی افتاده و بعد بازخوردهای بسیار عجیبی داشتم. به همین دلیل تا حد زیادی توانسته‌ایم این را محقق کنیم و مخاطب به ما اعتماد دارد. به نظرم این نگاه صریح و شفاف را داشته باشیم و واقعیت را بیان کنیم، اعتماد مردم را جلب می‌کنیم.

تحریریه آن سوی مرزها

خانعلی‌زاده درباره بازخورد برنامه از سوی مخاطبان خارج از کشور هم می‌گوید: برخی از همکاران تحریریه ما در کشورهای مختلف زندگی می‌کنند. در تیتراژ هم نام‌شان ذکر شده است. تا امروز هم بازخورد خوبی داشتیم. البته مطلوب ما نبوده که نظر ما را جلب کند. با این حال من ده‌ها ایمیل از دانشجویان و فعالان حوزه بین‌الملل در اروپا و آمریکا داشتم که برنامه را دیده بودند و حتی سوال داشتند. با این حال اگر فعالیت‌های بیشتری انجام دهیم، می‌توانیم از یک برنامه داخلی به یک برنامه بین‌المللی تبدیل شویم.

روزنامه جام جم