جشنواره‌ای برای آموزش و اعتبار

در این میان، جشنواره تلویزیونی مستند، تلاش کرده در دوره‌های مختلف، هدف خود را بر انتقال صدای مستندسازان قرار دهد. آثاری که می‌تواند در معرض قضاوت بینندگان قرار گیرد. تفاوت این جشنواره با دیگر جشنواره‌ها در این است که مستندسازان این بار از سوی مردم داوری می‌شوند. کل کار مستندسازان در این جشنواره از سوی مردم در قاب جادویی به نمایش گذاشته و داوری می‌شود. بسیاری از این مستندسازان، باتجربه هستند و برخی هم از طریق شرکت در این جشنواره، می‌کوشند تا پای خود را در حوزه مستند محکم‌تر کنند. از میان مستندسازانی که آثاری به این جشنواره ارسال کرده‌اند، با برخی از آن‌هایی گفتگو کردیم که یا نامزد دریافت جایزه شدند یا توانستند تندیس بهترین‌ها را به خانه ببرند. آن‌ها در این گفتگو از تاثیر این جشنواره بر کار مستندسازان و ضرورت برگزاری چنین رویدادی گفتند.

آثار خوب دیده می‌شود

«چشم ایرانی» در این جشنواره و در بخش جوایز تخصصی، تندیس تدوین را از آن خود کرده است. ساسان فلاح‌فر در خصوص این جشنواره و اثر خود به جام‌جم می‌گوید: به نظر می‌رسد تلویزیون و به‌صورت خاص شبکه مستند در سال‌های اخیر نگاه بهتری نسبت به مستند‌ها داشته و سطح کیفیت تولیدکننده‌ها هم در تمام این سال‌ها رشد داشته است. این مسأله باعث شده آثار مستند خیلی بهتر دیده شود. قاعدتا مستندسازان آثار خود را برای دیده شدن و بیان یک حرف می‌سازد نه صرف حضور در جشنواره. از مهم‌ترین ویژگی‌های جشنواره تلویزیونی مستند این است که تمام این آثار پخش و به رأی عمومی گذاشته می‌شود. این‌طور نیست که فقط چند داور رأی بدهند. رأی عمومی وجود دارد و بازخوردی از بازدید ارائه می‌شود. وی ادامه می‌دهد: به نظرم جشنواره تلویزیونی مستند امسال هم خیلی خوب بود. به دلیل بازخورد‌هایی که این مستند همیشه دارد، من هم ترغیب به ساخت مستند شدم، چون آثار خوب دیده می‌شود. بازخوردی که من در زمان جشنواره گرفتم، خیلی متفاوت بود و احساس کردم در این بازه زمانی بهتر دیده می‌شود. این مستندساز می‌گوید: مستندی که ساختم، بیوگرافی یا درباره جنگ نیست، اما در عین حال این دو مورد را شامل می‌شود و ترکیبی از هر دو است. این مستند درباره حسن قائدی، عکاس ایرانی است که از اواسط جنگ سوریه در آنجا حاضر می‌شود و عکاسی می‌کند. قائدی همزمان با عکس‌ها، فیلمبرداری کرده و اتفاقی که می‌افتد این است که فیلم حضور او را هم در این مستند می‌بینیم که در چه شرایطی عکس‌ها را گرفته است. به همین دلیل میزان استرس عکاس را در آن لحظه می‌توانیم مشاهده کنیم. حسن قائدی در مناطقی که حضور داشته، تقریبا تنها ایرانی بوده و به همین علت اسم آن را چشم ایرانی گذاشتیم. حتی قبل و بعد از آن هم ایرانی‌ها به آنجا نرفته بودند.

کلاس آموزشی با تماشای مستند

امیر شکرگزار ناوی ابتدا محیط‌بان بود. چند وقتی است که دستی در ساخت مستند دارد و تلاش کرده منطقه تالش را برای مخاطب به تصویر بکشد. «چوپان‌های عاشق» به تهیه‌کنندگی او، جزو مستند‌های کوتاهی است که تندیس جشنواره را از آن خود کرده‌است. وی در خصوص این مستند و جشنواره تلویزیونی مستند به جام‌جم می‌گوید: این جشنواره مردمی است و داور آن تماشاگران هستند. کسی نمی‌تواند گله کند که پارتی بازی شده، چون خود مردم ایران و بینندگان داور هستند. در اختتامیه هم نامزد‌ها حضور دارند و با هم به تعامل می‌پردازند. نکته خوب این جشنواره این است که وقتی مخاطب پای تلویزیون می‌نشیند تا مستند‌ها را ببیند و هر شب یک فیلم از یک مستند پخش می‌شود، همین تماشای آن‌ها یک کلاس آموزش خوب برای‌شان است. خود مستندسازان هم به‌خوبی می‌توانند آثار دیگر همکاران خود را ببینند. در واقع نوعی آموزش برای همه مستندسازان است. حتی جوان‌هایی که به این حوزه علاقه دارند و می‌خواهند در آینده مستندساز شوند، می‌توانند از این فضا استفاده کنند.

شکرگزار درباره مستند چوپان‌های عاشق و قصه اصلی آن، تصریح می‌کند: من در سرزمینی به نام تالش زندگی می‌کنم که از میراث کهن ایران است. پیش از این محیط‌بان بودم و وقتی خواستم مستند بسازم، دغدغه‌ام این بود که فضای زندگی خودم و قومم را به همه نشان دهم. به همین علت مستند چوپان‌های عاشق را در قالب روایتی از دختر و پسری درآوردم که از بچگی با من همبازی هستند و بزرگ می‌شوند تا در نهایت با هم ازدواج می‌کنند. تلاش کردم در قالب روایت قصه این دختر و پسر، زیبایی‌های تالش را به تصویر بکشم. در واقع در کل مدتی که دوربین همراه این‌ها بود در لوکیشن‌های مختلفی تصویربرداری کردیم و با این روش به شکل روایی تلاش کردم زیبایی‌های آن منطقه را نشان دهم.

جذب مخاطبان بیشتر با تلویزیون

مستند حاج‌مهین به تهیه‌کنندگی عطا پناهی، جزو آثاری است که در این دوره از جشنواره نامش به‌عنوان یکی از نامزد‌های بخش بهترین مستند نیمه‌بلند از نگاه مخاطبان بود. مریم‌طالبی، کارگردان اثر در گفتگو با جام‌‎جم، درباره تاثیر این جشنواره بر تقویت کار مستندسازان بیان می‌کند: جشنواره‌‎ها فضای رقابتی ایجاد می‌کنند و این فضا به‌ویژه برای فرمتی مثل مستند که چندان بستری برای پخش ندارند، سبب بیشتر دیده شدن می‌شود؛ به‌خصوص این جشنواره که اساسا تلویزیونی است و مخاطبان بیشتری می‌توانند آثار را ببینند. این جشنواره‌ها به مستندسازان انگیزه می‌دهند. بعضی از آثار جشنواره تلویزیونی مستند قبلا از تلویزیون پخش شده، ولی همین که دوباره کنار همدیگر قرار می‌گیرند، در فضای رقابتی دیده می‌شوند و در ساعت مناسبی روی آنتن رسانه پرمخاطبی، چون تلویزیون می‌روند، توجه بیشتری را به خود جلب می‌کنند. همین موارد برای فیلمساز جذاب است و استقبال می‌کند فیلمش در قالبی پخش شود که مخاطبان بیشتری آن را ببینند. این مستندساز در مورد حس‌وحالی که از نامزدشدن اثرش در بخش مردمی جشنواره دارد، می‌گوید: من همیشه سعی می‌کنم فقط برای جشنواره‌ها فیلم نسازم، چون داوران جشنواره‌ها سلیقه خود را دارند. تلاشم این است که در مستندسازی به این موضوع توجه داشته باشم که مخاطبان دوست دارند چه ببینند و بیشتر به چه جذب می‌شوند. البته این‌که مستند من درباره بانویی در استان اصفهان است باعث می‌شود برخی با توجه به سوژه اثر به شخصیت این بانو توجه نشان داده باشند و شاید مردم این شهر رای مثبتی به فعالیت‌های ایشان دادند.
طالبی همچنین نظرش را درباره دیگر آثار حاضر در این جشنواره چنین توضیح می‌دهد: در میان آثاری که دیدم هم مستند‌های متوسط و رو به پایین داشتیم و هم مستند‌های خیلی خیلی قوی. آثاری مثل «بازگشت فلامینگوها» و «نقش زیگلر» جزو مستند‌های خوب بودند و همچنین برای مستند «گلوله‌باران» زحمت زیادی کشیده است.

وی درباره مستند خودش که در این دوره از جشنواره شرکت کرده بود، بیان می‌کند: مستند من جزو مجموعه مستند یکی از ما بود که با ۱۰ کارگردان تصویربرداری شد. یکی از قسمت‌ها همین مستند من بود. در این مجموعه سراغ آدم‌هایی رفتیم که در زندگی معمولی‌شان کمک می‌کردند تا حال مردم اطراف‌شان خوب باشد. «حاج‌مهین» هم از همین آدم‌هاست. شخصی معمولی، اما پرتلاش است که همه کاری برای بهتر شدن حال مردم انجام می‌دهد.

عرصه‌ای جدی برای رقابت و کسب اعتبار

امسال برای نخستین‌بار مجموعه مستند هم به گردونه رقابت وارد شد که در این میان، مجموعه «ستاره‌دار» به تهیه‌کنندگی مهدی محمودی هم حضور داشت. این مستندساز در گفتگو با جام‌جم درباره بستری که جشنواره تلویزیونی مستند برای این آثار فراهم کرده است بیان می‌کند: قطعا همه فیلمساز‌ها و مستندسازان دوست دارند فیلم‌های‌شان به نمایش دربیاید تا آن فکر، دغدغه و انگیزه‌ای که داشتند و باعث شده این اثر را بسازند با مخاطبان بیشتری در میان گذاشته شود. قاعدتا این جشنواره می‌تواند در این راستا کمک کند و سبب شود مستند‌ها بیشتر دیده شوند.

محمودی درباره تمایز این جشنواره با سایر جشنواره‌های مستند و بیشتر دیده‌شدن آثار در قاب تلویزیون اظهار می‌کند: شاید وقتی جشنواره تلویزیونی مستند شروع به کار کرد کمتر کسی فکر می‌کرد با وجود دیگر جشنواره‌های مستند که قدمت زیاد دارند و همچنین نزد مستندسازان از ارزش قابل‌توجهی برخوردار هستند، بتواند جایگاهی به‌دست‌آورد، ولی این جشنواره جای خود را باز کرد و استقبالی که مستندسازان برای حضور در این جشنواره و ارسال آثارشان نشان دادند عیان می‌کند عرصه‌ای برای رقابت جدی، دیده‌شدن و کسب اعتبار است. جشنواره تلویزیونی مستند دارد مسیر خیلی خوبی را طی می‌کند و ضعف‌هایی را که همیشه برای پخش مستند‌ها مطرح بوده، پوشش داده است. جشنواره، فضایی برای دیده‌شدن مستند‌ها در اختیار مستندسازان گذاشته است.

وی درباره افزوده‌شدن بخش مجموعه‌مستند به جشنواره عنوان می‌کند: فکر می‌کنم هر دغدغه‌ای که به مردم و مسأله روز نزدیک باشد، فرق نمی‌کند یک قسمت باشد یا چندین قسمت. این‌گونه آثار نسبت به مستند‌هایی که ربطی به مسائل روز ندارند بیشتر دیده می‌شوند، چون مردم با آن‌ها ارتباط بهتری برقرار می‌کنند.

این مستندساز می‌افزاید: ستاره‌دار به جنبش‌های دانشجویی در ایران اشاره می‌کند. نزدیک سه‌سال‌ونیم است دراین‌باره کار می‌کنم و در طول این مدت متوجه شدم کسی تاکنون دراین‌خصوص به‌صورت ویژه کار نکرده است. از این حیث کار ما سوژه بکری دارد. در مسأله لانه جاسوسی، انقلاب فرهنگی، ۱۵آذر و... کار‌هایی شده است، ولی این‌که بگوییم جنبش‌های دانشجویی چطور شکل گرفتند؟ چه بودند؟ چه کردند؟ سرنوشت‌شان چه شد؟ دغدغه‌های‌شان چه بود؟ چه چالشی در خود و با نظام داشتند؟ و... مواردی بود که ما به آن‌ها پرداختیم. پیش از این جای خالی بیان چنین مسأله‌ای در یک مستند حس می‌شد. ما دانشجویان بسیاری داریم و برخی هم که الان دانشجو نیستند قبلا این دوران را طی کردند، برای همین موضوع ستاره‌دار دغدغه بسیاری است.

تلویزیون، خانه مستندسازان است

محسن کریمیان، تهیه‌کننده و کارگردان مستند «ضد» که اثرش نامزد جشنواره بوده در پاسخ به این سؤال که برپایی این جشنواره تا چه میزان می‌تواند ساخت مستند را تقویت کرده و از مستندسازان حمایت کند به جام‌جم توضیح می‌دهد: من اعتقاد دارم خانه مستندسازان، تلویزیون بوده و جنس ارتباط کار ما با مخاطبان تلویزیون است و جنس کارمان سینمایی نیست؛ بنابراین برگزاری جشنواره می‌تواند فاصله میان مستندسازان را با تلویزیون هم تقویت کند و هم این‌که از آثارشان حمایت بیشتری شود. وی ادامه می‌دهد: به نظرم جشنواره می‌تواند پلی میان مستندسازان طراز اول با رسانه‌ملی باشد تا مستندسازان بتوانند با تهیه مستند‌های متنوع خوراک مناسبی هم برای مخاطبان فراهم کنند. البته باید به این نکته اشاره کنم که فکر نمی‌کردم مستند «ضد» در این دوره از جشنواره نامزد شود و بسیار خوشایند بود. مستند ضد جزو آثار آرشیوی بود که سعی کرده بودیم با روایتی متفاوت سراغ برخی چالش‌ها و بحران‌های مهم کشوری برویم و آن‌ها را مورد بحث و بررسی قرار بدهیم. ضمن این‌که ما مستند ضد را با هدف شرکت در جشنواره نساخته بودیم، بلکه هدف ما مخاطبان تلویزیون بودند که بتوانیم با ساخت یک مستند آرشیوی مناسب ذهن آن‌ها را به سمت چالش‌ها و بحران‌های مهم کشور ببریم که مورد توجه مخاطبان هم قرار گرفت.

روزنامه جام جم