تاکید هنرمندان مستقل ترکیه بر اخلاق‌مداری

این دسته از فیلمسازان ترک که همگام با منتقدان هنری نگاه مثبتی به ملودرام‌های سطحی و دروغین تلویزیونی ندارند، قصد دارند با ساخت فیلم‌ها و مجموعه‌هایی واقع‌گرا، چهره واقعی و اصیل مردم کشورشان را به نمایش بگذارند. در این ارتباط، رسانه‌های داخلی خبر از ساخت چند فیلم و مجموعه می‌دهند که در آن‌ها تصویر درست و غیرکلیشه‌ای از زندگی مردم کشور ارائه می‌شود. نشریه ورایتی هم با نگاهی به اخبار این نشریات، گزارشی درباره فعالیت‌های غیرمتعارف سینمایی و تلویزیونی ترکیه تهیه کرده است.

براساس گزارش‌ها، سینمای ترکیه که برعکس اغلب تولیدات سطحی و عامه‌پسند تلویزیونی خود به‌دنبال طرح مسائل، مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم ترکیه است، «مزاحم نشوید» را آماده نمایش عمومی کرده است. این فیلم با لحنی کمدی در پی تعریف داستان زندگی بخش مهمی از مردم ترکیه است که برای گذران زندگی معمولی‌شان، با مشکلات و دردسر‌های زیادی روبه‌رو هستند و دست و پنجه نرم می‌کنند. سم یلماز، چهره سرشناس سینمای ترکیه در کنار کارگردانی این کمدی درام تلخ اجتماعی، نقش اصلی آن‌را هم بازی کرده است. فیلمنامه مزاحم نشوید هم نوشته خود فیلمساز است که در آن در قالب شخصیتی به نام آیزیک ظاهر شده است. او سال‌ها به‌عنوان مستخدم در کشتی‌های تفریحی کار کرده و به‌دنبال بحران اقتصادی کشور و محدودیت شدید فعالیت کشتی‌های تفریحی از کار بیکار شده است. پاندمی هم بر مشکلات موجود می‌افزاید و بسیاری از کسب و‌کار‌ها را به تعطیلی می‌کشاند. آیزیک هم مثل بسیاری از کارگردنا‌ن میانسال ترکیه تلاش زیادی برای یافتن کار تازه‌ای می‌کند و بالاخره بعد از آن‌که موفق شد، متوجه مشکلات دیگری می‌شود که پیش رویش قرار دارد.

سم یلماز که در کنار بازیگری و فیلمسازی به‌عنوان یک کارتونیست، استندآپ کمدین و مجری بسیار معروف و موفق هم شناخته شده، درباره مزاحم نشوید، چنین می‌گوید: «همیشه باور داشته‌ام که سینما و تلویزیون در کنار سرگرم کردن بینندگان‌شان، وظیفه‌ای مهم‌تر هم به عهده دارند و باید بازتابی از شرایط و وضعیت مردم کشور باشند. در تمام کارهایم سعی داشته‌ام این نکته مهم را در نظر داشته باشم. از زمانی که به‌عنوان یک کمدین استندآپ فعالیتم را شروع کردم، درباره مسائل و مشکلات مردم حرف زده‌ام و در کار‌های تصویری هم همین راه را دنبال کرده‌ام. از آنجا که تماشاگران مرا به‌عنوان یک کمدین می‌شناسند، لحن بیانی کارهایم، حال و هوای کمدی داشته‌اند. بر این عقیده‌ام که با کمدی، بهتر می‌توان با مردم صحبت کرد و از مشکلات‌شان گفت و در عین حال، تعریف مسائل و مشکلات به زبان کمدی و طنز، بینندگان بیشتری را جذب خود می‌کند.»

یلماز ۴۹ساله بعد از همکاری با مطبوعات در زمینه کشیدن و طراحی کاریکاتور در سال ۱۹۹۸ به‌عنوان بازیگر وارد دنیای تصویر شد و خیلی زود لقب یکی از چهره‌های موفق دو صنعت سینما و تلویزیون را گرفت. او اولین فیلم سینمایی خود را سال ۲۰۰۶ کارگردانی کرد و اکنون یکی از معتبرترین فیلمسازان ترکیه به شمار می‌آید. جنبه مشترک تمام فعالیت‌های هنری یلماز، نگاه انتقادی او به مشکلات مختلفی است که مردم ترکیه در زندگی روزمره‌شان با آن‌ها دست به گریبان هستند و سیاست‌مداران حاکم توجه چندانی به حل آن‌ها از خود نشان نمی‌دهند. به گفته منتقدان سینمایی، در کشوری که تفاوت‌های فرهنگی زیاد جامعه ترکیه را به گروه‌های مختلف اجتماعی تقسیم کرده است، فیلم‌های یلماز توانایی جذب اکثر گروه‌های اجتماعی را دارد و از دانشجویان دانشگاه‌ها تا رانندگان تاکسی در سطح شهر بینندگان آثار کمدی و انتقادی‌اش هستند.

حفظ سنت در جامعه معاصر ترکیه

«آش» فیلم دیگری است که اردم تپگوز، کارگردانی آن‌را به عهده دارد. او قبل از این «در سایه‌ها» را ساخته که درامی علمی ــ تخیلی درباره شهری بود که مردمانش توسط یک سیستم خاص دیکتاتوری هدایت می‌شدند و به‌زودی با شورش عمومی روبه‌رو می‌شود. لحن ضد دیکتاتوری فیلم، نکته‌ای بود که مورد توجه منتقدان قرار گرفت. حالا تپگوز سراغ موضوعی کاملا اجتماعی در آش می‌رود که در جامعه معاصر ترکیه رخ می‌دهد. خط اصلی داستان فیلم در ارتباط با زن مرفهی است که دلباخته نجاری مرموز می‌شود. به گفته فیلمساز، این داستان تلاش دارد به بررسی وضعیت زنان کشورش بپردازد و نشان دهد زنان ترکیه چگونه با حفظ سنت‌های بومی، قومی و مذهبی خودشان را آماده ورود به دنیای معاصر می‌کنند.

عواقب بورژوازی تحمیل‌شده

سرین یوسه، فیلمساز ۴۷ساله، «شهر» را به شکل فیلمی سینمایی کارگردانی می‌کند که بعد‌ها به صورت یک مینی سریال هم روی آنتن خواهد رفت. مضمون شهر در ارتباط با حفظ هویت فردی و اجتماعی است و داستان دو برادر را تعریف می‌کند که بعد از چند سال دوری از یکدیگر برای شرکت در مراسم تدفین مادرشان دوباره یکدیگر را ملاقات می‌کنند. آن‌ها در شهر کوچکی که قرار است مادرشان دفن شود، ناگهان کیفی پر از پول را در ماشینی که تصادف کرده، پیدا می‌کنند. پیچیدگی‌هایی که به‌دنبال این موضوع پدید می‌آید، موضوعات اخلاقی را در جامعه‌ای به تصویر می‌کشد که از سنت‌های اخلاقی و ارزشی خود دور شده و به سمت نظام سرمایه‌داری، حرص و طمع می‌رود. یوسه می‌گوید با شهر به‌دنبال بیان و طرح این موضوع است که شتاب برای حرکت به سمت یک جامعه بورژوازی تحمیل‌شده، چه عواقبی برای مردم عادی دارد. این موضوع قرار است به نمایش انحطاط و سستی روابط خانوادگی و خویشاوندی در محیطی بپردازد که توانایی هضم مناسبات نظام سرمایه‌داری را ندارد و بیشتر جامعه‌ای فئودال با مناسبات خاص حاکم بر آن است.

طرح مسائل اخلاقی در دل جامعه

حفظ ارزش‌های اخلاقی و تلاش برای پایبند ماندن به اصول کهن و سنتی جامعه، نکته‌ای است که از چشم اوزگور اونورمه هم دور نمانده است. کارگردان مجموعه پربیننده «فاطما» که تماشاگران بسیار زیادی در کشور‌های عربی و مسلمان منطقه داشت در «عاصف» یک بار دیگر به طرح مسائل اخلاقی در دل جامعه‌ای می‌پردازد که دولتمر‌دان آن به‌دنبال اروپایی جلوه دادن کشور ترکیه هستند. یک راننده معمولی که به‌شدت پایبند سنت‌ها و ارزش‌های اخلاقی بزرگان قوم خود است، بعد از جدایی نابهنگام همسرش تلاش سختی را آغاز می‌کند تا ضمن سروسامان دادن به زندگی پرآشوب خود از مسیر درست خارج نشود و در دام افکار و رفتار‌های ناپسند و نکوهیده‌ای نیفتد که از جانب بزرگان قوم محکوم و مذموم است. منتقدان سینمایی در ترکیه به این نکته مهم اشاره می‌کنند که هنرمندان متعهد و غیرمتعارف کشور با تاکید بر موضوعات اخلاقی و اخلاق‌مداری و ضرورت رعایت آن در جامعه امروزی ترکیه، تلاش می‌کنند تا رشد اقتصادی و صنعتی کشور آسیبی به آموزه‌های سنتی و فرهنگی نزند و این آموزه‌ها همراه با رشد در زمینه‌های دیگر، همچنان پرقدرت عمل کنند.

روزنامه جام جم