جهاد تبیین امام‌حسن (ع) در تداوم رسالت‌نبوی

برخی منابع تاریخی به رزم‌آوری امام‌حسن‌مجتبی (ع) در میادین جنگ اشاره شده است به گونه‌ای که معاویه در این رابطه می‌گوید: «حسن‌بن‌علی هرجا می‌رفت، حادثه ظاهر می‌شد...» این سخن بر شجاعت و قدرت امام‌حسن (ع) دلالت دارد. درباره سجایای اخلاقی امام‌حسن (ع) نیز در متون تاریخی از حلم و بردباری، کمک به نیازمندان، فعالیت اجتماعی و ... یاد شده است، اما تا زمان حیات امام‌علی (ع) همواره در سایه حرکت می‌کردند. امام‌حسن‌مجتبی (ع) در دوران امامت پدر، در آبادی نخلستان‌ها و توسعه کشاورزی و همچنین کمک به محرومین نقش مدیریتی داشتند.

حوزه فعالیت بعدی امام‌حسن (ع) نقش‌آفرینی در عرصه‌های سیاسی است که بیشتر باید در همان دوره شش‌ماهه حکومت پیگیری کنیم. زیرا در دوره حکومت علی (ع) سه جنگ فرسایشی داخلی صورت گرفت که جامعه را گرفتار خستگی کرده بود. بعد از شهادت امیرالمومنین (ع) و آغاز خلافت امام‌حسن (ع) آن روحیه خسته جامعه شرایط بدتری به خود گرفته بود. از طرف دیگر شخصیت علی (ع) به‌عنوان یک چهره سرشناس و قوی از صدر اسلام بین مردم شناخته‌شده بود و امام‌حسن‌مجتبی (ع) از این جایگاه برخوردار نبود. مجموع این مسائل شرایط سیاسی سختی را برای امام رقم زد. بعد از این‌که امام‌حسن (ع) امامت را به عهده گرفتند، فعالیت‌های معاویه شدت بیشتری یافت تا از راه نیرنگ و جفا حکومت موروثی را برای خاندان اموی رقم بزند. از همین رو، فعالیت جاسوس‌های شام در کوفه شدت یافت و یاران امام و مردم را با وعده ثروت همراه خود می‌کردند. این شرایط موجب شد حکومت امام دوامی نیاورد و به‌سرعت رو به افول بگذارد.

امام‌حسن‌مجتبی (ع) وقتی دیدند افرادی که در کوفه و عراق هستند مغلوب زر و زور و تزویر معاویه شده‌اند و نزدیک‌ترین یاران مانند سلیمان‌بن‌صردخزاعی او را «مذل‌المومنین» خواند، روشی دیگر در پیش گرفتند. امام صلح را پذیرفت به این دلیل که در قاموس و فرهنگ ائمه زور برای گرفتن حکومت جایگاهی ندارد. معاویه پس از انعقاد پیمان صلح، مواد پیمان را نقض و رسما اعلام کرد به دین و احکام دینی کاری ندارد. در رفتار سیاسی معاویه کسب قدرت به هر قیمتی دیده می‌شد. امام (ع) و اهل‌بیت (ع) بعد از صلح به مدینه بازگشتند و به‌صورت غیرعلنی به مبارزه با سیاست‌های خبیثانه معاویه پرداختند.

فعالیت‌های بنی‌هاشم در مدینه با عنصر فرهنگی علیه امویان صورت گرفت و مبارزه مسلحانه از دستورکار آنان خارج شد. آنچه آنان می‌خواستند احیای دینی بود که پیامبر (ص) برای مردم آورده بود تا فرهنگ دین نبوی از میان نرود. این رویه تا زمان شهادت امام‌حسن (ع) ادامه داشت. حسنین (ع) در جهت تبیین رسالت نبوی و تبلیغ دین او جهادگونه برخورد کردند. این روش یعنی پذیرش صلح و مبارزه در جبهه فرهنگی یکی از شاخص‌ها و متغیر‌های مهم برای ظهور اندیشه سیاسی اسلام است. صلح امام و به تبع آن مبارزه فرهنگی باعث گشوده‌شدن دریچه مهمی از اندیشه سیاسی و فرهنگی امت اسلام در سال‌های بعد شد.

روزنامه جام جم