دانش‌بنیان‌ها در خط مقدم امنیت غذایی

حالا اوضاع امروز دنیا را نگاه کنید؛ یک گوشه دنیا یک جنگی اتفاق افتاده و مسأله امنیت غذایی برای همه دنیا مطرح شده؛ یعنی مسأله امنیت غذایی این قدر مهم است. ما که راجع به خودکفایی گندم، خودکفایی ذرت، خودکفایی نهاده‌های دامی همیشه تأکید می‌کردیم، بعضی‌ها بودند به عنوان متخصص، به عنوان کارشناس می‌گفتند باید رفت دنبال صنعت؛ خب بله، ما که با صنعت مخالف نیستیم، ما بیشتر از بعضی‌های دیگر دنبال این بودیم که صنعت کشور پیش برود، منتها مسأله امنیت غذایی مسأله درجه یک است. نباید از آن غفلت کرد؛ و ببینید امروز در دنیا دیگر کاملا واضح است که چقدر مهم است. این تاکید رهبر معظم انقلاب بر مسأله امنیت غذایی، بار دیگر ثابت کرد سیاست‌گذاری کشور در این زمینه باید تغییراتی داشته‌باشد و برای دستیابی به این هدف باید برنامه مدونی تنظیم شود. این در حالی است که با وجود تمرکز جهان بر افزایش بهره‌وری در کشاورزی و به تبع آن امنیت غذایی، هنوز در کشور این مهم به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است.

امنیت غذایی به این معناست که همه مردم یک کشور در همه زمان‌ها به غذای سالم و کافی دسترسی داشته‌باشند. شاید در نظر اول این تعریف ساده به نظر برسد، اما باید توجه داشت کشاورزی قدرتمند، تامین آب مورد نیاز کشت، فراهم بودن موادغذایی کافی، مناسب بودن قیمت تهیه اقلام غذایی، توزیع مناسب موادغذایی در نقاط مختلف و مواردی از این قبیل از جمله نکاتی است که برای دستیابی به این هدف نیازمند است. این موارد اثبات می‌کند چرا امنیت غذایی در جهان تا این حد اهمیت دارد و حتی اتفاقات سیاسی و جنگ‌های منطقه‌ای هم بر آن تاثیرگذار است. زمان شیوع کرونا کشور‌هایی که در زمینه تولید دانش‌بنیان دستی بر آتش داشتند، توانستند اقتصادشان را از آسیب مصون نگه دارند و با معضل کمتری مواجه شوند و کشور‌هایی بیشترین زیان را تجربه کردند که اغلب کالا‌های مورد نیازشان از سبد واردات تامین می‌شد. پس از آن جنگ روسیه و اوکراین به خوبی نشان داد امنیت غذایی تا چه میزان می‌تواند برای کشور‌ها مهم باشد. برخی مسئولان کشور در سال‌های گذشته با بیان این‌که محصولاتی مانند گندم آب‌بر و واردات آن به صرفه است، نرخ خرید تضمینی این اقلام را پایین نگه داشتند و وابستگی به کشور‌های خارجی بیشتر شد. زمانی که مدیریت اجرایی کشور تغییر کرد وزارت جهادکشاورزی روش خرید تضمینی را تغییر داد و کشت قراردادی را مطرح کرد.

وزارت جهاد کشاورزی اخیرا سال جدید زراعی را با شعار «امنیت غذایی؛ دانش‌بنیان و نوآوری» آغاز کرد و رئیس‌جمهور هم در این مراسم گفت: امنیت غذایی پایدار، تامین از داخل و ارتقای کیفیت محصولات، از برنامه‌های دولت است. همه بخش‌ها باید برای رسیدن به این اهداف به دولت کمک کنند و در این زمینه حرکت جهادی لازم است. یک پیش‌بینی مهم را سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) داشته و چشم‌انداز کشاورزی دنیا تا سال ۲۰۳۱ را توصیف کرده‌است؛ چشم‌اندازی که اگرچه در آن از تداوم برخی مشکلات مانند تامین نشدن امنیت غذایی در جهان صحبت شده‌است، اما خبر‌های امیدوارکننده‌ای هم درباره رشد تولیدات کشاورزی دارد. نکته مهم این که، ۸۰ درصد این رشد به دلیل افزایش عملکرد و بهره‌وری است و فقط ۲۰ درصد آن به دلیل افزایش سطح و تراکم کشت خواهدبود. این یعنی کشور‌هایی که رویکرد علمی و دانش‌بنیان به توسعه کشاورزی داشته‌باشند، نه تنها آینده روشن‌تر و ایمن‌تری در حوزه غذا دارند، بلکه احتمالا در حوزه‌های اقتصادی و حتی سیاسی امنیت‌غذایی نیز دست برتر را خواهند داشت.

با وجود تمرکز جهان بر افزایش بهره‌وری در کشاورزی و به تبع آن امنیت غذایی، هنوز در کشور این مهم به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته‌است. مصداقش هم این‌که از ۷۲۴۵ شرکت دانش‌بنیان تاییدشده در کشور، فقط ۳۱۰ شرکت یعنی ۴درصد آن‌ها در دسته «کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع‌غذایی» فعال هستند. هرچند نمی‌توان فعالیت‌های دانش‌بنیان برای تقویت امنیت غذایی را تنها به این گروه از دانش‌بنیان‌ها محدود کرد، اما به هر حال پایین بودن شرکت‌های فعال در این دسته هم قابل چشم‌پوشی نیست. این در حالی است که به گفته سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری کشور ما در حوزه امنیت غذایی از بیشترین وابستگی برخوردار است و با توجه به محدودیت‌های آب و محیط‌زیست، تنها راه نجات از این وابستگی، استفاده از فناوری‌های دانش‌بنیان است.

به نظر می‌رسد برای دوران بلندمدت موضوع امنیت غذایی یک مسأله درجه یک است. جنگ اوکراین گوشه‌ای از این اهمیت و ضرورت را نشان داد. با این همه آنچه امید‌ها را افزایش داده نقش دانش‌بنیان‌های کشاورزی در این حوزه راهبردی است که باگسترش کمی و کیفی شرکت‌های مزبور می‌توان گام‌های بلندی را در این راه برداشت. کافی است بدانیم کشوری مانند هلند هم اکنون درآمدش از صادرات کشاورزی سه برابر درآمد ایران از نفت است! بنابراین بایسته و ضروری است که دولت سیزدهم با ریل‌گذاری درست و شایسته، گام‌های بلندتری را در این میان بردارد و سطح بازدارندگی ایران عزیز را به بالاترین حد ممکن خصوصا در تامین امنیت غذایی برساند.