«نسیما»؛ هم جذاب هم فرهنگ‌ساز

رئالیتی تی‌وی‌ها برنامه‌هایی‌اند بدون فیلمنامه مکتوب اما دراماتیک که رفتار افراد براساس یک موقعیت خلق‌شده از سوی فیلمساز را ثبت می‌کنند.

آنها اغلب مطایبه‌آمیز یا رقابت‌محورند و گاه افراد از سوی طراح یا کارگردان برنامه توجیه نیز می‌شوند که چگونه خط اصلی داستان یا اتفاقات مدنظر را پیش ببرند اما درهرحال نتیجه نهایی هرگز به‌طور صددرصد طرح‌ریزی نمی‌شود و ‌پیش‌بینی‌پذیر نیست.

دوربین‌ مخفی‌ ها، هم اولین تولیدات این گونه بوده‌اند و هم آشناترین‌شان؛ میان‌برنامه‌های کوتاه و تکرارشونده پرطرفداری که همواره با هدف ایجاد هیجان و خنده تولید شده‌اند.

نکته قابل‌تأمل در این نمونه‌ها، سوق تدریجی محتوای دوربین مخفی‌ها به‌سمت خشونت است؛ خشونتی که گاه بیننده را در تعارض قرار می‌دهد و در درک علت مشاهده دردکشیدن و آسیب‌دیدن انسان‌ها، خشمگین‌شدن، احساس تجاوز به حریم‌خصوصی و تحقیرشدگی و ... همراه با پس‌زمینه صوتی خنده یا موسیقی طنزآمیز، دچار تضاد و احساسات متناقض می‌کند. حالا دوربین‌مخفی‌ها یک وجهه تبلیغاتی نیز پیدا کرده‌اند و جنبه سودآوری و درآمدزایی‌شان، هم جذابیت هنری و تکنیکی کارها را ارتقا داده و هم خنداندن و شوکه‌کردن به هر قیمت ممکن را بغرنج‌تر از پیش ساخته. آش شوری که گاه صدای بینندگان‌شان را هم درآورده است.

مثل برنامه «دوربین‌ مخفی» رامز جلال که سال‌ها جزو برنامه‌های مناسبتی ماه‌رمضان در مصر بوده و به‌دلیل هیجان و سرگرمی، مخاطبان زیادی را هم به خود جذب کرده بود اما در سال‌های اخیر روند خود را تغییر داد و اعتراض مخاطبان و انتقاد از این برنامه را برانگیخت، تا جایی که در سال ۲۰۲۰ خیلی‌ها در مصر متفق‌القول شدند که برنامه دوربین‌مخفی دیگر نه‌تنها سرگرم‌کننده نیست که سخیف و خشونت‌محور هم شده است. درنتیجه، شورای عالی تبلیغات مصر درخواست توقف آن را مطرح کرد و درخواست‌هایی قانونی نیز برای توقفش به دادستانی ارائه شد. تمام اینها را بگذارید کنار برنامه نسیمای شبکه نسیم که «آگاهی‌بخشی درباره معضلات فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی»، «فرهنگ‌سازی صحیح» و «ترویج احترام به آرمان‌های ملی و ارزش‌های دینی» را در دستورکار دارد.

این برنامه که معروف‌ترین قسمتش، حاوی حضور دختر خردسال یک شهید مدافع‌حرم در میان مردم، با هدف توجه‌دادن به ارزش ایثار و جایگاه شهدای مدافع‌حرم و خانواده‌هایشان بود، به‌سرعت در فضای شبکه‌های اجتماعی پربازدید شد. شخصیت‌های اصلی نسیما، هم از بازیگرانی صرفند که خود را در موقعیت‌های ازپیش‌تعیین‌شده قرار می‌دهند و هم از شخصیت‌های هویت‌دار واقعی منطبق با طراحی برنامه‌، مثل آن‌که در یکی از قسمت‌های اخیر این برنامه یک جانباز جنگ‌تحمیلی روشندل و ایثارگر هر دو دست، با کمک مردم خود را به یک موکب عزاداران حسینی رساند و از آنان خواست به‌جای او که دست ندارد، به‌نشانه عزاداری این جانباز برای سیدالشهدا(ع)، بر سینه‌اش بزنند. دیگر نمونه‌های جذاب این برنامه نیز با ایده‌پردازی قوی، پایش دقیق معضلات فرهنگی و آسیب‌های فضای مجازی، بایسته‌های تربیت نسل، ارزش‌های مهجور و سایه‌روشن‌های کمتردیده‌شده تاریخ پرحماسه معاصر و... تلاش دارد تا ضمن رعایت جنبه مفرح‌بودن و جذابیت بصری، کارکرد فرهنگ‌سازی صحیح تلویزیون را به ظهور و بروز برساند.